Vísbending - 15.03.2002, Blaðsíða 3

ISBENDING
Ekki er álið sopið þó í ausuna sé komið
Mynd 1. Raunverð á áli frá 1968 til 2001
(í Bandaríkjadolliirum)
Ólai’ur Klemensson
hagfræðingur
Alframleiðslan á seinasta ári var
um 241,5 þúsund tonn og verður
væntanlega um 258 þús. tonn á
þessu ári. títflutningsverðmætið á liðnu
ári var rúmlega 39 ma. kr. Vermæta-
aukning milli áranna 2000 og 2001 var
ríflega40% en magnaukning um 22%. A
þessu ári mun magnaukning verða um
7% en væntanlega mun útflutnings-
verðmætið lítið aukast vegna lægra
verðs á áli seinustu mánuðina en að
meðaltali yfir seinasta ár. Mikilvægi
álframleiðslunnar hefur aukist stórum
skrefum á undanförnum árum eða úr
10% af heildarvöruútflutningi árið 1990
í um fimmtung á síðastliðnu ári. I
áformum Reyðaráls (Noral) og Norður-
áls kemur fram að stefnt er að um 780
þús. tonna ársframleiðslu fyrir árið 2010.
Slfk framleiðsluaukning hefði bæði mjög
jákvæð og varanleg áhrif á þjóðar-
búskapinn. Vöruútflutningur ykist um
nærri 40% og hlutdeild vöruútflutnings
af VÞF færi úr 25% í um 35% að öðru
óbreyttu. Þá yrði og útflutningsverð-
mæti iðnaðarvara svipað eða meira en
útflutningur sjávarafurða. Nú nýverið
komu fram hugmyndir frá Isal um 260
þús. tonna stækkun. Allan fyrirvara skal
hafa varðandi þessar hugmyndir en ef
af þessum þremur áætlunum öllum yrði,
rnyndi vöruútflutningur aukast um 55%
að verðmæti frá því sem nú er og hlutfall
útflutnings af VÞF fara í urn 40%. Þannig
næmi álútflutningur unt 145 ma. kr. m.v
verðlag á áli nú eða um nærri fimmtungi
hærri upphæð en útflutningur sjávar-
afurða nam á síðastliðnu ári.
Innri þættir
En lítum nú á innri þætti álframleiðslu
í heiminum, verðþróun, heildareftir-
spurn og framboð ásamt spá um þessa
þætti til næstu ára. Sérstaða áls sem
hrávöru felst í því að eftirspurn hefur
vaxið jafnt og þétt og þegar til lengri
tíma er litið hefur árleg aukning eftir-
spurnar verið um 2,5%. Almennt er talið
að ekki verði lát á þessari þróun og búist
er við að notkun á áli aukist unt þriðjung
á næstu 5-6 árum. Meðal ástæðna fyrir
þessum ntikla og stöðuga vexti eftir-
spurnar eru að ál er tiltölulega ungur
iðnaðarmálmur með mjög hátt stað-
kvæmdarstig, þ.e. ál hefur í miklum og
vaxandi mæli verið að koma í stað
annarra málma, stáls, glers og trjáviðar.
Þess utan hefur ál margvíslega tæknilega
og umhverfislega kosti umfram aðrar
raunhæfar staðkvæmdarvörur. Veik-
leikar eru hins vegar þeir að málmurinn
er dýr og náin staðkvæmd er við önnur
ódýrari efni, t.d. plast og hugsanlega
trefja- eða keramikefni.
Raunverð á áli hefur verið að lækka
á seinustu áratugum samfara mjög
aukinni framleiðslu, aukinni framleiðni
og lækkandi framleiðslukostnaði.
Þannig er meðalverðið á árabilinu 1990-
2002 um 38% lægra en var árin 1968-
1979 og um 35% lægra en verðið 1980-
1989. Frá 1950 hefur raunverð á áli
lækkað um helming eða að meðaltali unt
1,35% áári. Til santanburðarhefurkopar
lækkað um 1,65% og zink um 4% árlega
að meðaltali, en sterkl verðsamband er
milli áls og þessara málma. Alið hefur þó
lækkað minna hlutfallslega en flestir
aðrir málmar sem skýrist af sívaxandi
notkunarmöguleikum þess. Raunverðið
hefur ekki aðeins verið að lækka heldur
er verðið mjög sveiflukennt innan árs-
ins. Semdæmi unt verðsveiflurmánefna
að tvisvar á seinuslu tveimur áratugum
hefur raunverð áls verið nærri þrisvar
Mynd 2. Skipting heimsframleiðsl-
unnar á milli tíu stœrstu framleið-
K enda og annarra framleiðenda y
Alcoa
15%
2%
sinnum hærra en það er núna og í
verðtoppi tíunda áratugarins var verðið
um 60% hærra en núna. Svo er að sjá að
verðsveiflurnar hal'i verið sérstaklega
afgerandi á áttunda og níunda áratugn-
unt og í byrjun þess tíunda. Verðið hefur
veriðmjögkviktogverðsveiflurnarmjög
óreglulegar. Mælt hefur verið flöktið á
liðnum áratugum. Flöktið mælt sem stað-
alfrávik reynist vera 23,5% á árabilinu
1980-2002,30,9% á árunum 1980-1990
en aðeins 15,3% frá 1991.
Annað höfuðeinkenni álframleiðslu
er mikil og vaxandi samþjöppun með
yfirtökum og samruna álfyrirtækja. Þessi
þróun hefur verið sérstaklega áberandi
á seinustu tíu árum. Nú er svo komið að
tíu stærstu álframleiðendurnir eru með
um 55% af heimsframleiðslunni og þrír
stærstu (Alcan, Alcoa og RusAl) rneð
um þriðjung af heildarframleiðslunni.
Segja má að þessi þrjú fyrirtæki séu
allsráðandi á álmarkaðinum núna.
Aðaldrifkrafturinn bak við tæknilegar
breytingar og grunnþáttabreytingar er
stöðugt lækkandi raunverð á áli. Þetta
hefur leitt til stækkunar framleiðsluein-
inga til að ná frarn frekari stærðarhag-
kværnni og hagræðingu. Ódýrasti kost-
urinn við stækkun álfyrirtækja hefur
verið uppkaup og yfirtaka á seinustu
árurn þar sem fruntuppbygging (green-
field-fjárfesting) álvera hefur verið mun
dýrari kostur. Samrunaferlinu er því
engan veginn lokið. 1 tengslum við þessa
þróun hefur þess einnig gætt að ríkis-
yfirráð og ríkisumsvif í álframleiðslu hafi
mjög dregist saman. Á þetta sérstaklega
við urn álframleiðslu í löndum eins og
Rússlandi, Kína og Indlandi. Almennt
hefur áhersla á hömlur á einokun orðið
meiri á undanförnum árum og sterk
tilhneiging er til alþjóðavæðingar.
(Framliald á síðu 4)
3