Vísbending - 27.09.2002, Blaðsíða 3
ISBENDING
Framtíðarlandið ísland
Bjarni Bragi Jónsson
hagfræðingur
Fyrir um ári sendi Hannes Hólm-
steinn Gissurarson (HH) frá sér
bókina: „Hvernig getur ísland
orðið ríkasta land í heimi?“. Nú í sept-
ember var henni fylgt eftir með sjón-
varpsþættinum „Hagsælda hrímhvíta
móðir“, byggðum á efni bókarinnar og
með innskotum úr umræðum á alþjóð-
legri ráðstefnu, sem Hagfræðistofnun
Háskóla íslands hélt 2. nóvember 2001
um skattasamkeppni þjóða. Þessir
viðburðir vöktu talsverða athygli og
jafnvel fjaðrafok. Efni af þessu tagi er
aldrei eingöngu fræðilegt, heldur ber
með sér gildismat og stefnuval í þeim
mæli, að sumir álíta hreinlega pólitískt.
Bókin inniheldur snjalla samantekt á
hagsögu landsins og þróun sumra smá-
ríkja og eylanda yfir í fjármagnsmið-
stöðvar, sem hafa áunnið sér traust og
virðingu, og segir réttilega á bókarkápu
að hún sé „frábærlega vel skrifuð". Sjón-
varpsþáttur slíks efnis í ríkisfjölmiðli er
að vonum gagnrýndur sem einhliða rök-
semdafærsla um efnahags- og stjórnmál,
en er þó velkomin tilbreyting frá enda-
lausu munnveðri frétta- og stjórnmála-
manna, svo að nær væri að opna fremur
en loka fyrir gerð slíkra þátta.
Þetta tilefni verður nú gripið til þess
að fjalla um helstu efnisþætti málsins.
Fyrst er þá til að taka, að æskilegra þætti
að ræða uin þjóð sem ríka heldur en
land, sem aldrei getur verið svo nema í
yfirfærðri merkingu á safn manna og
lögpersóna, sem er skráð heimilisfast
eða ríkisborgarar í því landi. Þúfa slíks
mismunar veltir að vísu ekki hlassi stórra
þjóða, en gerir dæmi Lúxemborgar og
smáeyja illa samanburðarhæft, þar sem
fjöldi aðkomufólks og erlent fjármagn
skapa mikil verðmæti skráð til þess ríkis,
án þess að þjóðin sem slík njóti þeirra.
Er gjarnan sleppt að fullyrða, hvar slíkar
einingar séu í röð þjóðartekna, stundum
með tilvísun til lítils gildis þess að hafa
póstfang á dyrum eða erlenda menn
skráða til heimilis án teljandi umsvifa
eða tekna. Við þetta má bæta efasemd
urn, að hástigið skipti mestu, ef þjóðin
er hvort sem er í hópi hinna tekjuhæslu,
og gæti kallað á vafasama athygli og
óhóflegar kröfur til hennar. Réttilega
andntælir HH þeirri skoðun þróunar-
landa og græningja, að framleiðsla og
neysla þjóða séu aðskildar stærðir, og
hátekjur þróaðra beinlínis á kostnað
hinna lakar settu, og sé því unnt að taka
hátekjurnar til fortakslausrar endur-
skiptingar. Staðreyndin er sú, að tekjur
myndast með hliðsjón af hlutdeildar-
rétti, og að þeim er skipt um leið og þær
myndast. Framleiðslaog tekjur til slíkrar
endurskiptingar yrðu því aldrei til.
Markaðarleiðir
Leiðina til framtíðarlands hátekna af
umsvifum fjármagnsmiðstöðvar á
Islandi varðar HH einkum samkeppnis-
hæfum og hvetjandi skattkjörum á
fyrirtæki og fjármagn. Þegar stigin skref
eru lækkun tekjuskatts fyrirtækja í
áföngum úr 45% 1992 í 30% 1999 og
aftur í 18% með árinu 2002, auk lækkunar
eignarskatts á þau úr 1,45% í 0,6%. Lagt
er til framhald þeirrar þróunar í 10%
tekjuskatt og niðurfellingu eignarskatts,
en skattasamræming Evrópuríkja virðisl
stefna á 10-12,5% tekjuskatt, sem gæti
myndað hér sterkt fordæmi fremur en
skuldbindingu. Hliðsjón var höfð af
skýrslu skattahóps Samtaka atvinnu-
lífsins um samkeppnishæft skattaum-
hverfi (maí 2001), þar sem lögð er til
lækkun í 15% tekjuskatt og afnám
eignarskatts.
Séu þessar tillögur teknar sem ntið-
aðar einhliða að myndun hérlendrar
fjármagnsmiðstöðvar, ntá talsvert um
þær efast. Þróunin hefur hingað til beinst
fremur að því að mynda tengingar inn á
tjármagnsmarkað með íslenskum ein-
ingum ytra. Virðist þurfa átakasama
umþóttun til að snúa því við til að laða
erlenda aðila hingað. Viðleitni Evrópu-
sambands og alþjóðastofnana stefnir
og að vonum mjög að því að efla eftirlit
og koma á samræmingu, sem myndu
jafna skilyrðin til varðveislu tjármagns
um a.m.k. hinn vestræna heim í stað
miður heilbrigðrar áherslu á sérstök
fjárhæli, skattaskjól og felustaði. Góðu
heilli hafa hins vegar bæði áorðnar
umbætur og fram komnar tillögur
almennt gildi til eflingar rekstrargrund-
vallar hvaða atvinnugreina sem er. Ber
því að meta þær og ræða út frá almennum
meginviðhorfum skattheimtu og sant-
ræmis rnilli tekjuflokka og skilyrða
atvinnugreina og framleiðsluþátta. Hið
fyrsta, sem brýnt er að leiðrétta í því
efni, er að landsmenn neyðist ekki til að
hlaupa með fé sitt til útlanda til að njóta
samræmis og sanngirni í söluhagnaði
eða endurmati fjárstofna, sem er skatt-
lagt sem almennar tekjur en ekki fjár-
magnstekjur. Hér er sopið seyðið af því
að hverfa frá vönduðu nefndaráliti um
aðhæfingu fjármagntekjuskatts að kerfi
hins almenna tekjuskatts, byggðu á skil-
greiningu rauntekna, en með hæfilegum
ívilnunum meðan fjármagnskerfið væri
vanþroska.
Velferðarfræðilegthlutleysi
Hlutleysi um fjárráðstöfun skatt-
borgaranna hefur gjarnan verið lagt
til grundvallar gæðamati skattkerfa, að
þau brengli ekki þau viðntið velferðar,
afkasta og tækifæra, sem fólki séu eðlis-
læg og hagstæð í dýpstu greiningu felur
þetta í sér hlutleysi um, hvort rétt skil-
greindar rauntekjur hafi verið eða verði
festar sem fjármagn til framleiðslunota,
heldur sé það hlutverk arðs og vaxta að
ráða réttum hvatningum til þeirrar ráð-
stöfunar. Rauntekjur eigenda, hvort
sem eru útgreiddar eða mynda eignar-
auka í fyrirtækjum, komi því til skatt-
heimtu. Yfir þetta leggjast svo félagsleg
og velferðarleg markmið samfélagsins,
sem skattleggur, háð samkennd þess
og því ætíð með stefnu til jafnaðar. Koma
þau markmið ekki síst fram í stighækkun
skatthlutfalls eftirtekjuhæð, að meðaltali
eða/og sem jaðarsköttun. Sé stighækkun
fylgt fast fram, er hætt við brenglun
hvata til tekjuöllunar og auðmyndunar
innan marka hlutaðeigandi samfélags.
Veruleikanum, sem þessari tæru hugsýn
er ætlað að túlka, hefur þó svo ítrekað
verið raskað af stríðum, kreppum og
hagsmunaþvingunum, að önnur hefur
risið við hlið hennar og jafnvel orðið
henni yfirsterkari. Er þá framleiðslu-
kerfið með fjárfestingu sinni og skipu-
lagsbyggingu tekið út úr hinu mannlega
hagsmunasamhengi, sem þá takmarkast
við útgreiddar tekjur í formi launa, arðs
eða vaxta. Þetta frávik kallar hins vegar
árammargirðingarumframleiðslukerfið
til að fyrirbyggja útleka tekna til neyslu,
en hefur jafnframt haft herfilegar aiíeið-
ingarfyrirhreyfanleik fjármagns til hag-
kvæmari nota. Þessi sýn á framleiðslu-
kerfið annars vegar, og vinnuafl og fjár-
magn til þess hins vegar, virðist því ekki
sfður vera höfð til hliðsjónar en fyrr-
greinda hugsýnin.
Valið milli þessara hugsýna til að
grundvalla skattkerfi á, hlýtur að vera
að miklu leyti háð aðferðum til kostunar
samfélagsþjónustu og samneyslu-
eigna, sem framleiðslukerfið nýtir. Þegar
þjónusta samgöngukerfa og sveitar-
félaga er kostuð að fullu með sérstökum
hafna-, flugvalla-, vega-, lóða- og fast-
eignagjöldum, svo sem láta mun nærri,
blasir við, að atvinnulífið gerir ekkert
beint tilkall til mannlegra þjónustuþátta
mennta- og heilbrigðiskerfis, menning-
arlífs og félagsþjónustu, heldur þvert á
móti leggur til tekjur til að standa undir
jteint. Er þá lítil ástæða til ágreinings um,
þótt stuðst sé við hina síðari og ráðslag-
að um mun lægri tekjuskatta á fyrirtæki
en einstaklinga. Öðru máli rnundi gegna,
(Framhald á síðu 4)
3