Vísbending - 14.02.2003, Blaðsíða 2

ISBENDING
Að útrýma fátækt á íslandi
Reynir Ragnarsson
f MBA-nemi við HÍ
Aundanfömum vikum hefur verið
tölu verð umræða í fjölmiðlum um
fátækt á íslandi og hefur menn
greint á um hvort fátækt sé til staðar eða
ekki. Það sem vekur athygli í umræðunni
um fátækt er þögnin sem hefur rfkt um
áhrif staðgreiðslu opinberra gjalda á
ráðstöfunartekjur Iáglaunafóiks.
Leiðréttingin
Arið 1988 var tekin upp staðgreiðsla
opinberra gjalda, greiddur er fastur
hundraðshluti af brúttótekjum, nú
38,55% að frádreginni greiðslu launþeg-
ans í lífeyrissjóð. Frá opinberum gjöld-
um er síðan dreginn persónuafsláttur,
nú 321.900 kr. fyrir allt árið 2003. Á árinu
2003 eru því mánaðarlaun að fjárhæð
69.585 kr. undanþegin staðgreiðslu
skatta. í upphafi var persónuafsláttur-
inn 15.552 kr. á mánuði sem tryggði að
mánaðarlaun að fjárhæð 44.183 kr. voru
íraun skattfrjáls. Persónuafsláttur í stað-
greiðslu hefur ekki fylgt breytingum á
neysluverðsvísitölu frá því að stað-
greiðslukerfið var tekið upp, munar þar
u.þ.b. 122.600 kr. sem persónuafsláttur-
inn þyrfti að hækka á ársgrundvelli til að
skattbyrði yrði sú sama á árinu 2002 og
1988. Skattleysismörkin í árslok 2002
yrðu því að hækka um 318.000 kr. til að
halda verðgildi sínu frá árinu 1988. Á
meðfylgjandi grafi sést hvernig skatt-
leysismörkin hafa þróast frá því stað-
greiðslukerfi opinberra gjalda var tekið
upp.
Efþettamisræmi yrði leiðrétti myndi
ríkissjóður verða af skatttekjum að fjár-
hæð u.þ.b. 22,9 milljarðar króna. Sú
ákvörðun stjórnvalda að láta persónu-
afslátt ekki fylgja breytingum á verðlagi
hefur aukið skattbyrði þegnanna á þann
veg að nú eru greidd opinber gjöld af
lágmarksbótum frá Tryggingastofnun
ríkisins.
Fátæktskilgreind
Þegar verið er að fjalla um hvort
einhver telst fátækur eða ekki liggur
engin skilgreining fyrir á því við hvað
skuli miða. Aftur á móti liggur fyrir
skilgreining félagsmálaráðuneytisins
frá árinu 1996 þar sem fram kemur að:
„Allir eigi að geta keypt sér fæði, klæði,
hreinlætis- og snyrtivörur, heimilisbún-
að, lyf og læknishjálp. Þeir eigi að geta
greitt afnotagjald af síma og ríkisútvarpi,
hita og rafmagn, dagvistarkostnað fyrir
eitt barn, húsaleigu eða eðlilegan hús-
næðiskostnað og staðið undir kostnaði
af rekstri bifreiðar,... Þá eru ákvæði í
76. gr stjómarskrár íslenska lýðveldis-
Mynd 1. Skattleysismörk frá 1988 til 2002 í samanburði við
framreiknuð skattleysismörk
Tafla 1. Viðmið fyrir skilgreiningu
á fátœkt
Lágmarks framfærslu- viðmið Ráð- gjafaþj. heimilanna Neyslu- könnun Hag- stofunnar
Matur og hreinlætisvörur 27.229 21.163
Póstur og stmi 2.767 3.761
Rafmagn og hiti 4.848 6.211
RÚV - Dagblað 2.856 3.178
Húsnæði 28.319 26.854
Rekstur bitreiðar 22.691 19.083
Strætó 0 0
Tryggingar 4.245 4.622
Lækniskostnaður og lyf 2.546 3.634
Tómstundir og menning 1.328 19.124
Fatakaup / Skór 2.767 9.475
Ýmislegt 1.328 1.618
Hársnyrting 1.738 1.733
Annað, ófyrirséð 6.088 6.355
Heimilisbúnaður / húsg. 2.767 8.817
Áfengi og tóbak 0 7.002
Afborganir af bíl 0 19.829
Ferðir/flutningur 0 3.397
Menntun 0 636
Hótel/kaffihús/veitingar 0 9.747
Ýmsar vörur og þjónusta 0 9.192
Samtals 112.156 185.432
ins þar sem fjallað er um rétt þegnanna
vegna elli, örorku og sjúkdóma. Stjórn-
völd hafa ekki lagt neitt mat á hverjar
þurfi að vera lágmarksbætur til þeirra
þjóðfélagsþegna sem til þeirra leita á
grundvelli ofanritaðra ákvæða nema ef
vera kynni að lágmarksbætur Trygg-
ingastofnunar ríkisins eigi að endur-
spegla það mat.
Til þess að fá einhverja hugmynd
um kostnað við að uppfylla þau viðmið
sem félagsmálaráðuneytið gefur út hafa
þeir þættir sem þar eru tilgreindir verið
verðlagðir. I töflu 1 eru tölur fengnar frá
Ráðgjafarþjónustu um fjármál heimil-
anna og úr neyslukönnun Hagstofunn-
ar frá 1995. Þá er einnig stuðst við tölur
frá Hörpu Njáls félagsfræðingi úr viðtali
sem birtist við hana í Morgunblaðinu
7.júlí2002. Allartölureruuppreiknaðar
til verðlags í desember 2002 miðað við
vísitölu neysluverðs. Hér er miðað við
tölur frá Ráðgjafarþjónustu heimilanna
og rauntölur á aðra liði eins og mögulegt
er, lágmarkstekjur einstaklings þurfa því
að vera 112.000 kr. á mánuði til að hann
teljist ekki undir fátæktarmörkum.
(Framhald á síðu 4)
Tafla 2. Skattgreiðslur öryrkja og ellilífeyrisþega nt.v. núgihlandi
skattareglur
Laun/bætur skatthlutfall staðgreiðsla Persónuafsl. Gr. staðgreiðsla Ráðst. tekjur
Lágmarkslaun 112.000 38,55% 43.176 26.825 16.351 95.649
Öryrki 95.083 38,55% 36.654 26.825 9.829 85.254
Ellilífeyrisþegi 87.015 38,55% 33.544 26.825 6.719 80.296
2