Vísbending - 04.01.2002, Blaðsíða 2
V
ÍSBENDING
Argentína í íslensku ljósi
Argentína stendur á barmi gjald-
þrots. Fólki er nóg boðið ojg
flykkist út á götur í mótmæla-
skyni við stjórnarfarið og efnahags-
ástandið. Stjómarkreppa ríkir þar sem
lengi vel virtist enginn geta eða þora að
taka um stjórnartaumana en nú hefur
Eduardo Duhalde, fimmti í röðinni á
rúmum tveimur vikum, sest í forseta-
stólinn. Urræðin sem hann hefur að spila
úr em ekki mörg né er framtíðin björt
fyrir Argentínu.
Upphrópanir
Umræóan um efnahagsástandið í
Argentínu hefur tekið á sig hinar
ýmsu myndir, t.d. hafa andstæðingar
myntráða og myntsvæða séð sér leik á
borði og dregið afdráttarlausan lærdóm
af ástandinu, bæði hér á landi og erlendis.
Forsætisráðherra sagði í áramótagrein
sinni í Morgunblaðinu um ástandið í
Argentínu: „Það undirstrikar nauðsyn
þess að meginforsendur efnahagslífs í
sameiginlegu myntbandalagi séu eins-
leitar, ef ekki á illa að fara.“ Hann vitnaði
svo í leiðara Morgunblaðsins: „Ein
forsenda fyrir því að tengjast stærra
myntsvæði er að efnahagssveiflan sé
svipuð á öllu svæðinu og að helztu við-
skiptalöndin noti sama gjaldmiðilinn.
Því er ekki að heilsa hvað varðar ísland
og evrusvæðið við núverandi kringum-
stæður og að því leytinu getum við
dregið lærdóma af reynslu Argentínu-
manna.“ Að lokum bætti forsætisráð-
herra við: „Um þetta þarf ekki að hafa
fleiri orð.“
Hins vegar er Ijóst að fleiri orða er
þörf ef þetta er virkilega lærdómurinn
sem forsætisráðherra og leiðarahöf-
undar Morgunblaðsins ætla að draga
af málinu. Rétt er þó að geta þess að þeir
eru alls ekki einir um þessa niðurstöðu
því að víða hafa bæði fróðir og ófróðir
menn um hagstjórn komist að jafn
einfaldri niðurstöðu. Engu að síður er
mikilvægt að fara varlega í „lærdóms-
ríkar“ upphrópanir. Ef Island og evran
eru annars vegar skoðuð og Argentína
og Bandaríkjadalur hins vegar þá er ljóst
að verið er að bera saman epli og appel-
sínur vegna þess einfaldlega að vöru-
útflutningur frá Argentínu er um 8% af
vergri landsframleiðslu og einungis um
11% af útflutningnum fer til Banda-
ríkjanna á meðan vöruútflutningur frá
Islandi er rúmlega 22% af vergri lands-
framleiðslu og 43% af útflutningi fer til
Evrulands. Hlutfallið fer í 70% ef Bret-
land og Danmörk fara inn í samstarfið
en líklegt er að hægt verði að versla í
evrum þar þrátt fyrir að þau taki ekki upp
evruna í bráð. Þar af leiðandi er mun
líklegra að hagsveiflur íslands myndu,
alla vega að einhverju leyti, aðlagast
sveiflum Evrulands. Og ef myntsvæði
og -samstarf snérist einungis um hag-
sveiflur þá ættu Islendingar að hafa einn
gjaldmiðil fyrir höfuðborgarsvæðið og
annan gjaldmiðil fyrir svæði utan þess.
Þetta er þó ekki meginmálið í efnahags-
sögunni um Argentínu.
Harmleikurinn
fnahagsvandræði Argentínu eru
ekki nýtilkomin, eins og stundum
virðistaffréttaflutningi um málið, heldur
hefur saga landsins verið dapurleg
síðustu hundrað ár. Oft er meira að segja
talað um „argentínsku veikina“ í sam-
bandi við þjóðir sem gleyma sér við
gnægtaborð eigin náttúruauðlinda og
láta hagkerfið snúast um þær. Þetta má
kannski best sjá með því að í lok 19.
aldar stóðu Argentína og Singapúr
nokkurn veginn hlið vió hlið hvað
landsframleiðslu varðar en í lok þeirrar
tuttugustu var verg landsframleiðsla á
mann um 8 þúsund Bandaríkjadalir í
Argentínu á meðan hún var um 27
þúsund dalir í Singapúr (sjá einnig 16.
tbl. 2000 „Þekking og þjóðfélag“).
Uppreisn almennings fyrir jól var
heldur ekki neitt nýtt í Argentínu en þar
hefur byltingarástand einkennt alla
tuttugustu öldina og herstjórn frekar
en hagstjórn ráðið ferðinni. I lok níunda
áratugarins var hins vegar gerð góð
tilraun til þess að snúa þessari þróun
við og koma peninga- og efnahagsmál-
um á kjölinn. Lykilatriði í þeim aðgerð-
um, sem Domingo Cavallo var arkitekt-
inn að í samstarfi við Alþjóðagjald-
eyrissjóðinn, var sérstakt myntráð sem
fasttengdi argentínska pesóann við
Bandaríkjadollara. Áratuga óstjórn
hafði m.a. leitt af sér óðaverðbólgu,
óstöðugleika og efnahagslega stöðnun.
Aðgerðir Cavallos reyndust árangurs-
ríkar, verðbólgan náðist niður, stöðug-
leiki náðist og mikill hagvöxtur ein-
kenndi árin 1990 til 1998. SagaArgent-
ínu var orðin ein af efnahagslegum
hetjusögum tíunda áratugarins og um
miðjan tíunda áratuginn var varla nokk-
ur hagfræðingursem ekki taldi hagstjórn
landsins til fyrirmyndar.
Undanfarin ár hefur hins vegar held-
ur hallað undan fæti í Argentínu. Þar
hefur margt spilað inn í, þrátt fyrir
efnahagsaðgerðirnar tókst ekki að ná
atvinnuleysi niður fyrir 10%, ríkisstjórn-
in hélt áfram að reka ríkissjóð með halla
og bæði hið opinbera og einkageirinn
söfnuðu skuldum grimmt. Þar á ofan
komu svo ytri áfoll eins og Asíukreppan
sem hafði veruleg áhrif á rómönsku
Ameríku og svo hafa lágt gengi evru og
gengisfelling í nágrannaríkinu Brasilíu
grafið undan samkeppnishæfni Argen-
tínu sem stóð eftir með allt of hátt skráð-
an gjaldmiðil og sívaxandi skuldasúpu.
lnnlend eftirspurn hrundi svo með
minnkandi trausti almennings og fyrir-
tækja á hagkerfið og hagstjórnina og
menn fóru að moka fjármagni sínu út úr
bankakerfmu og undir rúmdýnuna.
Ríkið brást við með því að setja hömlur
á fjármagnsflutninga og úttektir úr
bönkum sem að lokum endaði með götu-
óeirðum að hætti hússins og afsögn
forseta landsins Fernandos de la Rúa
og Cavallos sem gegndi stöðu fjármála-
ráðherra.
Síðan þá hefur verið stjórnarkreppa
þar sem Perónistar hafa tekið völdin
(De la Rúa tilheyrir flokki róttækra) en
geta illa kontið sér saman um hver á að
stjórna landinu sem veit vart á gott um
framtíðina. Ein hugmynd þeirra var að
kynna til sögunnar nýjan gjaldmiðil,
argentíno, sem átti að gilda við hlið
pesóans. Markaðurinn sá þetta hins
vegar sem ódýra leið fyrir ríkið að prenta
peninga og mótmælti og nú hefur verið
horfið frá þessum hugmyndum. I byrjun
árs var þó Eduardo Duhalde krýndur til
forseta sem virðist hafa vakið traust á
ný á mörkuðum í Argentínu þar sem
hlutabréfavísitalan hækkaði um 10%
samdægurs.
Flestir virðast sammála um að
vandamálið felist í því að gjaldmiðillinn
sé of hátt skráður og það þarf því
annaðhvort að lækka hann með handafli
og tengja pesóann á lægra gengi við
Bandaríkjadollara eða að láta pesóann
fljóta. Þó að hugsanlega væri réttast að
láta pesóann fljóta þá er það varla hægt
eins og staðan er nú því að skuldir
Argentínumanna eru að mestu leyti í
dollurum sem þýðir að gengislækkun
myndi gera skuldastöðuna stórum verri.
Fastlega er búist við því að tilkynnt
verði um aðgerðir sem miða að gengis-
lækkun á næstu dögum. Hætt er við að
í kjölfarið skjóti óðaverðbólga aftur upp
kollinum í Argentínu sem illa verði við
ráðið. Þó þarf hún ekki að veróa eins
slæm og ætla mætti því að gengis-
lækkunin í Brasilíu leiddi ekki til þeirrar
óðaverðbólgu sem búist hafði verið við
þar í landi.
Lærdómurinn
agan af efnahagshruni Argentínu
er um margt flókin saga þar sem ýmsir
þættir sem við þekkjum úr efnahags-
veruleika Islands léku stórt hlutverk.
Ýmislegt líkt með íslandi og Argentínu
(Framhald á síðu 4)
2