Vísbending - 26.07.2002, Blaðsíða 3

ISBENDING
Atvinnustig og raungengi
Þegar gengi er látið fljóta og seðla-
banki hefur það að markmiði að
láta verðbólgu vera sem næst
ákveðnu, fyrirframgefnu stigi þá má
búast við því að nafngengi gjaldmiðils
og raungengi sveiflist mikið. Gengi
íslensku krónunnar hefur þannig sveifl-
ast þó nokkuð síðustu misseri og mun
meira en innlent og erlent verðlag.
Afleiðing þessa hefur verið sú að raun-
gengið lækkaði frá vordögum ársins
2000 og fram í árslok 2001 um næstum
20% en hefur hækkað um u.þ.b. 10%
undanfarna mánuði. Mikilvægt er að
gera sér grein fyrir afleiðingum raun-
gengisbreytinga sem verða t.d. þegar
væntingar fjárfesta breytast og fjár-
magn flyst á milli landa.
Mikilvægasta spurningin er auð-
vitað sú hver séu áhrif raungengis-
lækkunar á atvinnustig og framleiðslu
innanlands. Samkvæmt skilgreiningu
felur raungengislækkun það í sér að
innlend framleiðsla verður ódýrari í
samanburði við erlenda framleiðslu.
Þess vegna mætti halda að áhrif raun-
gengislækkunar séu einkum þau að
bæta samkeppnisaðstöðu innlendrar
framleiðslu og ætti þá útflutningur að
vaxa og innflutningur að dragast saman
með þeim afleiðingum að eftirspum eftir
innlendri framleiðslu eykst og þá einnig
framleiðsla og atvinna innanlands. Þetta
er sú Keynesíska hagfræði sem við
lesum í flestum kennslubókum.1
BigMac-gengið
Inýlegri grein sem ég skrifaði með
Edmund Phelps2 litum við á samband
raungengis og atvinnustigs. Við not-
uðum mælikvarða tímaritsins Economist
á raungengi en hann mælir raungengi
með hlutfallslegu verði Big Mac ham-
borgara í hinum ýmsu löndum. Þannig
tókum við verð hamborgara í nokkrum
löndum og deildum í það með meðal-
verði hamborgara í Evrulandi. Hátt hlut-
fallslegt verð hamborgara bendir þá til
þess að raungengi sé hátt í viðkomandi
landi. Þetta gerði okkur kleift að bera
saman raungengi á milli hinna ýmsu
landa en opinberar tölur um raungengi
eru í formi vísitalna sem ekki er unnt að
nota við alþjóðlegan samanburð. A
grundvelli Keynesíska líkansins væri
unnt að spá því fyrir að þeim mun lægra
sem raungengið er, þ.e.a.s. þeirn mun
ódýrari sem Big Mac hamborgarinn er,
því hærra sé atvinnustigið vegna þess
að samkeppnisstaða viðkomandi lands
sé góð. Ef land getur framleitt hamborg-
ara sem eru ódýrari en hamborgarar í
öðrum löndum þá ætti viðkomandi land
að eiga auðvelt með að flytja út vörur til
annarra landa og einnig að keppa við
innflutning. En eins og sjá má á myndinni
hér fyrir neðan þá er samband þessara
breyta ekki með þessum hætti. Myndin
sýnir atvinnustig á útmánuðum 2002
og hlutfallslegt verð hamborgara árið
2001.
Ástralía er greinilega útlagi á mynd-
inni. Hin löndin mynda upphallandi
samband sem skýrir 62% breytileika
atvinnustigsins á milli landa. Það vekur
athygli að ef myndin er gerð fyrir lengra
tímabil (t.d. fímm ára meðaltöl) þá
myndast einnig upphallandi samband.
Þetta virðist ganga þvert á þá tilgátu að
lágt raungengi fari saman við hátt
atvinnustig og framleiðslu vegna góðrar
samkeppnisstöðu innlendra fyrirtækja.3
Framboðshliðin
Þegar hins vegar li tið er á framboðshlið
hagkerfisins þá þarf ekki að koma á
óvart að jákvætt samband sé á milli
raungengis og atvinnustigs. Ef búist er
við vaxandi framleiðni innanlands og
fjárfestar, erlendir sem innlendir, vilja af
þeim sökum kaupa innlend framleiðslu-
tæki þá verður afleiðingin hátt raun-
gengi. Hlutfallslegt verð innlendrar
framleiðslu hækkar við það að eftirspum
eftir innlendum fjárfestingarvörum
eykst. Hagkerfi þar sem hinar ýmsu
stofnanir, löggjöf og skipulag markaða
hvetur til nýjunga, uppgötvana og
framfara hafa þá hærra raungengi en hin
þar sem fáir vilja fjárfesta. En hækkun
raungengis hefur það í för með sér að
neytendur geta nú keypt erlendar vörur
ódýrar. Búast má við að innlendir fram-
leiðendur bregðist við þessari auknu
samkeppni með því að lækka verð fram-
leiðslu á innlendum markaði mældu í
innlendri mynt. Á þann hátt geta þeir
reynt að halda markaðshlutdeild sinni
gagnvart innflytjendum. Þannig verður
blómlegur efnahagur og heilbrigt stofn-
anaumhverfi til þess að framleiðendur
verða fyrir aukinni samkeppni á inn-
lendum markaði og lækka innlent verð
á vörum og þjónustu. En slík verðlækkun
jafngildir hækkun raunlauna, að gefnu
stigi nafnlauna. Raunlauna-hækkunin
hefur þá í för með sér hærra atvinnustig.
Þetta er bæði vegna þess að fleiri
atvinnuleysingjar sjá sér hag í því að
finna starf og hætta að lifa af bótum
almannatrygginga en einnig vegna þess
að fyrirtæki sjá sér nú hag í því að ráða
fleiri starfsmenn að gefnum ákveðnum
raunlaunum sem við getum ímyndað
okkur að geti ákvarðast af starfsemi
verkalýðsfélaga. Á þennan hátt verður
hækkun raungengis til þess að auka
jafnvægisatvinnustigið, gagnstætt því
sem eftirspumarkenningar fylgismanna
Keynes spá fyrir um. Takið eftir að ferlið
á sér allt stað á framboðshlið hagkerfis-
ins:bjartarvonirumframtíðhagkerfisins
kalla á innstreymi fjármagns sem verður
til þess að raungengi hækkar, þá versnar
samkeppnisstaða innlendra fyrirtækja
á innlendum markaði, þau lækka verð á
vörum og þjónustu og þar með eykst
kaupmáttur starfsmanna (þeir geta keypt
meira af innlendri vöm og þjónustu en
áður) sem veldur því að atvinnustig
batnar.
Á myndinni má sjá að Spánn og
Ítalía hafa lágt raungengi og einnig lágt
atvinnustig. Þetta em einmitt þau lönd
þar sem bæði vinnumarkaður og vöm-
markaður em einna mest bundnir á klafa
(Framhald á síðu 4)
Atvinnustig og hlutfallslegt verð hamborgara
)
Hlutfallslegt verð 1.8 —
hamborgara
(fyrir árið 2001)
1.6-
1.4-
S viss
Atvinnustig
0.88
0.92
0.96
1 00 (á ^nu 2002)
3