Vísbending - 16.11.2001, Blaðsíða 2

ISBENDING
Fríverslunarbandalög
s
byrjun nóvember tilkynnti Hassanal
Bolkiah, soldáninn af Brúnei, að lönd
Suðaustur-Asíu og Kína ættu eftir
að stofna stærsta fríverslunarsvæði í
heiminum innan tíu ára. Það væri í takti
við hina miklu fjöigun og útvíkkun frí-
verslunarsvæða á síðustu fimmtíu árum.
Fjölgun bandalaga
Upphafið á fríverslunarsamningum1
má rekja til stofnunar Efnahags-
bandalags Evrópu (sem varð síðar
Evrópusambandið eða ESB) sem var
stofnað árið 1958. Fljótlega eftir það
voru fleiri fríverslunarbandalög stofnuð
eins og t.d. Fríverslunarbandalag
Evrópu (EFTA) og Fríverslunarbanda-
lag Astralíu og Nýja-Sjálands (sem
kallast í dag ANZCERTA). Mestur
vöxtur fríverslunarbandalaga hefur þó
verið síðustu 10-15 ár en um helmingur
af öllum svæðisbundnum fríverslunar-
samningum (e. Regional Trade Agree-
ments (RTA)) hefur orðið til á síðast-
liðnum áratug. Samkvæmt tölum frá
Alþjóðaviðskiptastofnuninni (WTO)
þá voru 124 slíkir samningar skráðir hjá
stofnuninni (sem þá var GATT) frá 1948
til 1994. Frá 1995 (eftir að WTO varð til)
hafa rúmlega hundrað slíkir samningar
verið skráðir hjá stofnuninni. Lætur
nærri að öll 140 rfkin sem eru aðilar að
Alþjóðaviðskiptastofnuninni séu aðilar
að a.m.k. einu svæðisbundnu fríversl-
unarsamkomulagi.
Af þeim sjö fríverslunarsvæðum sem
eru þekktust eru ESB (15 lönd),NAFTA
(3 lönd) og ASEAN (10 lönd) langstærst.
HeildarútflutningurESB var2.251 millj-
arður Bandaríkjadala á síðasta ári,
útflutningurNAFTA var 1,224milljarðar
og útflutningur ASEAN var 427 millj-
arðar Bandaríkjadala (sjá mynd 2). Þegar
þessi þrjú bandalög eru skoðuð nánar
kemur í ljós að vöxtur útflutnings, bæði
ASEAN og NAFTA, hefur verið um 8-
11% að meðaltali á ári síðasta áratug en
4% hjá ESB (sjá einnig mynd 3 hvað
varðar vöxt síðustu tveggja ára).
Einnig er athyglivert hve hlutfall
útflutnings innan NAFTA-svæðisins
hefur vaxið á kostnað útllutnings frá
svæðinu en að langmestu leyti má rekja
það til aukinna viðskipta frekar en að
viðskiptaáherslur hafi breyst. Útflutn-
ingur frá ESB og ASEAN hefur hins
vegar hlutfallslega aukist í samanburði
við verslun innan bandalaganna síðustu
fimm ár (sjá mynd 1). Þessi breyting
innan ESB2 hefur orðið til þess að
samanlögð innri viðskipti allra banda-
laga eru lægri árið 2000 en árið 1990 en
þau nema nú um 36% af alþjóðavið-
skiptum.
Mynd 1. Hlutfall innri viðskipta af
lieildarviðskiptum (1995 og 2000)
70
60
50
40
30
20
10
0
ESB NAFTA ASEAN
Stórt skref
Lengi vel hafa skoðanir verið skiptar
um ágæti svæðisbundinna fríversl-
unarbandalaga. Gagnrýnendur hafa
bent á að hugmyndin á bak við þessi
bandalög skerist í odda við megin-
markmið Alþjóðaviðskiptastofnunar-
innar um að viðskiptakjör sem boðin
eru einu landi séu boðin öllum löndum
og að eftir að vara og þjónusta hefur
verið flutt inn í land þá beri að meðhöndla
hana eins og aðrar vörur og þjónustu á
markaðinum.
Tilgangur bandalaga er að auðvelda
milliríkjaviðskipti og fella niður við-
skiptahindranir á milli landa innan
bandalagsins þó að hindranirnar standi
áfram gagnvart þeim sem standa þar
fyrir utan. Þó eru skilyrði Alþjóðagjald-
eyrisstofnunarinnar þau að viðskipta-
hindranir mega ekki aukast gagnvart
ríkjum sem standa fyrir utan eftir að
stofnað hefur verið til fríverslunar-
bandalags. Það er hins vegar álitamál
hvort það hafi alltaf gengið eftir.
Önnur gagnrýni dregur í efa að
bandalög skili alltaf ávinningi en ekki
kostnaði í alþjóðaviðskiptum eða með
öðrum orðum hvort samkomulagið
skapar viðskipti eða tapar viðskiptum
(e. trade-creation v.s. trade-diversion).
Ef t.d. stofnun bandalags, og hlunnind-
in sem því fylgja, verður til þess að land
hættir innflutningi frá landi utan banda-
lagsins og flytur inn í staðinn frá banda-
lagsríki, m.ö.o. velur óskilvirkari fram-
leiðslu fram yfir skilvirkari framleiðslu,
þá er niðurstaðan kostnaður fyrir heims-
búið en ekki ávinningur. Niðurstöður
rannsókna eru mjög misvísandi en ljóst
er að í einhverjum tilvikum hafa innri
viðskipti aukist á kostnað útflutnings
frá fríverslunarsvæðum. Þó hafa rann-
sóknir sýnt að ESB hefur skapað við-
skipti bæði innan bandalagsins og fyrir
heiminn allan.
Einnig hefur verið bent á þá hættu
(Framhald á síðu 4)
Mynd 2. Virði heildarviðskipta helstu fríverslunar-
svœða árið 2000 (milljarðar Bandaríkjadala)
Mynd 3. Vöxtur heildarviðskipta helstu
fríverslunarsvœða 1999 og 2000 (%)
40
30
20
10
0
-10
-20
JL
2000
'ml
ESB (15) CEFTA (6) NAFTA (3) MjERÖ'OSUR ASEAN (10) ANDEAN
W-------------------w
2