Vísbending - 15.06.2001, Blaðsíða 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
15. júní 2001
23. tölublað
19.árgangur
Gauragangur í efnahagsmálum
Birgir ísleifur Gunnarsson Seðla-
bankastjóri tilkynnti, þegar ljóst
var að verðbólguviðmið Seðla-
bankans var sprungið, að bankinn
myndi skrifa greinargerð til ríkisstjórn-
arinnar til að gera grein fyrir stöðu og
horfum í verðlagsmálum. Nýjustu upp-
lýsingar Hagstofu Islands sýndu að
verðbólga síðastliðna 12 mánuði var
komin í 6,8% en efri þolmörk verðbólgu-
viðmiðs Seðlabankans eru 6%.
Ytri skellir
ukna verðbólgu má sennilega fyrst
og fremst rekja almennt til þenslu,
hækkana í erlendri mynt, sent hefur verið
velt út í verðlagið, og launahækkana á
undanförnu ári. Ofyrirséðir atburðir eins
og sjómannaverkfall og skerðing kvóta
hafa selt meiri þrýsting á gengi krón-
unnar sem hefur svo látið undan í
áföngum með auknum fallhraða eftir að
gengið var flotlagt. Urn leið hefur efna-
hagsumhverfi margra fyrirtækja orðið
nær óbærilegt.
Kristinn Björnsson, forstjóri Skelj-
ungs, lýsti ástandi fyrirtækja á fundi hjá
Sambandi ungra Sjálfstæðismanna
þann 13. júní síðastliðinn: „ Því miður
virðist allt, eða mjög margt, benda til
þess,aðafkomutölurfyrirtækjaeftirfyrri
sex ntánuði ársins verði afar slæmar. Þar
með eru yfirgnæfandi líkur á því, að árið
í heild verði vont rekstrarár. Það er mín
skoðun, að þar skipti fjármagnsliðir, og
fyrst og fremst veiking íslensku krón-
unnar, langmestu máli.“ Síðar í ræðunni
bættihann við: „Skeljungurertiltölulega
stórt fyrirtæki á íslenskan mælikvarða,
með öfluga eiginfjárstöðu, um 40%, og
skuldar lítið, eða 5-6 millj arða, þar af um
það bil helming í langtímalánum, annað
er á móti birgðum. Velta félagsins var á
síðasta ári liðlega 14 milljarðar. í gaura-
gangi síðustu mánaða höfum við séð
gengissveiflur á einum degi, sem voru
meiri en nemur heildarhagnaði fyrir-
tækisins á síðasta ári, en hann var um
330 milljónir króna. Þetta er náttúrlega
alls engin hernja og fráleitt viðunandi
viðskiptaumhverfi til að vinna og búa
við.“
Erfiðar aðstæður
að virðist verða ljósara með hverjum
deginum að vaxtalækkun Seðlabank-
ans í marsmánuði var illa til fundin þó að
hún hafi verið réttlætanleg. Alþjóða-
gjaldeyrissjóðurinn gagnrýndi vaxta-
lækkunina við heldur fálegar undirtektir
Seðlabankans. Afleiðing lækkunarinnar
var að öllum líkindum meira gengisfall
en annars hefði orðið og nú er verð-
bólgan komin yfir þolmörk. Það mætti
því ætla að Seðlabankinn dragi vaxta-
lækkunina til baka eða þar um betur.
I nýlegu mati Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins á íslensku fjármálakerfi má sjá
að sjóðurinn telur það standa frammi
fyrir ákveðnum vanda. Tvenns lags
spenna virðist krauma þar undir niðri.
Annars vegar vaxtaspenna og hins
vegar gengisspenna. Ef Seðlabankinn
ákveður að hækka ekki vexti er hætta á
að gengisspennan hafi í för með sér
skj álfta í bankakerfinu sem er líklegur til
að leiða til minni greiðslufæmi bankanna
og fjölga skuldum sem ólíklegt er að
fáist greiddar. Ef vextir eru á hinn bóginn
hækkaðir er hætta á að vaxtaspennan
leiði einnig ti 1 skjálfta sem hristi og hræri
bankakerfið þar sem það er rnjög
berskjaldað fyrir vaxtaáhættu vegna
mikillar verðbréfaeignar. Islandsbanki
hefur varað við vaxtahækkunum þar sem
„aukið aðhald gæti kostað mikið í töpuð-
um hagvexti og atvinnu."
Seðlabankinn stendur því frammi
fyrir erfiðu vali en ólfklegt er að bankinn
geti setið hjá og vonað að verðbólgan
hjaðni af sjáll'u sér. Það máreyndar segja
að öl 1 spjót standi á bankanum um þessar
mundir þar sem Kristinn Björnsson
hefur sennilega talað fyrir munn margra
leiðandi ntanna í íslensku atvinnulífi og
krafa þeirra er að skoða það af alvöru
hvort ekki sé rétt að taka upp annan
gjaldmiðil.
Bankakrísa
llur þessi gauragangur í íslensku
efnahagslífi hefur aukið hættuna á
bankakrísu hér á landi. Reyndar hefur
fræðimönnum lítið orðið ágengt í að
reyna að spá fyrir um slíkar krísur en
margar aðvörunarbjöllur hringja um
þessar mundir. Fræðimenn hafa komist
að því að undanfarinn að bankaskell-
inum í Mexíkó árið 1995 hafi verið rnikil
aukning skuldasöfnunar, háir raun-
vextir og vaxandi verðbólga.
I skýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
má greina að þar hafa menn nokkrar
áhyggjur af íslenska bankakerfinu þar
sem það er nokkuð varnarlaust gegn
ytri skellum. Mikið af eignum bankanna
er í fornti verðbréfa, eiginfjárhlutfall
þeirra er mjög lágt og skráningu tapaðra
skulda er ábótavant á alþjóðlegan mæli-
kvarða, þ.e. þær koma seint fram. Skýrsl-
an er skrifuð áður en mestu gengislækk-
anirnar urðu hér á landi en þó er því
spáð að gengið gæti átt eftir að lækka.
Við slíkar aðstæður er gert ráð fyrir því
að tapaðar skuldir gætu aukist verulega
og nefnir sjóðurinn að ástandið geti
orðið líkt og í efnahagslægðinni árið
1990 og þar með gætu tapaðar skuldir
orðið um 4,86-7% af heildarskuldum.
Skýrslan var einnig skrifuð áður en svört
skýrsla um nytjastofninn var birt þar
sem um 50% af þorskstofninum hurfu
með einu pennastriki og áður en kvóta-
skerðing, sem þýðir 4 milljarða tekjutap
fyrir sjávarútveginn, var kunngerð. En
það er einkenni bankakerfisins á íslandi
hversu rnikla áhættu það ber gagnvart
sjávarútveginum. Astandið hefur því
versnað allnokkuð frá því að sérfræð-
ingar Alþjóðagjaldeyrissjóðsins höfðu
áhyggjur.
Þörf á bjartsýni
Hér er ekki ætlunin að mála skrattann
á vegginn en það er heldur ekki
sniðugt að hrópa hver í kapp við annan:
„Þetta reddast!“. Það er ofmælt að allt sé
að fara í kalda kol á Islandi en það er
ástæða til að hafa áhyggjur. Fyrirtæki
og stofnanir, sem og ríkisvald, þurfa að
taka sig sarnan í andlitinu og reyna að
leysa vandamálin frekar en virða þau að
vettugi. Vissulega er þörf á bjartsýni en
lil þess að hún geti orðið til þess að það
birti yfir á ný þá er nauðsynlegt að taka
ágauraganginum í íslensku efnahagslífi.
^ Verðbólganerkominyfir Bjarni Bragi Jónsson fjall- ^ með útreikningum að a Það er ágæt hugmynd að
I þolmörk, gengið heldur 1 ar, í fyrri grein af tveimur, 2 heildarskuldir ríkisins að /\ reyna að innleiða skapandi
X áfram að lækka og Seðla- umefnahagsáhrifiíkistjár- +_) meðtöldum lífeyrisskuld- | eyðileggingu inn í rekstur
bankinn bíður átekta. mála. Bjarni Bragi sýnir bindingum hafa aukist. fyrirtækja.
1