Vísbending - 04.01.2002, Blaðsíða 3

ISBENDING
Frá þenslu til samdráttar
Þórður Friðjónsson
hagfræðingur
Samdráttur hefur tekið við af þenslu
í efnahagslífmu. Góðærið er búið
í bili. Hagsveiflan hefur sinn gang
nú sem áður, bæði hér á landi og annars
staðar. Þær raddir eru þagnaðar sem
heyrðust oft meðan best gekk að nú
væri „alltbreytt" ogþví lítil ástæðatil að
hafa áhyggjur af hagsveiflum. Þetta er
augljóslega ekki rétt. Samdráttur er
hafinn og við slíkar aðstæður sækja
margvíslegir erfiðleikar að. Astæðulaust
er þó að gera of mikið úr erfíðleikunum
og jafnan er hollt að hafa í huga að á eftir
niðursveiflu kemur uppsveifla. Þannig
gengur hagsveiflan fyrir sig. En
eins og gefur að skilja þarf að vanda
sérstakiega til verka á þessu stigi
hagsveiflunnar því hún er næm fyrir
áherslum í hagstjóm. Við þær aðstæður
sem blasa við er afar mikilvægt að meta
ástand og horfur á raunsæjum for-
sendum og bregðast við með það fyrir
augum að draga úr alvarlegum afleið-
ingum samdráttarins og búa í haginn
fyrir nýtt vaxtarskeið.
Snögg umskipti
Umskiptin í efnahagslífinu hafa verið
mjög snögg. Til marks um það er
þróun þjóðarútgjalda eftir ársfjórðung-
um eins og mynd 1 sýnir. A öðrum árs-
fjórðungi nýliðins árs drógust þjóðar-
útgjöldin saman um 5,6% eftir öran og
nokkuð jafnan vöxt frá því í ársbyrjun
1999. Þessi sanrdráttur hélt áfram á þriðja
ársfjórðungi, eða um 3,3%, og búist er
við svipaðri þróun á þeim fjórða. Fyrir
árið 2001 í heild áætlar Þjóðhagsstofnun
að þjóðarútgjöld minnki um 2,8%. Það
velkist því enginn í vafa um að
samdráttur er hafinn í þjóðarbúskapnum
þegar litið er til þjóðarútgjalda.
Hagsveiflan hefur ekki birst með
eins afgerandi hætti í hagvextinum. Þó
dró úr vexti rnilli ársijórðunga á árinu
2001. Þannigjókst landsframleiðslan um
5,3% á fyrsta ársfjórðungi, 1,8% áöðrum
og stóð í stað á þeim þriðja. Miðað við
hagvaxtarspár má hins vegar ætla að
samdráttur verði á fjórða ársijórðungi
2001.
Samdráttur (recession) er reyndar
skilgreindur með ýmsum hætti. Venjan
er að líta til ýmissa mælikvarða á umsvif
í efnahagslífmu, svo sem framleiðslu,
atvinnuástands, tekna og veltu í smá-
sölu og heildsölu. I Bandaríkjunum er til
að mynda sérstök nefnd á vegum
Mynd I. Þjódarútgjöld eftir ársfjórðungum
Magnbreytingar í % frá sama ársfjórðungi árið áður
.liilllll
P
1. ársfj 2. ársfj. 3. ársfj. 4. ársfj 1. ársfj 2. ársfj 3. ársfj 4. ársQ 1. ársfj 2. ársfj 3. ársfj
1999 1999 1999 1999 2000 2000 2000 2000 2001 2001 2001
1975 1980 1985
Heimild: Þjóðhagsstofnun.
óháðrar hagrannsóknarstofnunar (Nat-
ional Bureau of Economic Research)
sem tímasetur hagsveifluna. Þessi
nefnd hefur einmitt nýlega kveðið upp
úr um að samdráttur hafi byrjað í banda-
rísku efnahagslífi í mars síðastliðnum.
Einnig er oft látið nægja að horfa til
hagvaxtar og þá er samdráttur skil-
greindur sem minnkun landsframleiðslu
ítvoársfjórðungaí röð. í Bandaríkjunum
dróst landsframleiðslan fyrst saman á
þriðja ársfjórðungi 2001 eða töluvert
seinna en umrædd nefnd ákvarðaði sem
upphaf niðursveiflunnar.
Góðæri fyrr og nú
Erfitt er að henda nákvæmlega reiður
á hagsveiflunni hér á landi. Þetta
stafar bæði af því að efnahagslífið er
sveiflukennt og einnig eru upplýsingar
takmarkaðar. Þannig er til dæmis ekki til
ársfjórðungsuppgjör fyrir þjóðhags-
reikninga nema frá árinu 1997. Engu að
síður er hægt að gera sér grein fyrir
hagsveiflunni í grófum dráttum með því
að líta á árstölur um hagvöxt og þjóð-
arútgjöld og skoða jafnframt framvind-
una innan árs eftir því sem tilefni og
gögn leyfa.
Miðað við þróun þjóðarútgjalda og
umsvifa innanlands á ýmsa mælikvarða
má færa rök fyrir því að góðærið hafí
staðið frá miðju ári 1994 til miðs árs 2001
eða í sjö ár. Ef hins vegar eingöngu er
litið til hagvaxtar niilli ára, eins og hann
birtist í hagskýrslum, og árin talin milli
samdráttarára verður niðurstaðan níu
ár, þ. e. a. s. að því gefnu að spár gangi
eftir um árið 2002.
Fróðlegt er að bera saman góðærið
sem nú er á enda og fyrri hagvaxtar-
skeið. Mynd 2 sýnir hagvöxtinn hér á
landi frá 1960. Eins og sjámáhefur flest
árin verið mikill kraftur í efnahagslífinu
og aðeins örfá ár hefur verið samdráttur.
Lengsta hagvaxtarskeiðið - á þann
einfalda mælikvarða sem lýst var hér á
undan - varir frá 1969 til 1982, eða
(Framhald á síðu 4)
3