Vísbending - 12.07.2002, Blaðsíða 2

V
ISBENDING
Arangurs-hvatinn!
George W. Bush Bandaríkjaforseti
talaði sköruglega um að auka
þyrfti siðferði í bandarískaeinka-
geiranum í ræðu sinni 9. júlí síðastliðinn
íNew York.Tilefniðvarhrinaendalausra
svikamála í bandarískum fyrirtækjum nú
síðustu vikumar. Fram til þessa virðist
Bush hafa vonast til að vandamálin
leystust af sjálfu sér en þegar hlutabréfa-
markaðurinn hélt áfram hrapinu og reiði
almennings var um það bil að ná hámarki
var kominn tími til að bregðast við.
Ræðan breytti hins vegar litlu um fall
hlutabréfamarkaðarins og sefaði ein-
ungis reiðina í eitt augnablik. Greinilegt
var að orðagjálfur átti ekki lengur við
því nú er þörf fyrir aðgerðir.
Hlutabréfavilnanir
æða Bush boðaði, engu að síður,
verulega hert eftirlit og aðgerðir
gegn svikum og svindlurum. Það vakti
þó nokkra athygli að þrátt fyrir að hann
hefði skipt um skoðun á því hvernig á
að taka á þessum svikamálum þá skaut-
aði hann fram hjá einu mesta deiluefninu
í þessu sambandi, sem er hvort gera eigi
grein fyrir hlutabréfavilnunum stjórn-
enda í reikningshaldi fyrirtækja.
Bush sagði um laun og umbun stjórn-
enda í ræðu sinni (í lauslegri þýðingu):
„Við höfum frétt af framkvæmdastjórum
sem fá tugi milljóna dollara í bónus-
greiðslur rétt áður en fyrirtæki þcirra
fara á hausinn á meðan starfsfólk, eftir-
launaþegar og fjárfestarþjást.... Abyrgir
leiðtogar innleysa ekki risabónusa
þegar virði fyrirtækja þeirra lækkar með
dramatískum hætti.... Fjármálaeftirlitið
(SEC) krefst nú árlegra upplýsinga um
umbun stjórnenda en þær upplýsingar
eru oft grafnar í löngum skýrslum stjórna
sem hluthafar sjaldnast sjá. Ég skora á
alla framkvæmdastjóra í Ameríku að
greina frá í ársreikningi fyrirtækisins -
með skýrum hætti á skiljanlegri ensku -
hvernig umbun þeirra er háttað, þar með
talin laun, bónusar og fríðindi. Og fram-
kvæmdastjórinn ætti, í þeirri skýrslu,
einnig að útskýra hvernig það umbunar-
fyrirkomulag þjónar hagsmunum fyrir-
tækisins best.“
Eins og áður eru Bush og félagar því
á þeirri skoðun að gera eigi grein fyrir
hlutabréfavilnunum stjórnenda en ekki
að skrá þær sem kostnað eins og margir
fræðimenn hefðu frekar kosið.
Kostnaður?
ennilega hefur enginn barist jafn
ötullega gegn hlutabréfavilnunum
og frægasti fjárfestir heimsins, Warren
Buffett. Allan tíunda áratuginn varaði
hann við notkun hlutabréfavilnana sem
umbunarkerfi fyrir stjórnendur. Astæð-
an er fyrst og fremst sú að hvergi er gerð
grein fyrir hlutabréfavilnunum í reikn-
ingshaldi fyrirtækis, nema í besta falli í
texta, þannig að það hefur engin áhrif á
afkomu fyrirtækisins þó að fyrirtækið
hafi dreift slíkum vilnunum í stórum stfl.
Buffett skrifaði nýlega grein í Was-
hington Post af því tilefni að enn og
aftur er frumvarp þess efnis, hvort gjald-
færa eigi hlutabréfavilnanir, komið fyrir
bandaríska þingið. Þegar slíkt frumvarp
kom fyrir þingið árið 1994 var því hent
út með 88 atkvæðum gegn 9. Buffett líkir
þessu við þróunarsöguna og kallar
þennan úrskurð: „Survival of the fatt-
est“. Erfitt er að rökstyðja það að hluta-
bréfavilnanir eiga ekki að vera gjald-
færðar eins og Buffett bendir á í grein
sinni, annars konar umbun til stjórnenda
er færð sem kostnaður en ekki vilnanir.
Flingað til hafa meginrökin verið þau að
það sé erfitt að verðleggja vilnanir, sem
eru hæpin rök eins og Buffett segir, þar
sem verslað er með mun flóknari vilnanir
á hverjum degi út um allan heim og það
væri tiltölulega auðvelt að selja þær fyrir
beinharða peninga. Með öðrum orðum
segir Buffett: „Að gefa starfsmanni eitt-
hvað sem annars væri hægt að selja
fyrir beinharða peninga hefur sömu
áhrif á fyrirtækið og að gefa honum
peninga“
í niðurlagi greinarinnar vekur Buffett
upp þrjár spurningar sem vert er að
svara áður en því er enn einu sinni hafnað
að gera það að bókhaldsreglum að hluta-
bréfavilnanir séu færðar sem kostnaður;
1) ef vilnanir eru ekki ein tegund umbun-
ar, hvað eru þær þá? 2) ef umbun er ekki
kostnaður, hvað er hún þá? 3) ef kostn-
aður á ekki að koma inn í útreikning á
hagnaði, hvar á hann þá að koma fram?
Ekkert smámál
Warren Buffett er ekki einn um að
leggja áherslu á mikilvægi þess
að hlutabréfavilnanir séu gjaldfærðar
og komi þannig fram í afkomutölum
fyrirtækis. Alan Greenspan, bankastjóri
seðlabanka Bandaríkjanna, hefur einnig
hvatt til þess að þessi tegund umbunar
stjórnenda verði tekin inn í reiknings-
haldið sem kostnaður. Þetta er heldur
ekkert smámál því að bróðurpartur
umbunar framkvæmdastjóra er í formi
hlutabréfavilnana. Rannsóknir seðla-
banka Bandaríkjanna benda til þess að
árlegur vöxtur hagnaðar stórfyrirtækja
í Baridaríkjunum hafi verið 2,5% hærri
en ella á árunum 1995 til 2000 vegna
þess að hlulabréfavilnanir voru ekki
skráðar sem kostnaður. Tímaritið Fort-
une benti einnig nýlega á að hagnaður
WorldCom hefði verið 14% lægri árið
2000 ef hlutabréfavilnanir starfsmanna
hefðu verið teknar með í reikninginn,
hagnaður Cisco 40% lægri og hagnaður
Lucent 32% lægri.
Heildarlaun bandarískra forstjóra
hafa ennfremur vaxið hröðum skrefum
á síðustu árum, nær eingöngu fyrir til-
stillihlutabréfavilnana.Inýlegribókeftir
Kevin Phillips „Wealth and Democracy“
er benl á að árslaun tíu tekjuhæstu for-
stjóra Bandaríkjanna árið 1981 voru 3,5
milljónir Bandaríkjadala að meðaltali og
árið 1988 varmeðaltaliðkomiðuppí 19,3
milljónir dala. Arið 2000 voru meðallaun
tíu tekjuhæstu forstjóra Bandaríkjanna
154 milljónirdala að meðaltali eða 13,4
milljarðar króna miðað við núverandi
gengi og 4.300% aukning frá 1981.
Það er því ljóst að þessi umræða
snýst ekki um einhverja smáskekkju í
bókhaldinu heldur verulegan kostnaðar-
lið sem hluthafar gera sér sjaldnast grein
fyrir. Hlutabréfavilnanirhafaeinnig gert
forstjórum, sem hafa jafnvel gengið af
fyrirtækjum dauðum, kleift að ganga
burt með tugi milljóna dollara í farteskinu
rétt áður en fyrirtækin hafa orðið gjald-
þrota. Enron-sagan er einungis ein af
fáum slíkum dæmisögum. Starfsmenn,
hluthafar og lánadrottnar sitja svo uppi
með reikninginn.
Hvatningai'kerfi
rátt fyrir að bókhaldsmeðferð hluta-
bréfavilnana sé vafasöm þá hafa
slíkar vilnanir oft reynst ágætlega sem
hvatning fyrir starfsmenn til að haga
séreins og frumkvöðlar. Spumingin sem
margir spyrja sig um þessar mundir er
hins vegar sú hvort hvatningarkerfið
hafi verið svo gott að það hafi átt stóran
þátt í þeim bókhaldshneykslum sem
skyggt hafa á bandaríska hlutabréfa-
markaðinn að undanförnu. Spurning er
hvort gróðafíkn stjórnenda hafi orðið
svo mikil að þeirhafi ekki veigrað sér við
að taka glórulausa áhættu og „beygja“
reglurnar til þess að sýna fram á ávinn-
ing, þó einungis væri til skamms tíma,
fyrir innlausn hlutabréfavilnana. Það er
álitamál en líklegt er að gróðafíknin hafi
leikið eitthvert hlutverk ásamt þeirri
bjartsýnisstemningu sem ríkti og þeirri
tiltrú að ólíklegt væri að upp kæmist eða
mikið yrði aðhafst. Hvað sem því líður
er erfitt að kalla eftir bættu siðferði á
markaðinum um leið og kerfisbundið er
hvatt til siðleysis með slíkum hætti.
Nógu erfitt er að reyna að finna út verð-
mæti fyrirtækja svo ekki þurfi líka að
geta sér til um stóra kostnaðarliði og
hver áhrif þeirra er á stjórnun fyrirtækis.
2