Vísbending - 16.05.2003, Blaðsíða 1

V V i k ii ÍSBENDING rit um viðskipti og efnahagsmál 21.árgangur
Á fákeppnismarkaði ]
Að undanförnu hefur verið nokkur
umræða um hvort stóru lyfja-
verslunarkeðjurnar séu á góðri
leið með að skipta upp á milli sín
markaðinum á Islandi. Áhyggjurnar
snúast að vissu leyti um það að þegar
lyfjaverslunarkeðjurnar verði búnar að
leggja undir sig markaðinn hafi sam-
keppnin á markaðinum þar með verið
kvödd með kossi. Lítill vafi leikur á að
enn einn fákeppnismarkaðurinn er að
verða til á Islandi. Spurningin er sú hvort
stjórnvöld geti eða eigi að vera að bregð-
ast við fákeppni.
Fákeppni í fæðingu
Um margt hefur það verið athyglivert
að fylgjast með umræðunni um
lyfjamarkaðinn að undanförnu. Tveir
sjálfstæðir apótekarar kvörtuðu yfir því
að Lyf & heilsa annars vegar og Lyfja
hins vegar væru að leggja undir sig
markaðinn með því að kaupa upp
markaðinn eða bola öðrum út af honurn.
Talsmenn lyljaverslunarkeðjanna töldu
þetta hins vegar úr lausu lofti gripið.
Sjálfstæðu apótekararnir héldu því fram
að lyfjaverslunarkeðjurnar tvær hótuðu
þeim að setja upp verslun í næsta
nágrenni ef þeir myndu ekki selja þeim
sjoppuna. Þeir héldu því einnig frarn að
það væri óeðlilegt að Lyf og heilsa ætlaði
að opna apótek í Vestmannaeyjum,
fjögur þúsund manna samfélagi, þar sem
Ápótek Vestmannaeyja er fyrir. Á hinn
bóginn opna lyfjaverslunarkeðjurnar
tværekki verslanirí næstanágrenni hvor
við aðra sem bendir til þess, að mati
sjálfstæðu apótekaranna, að þær hafi
skipt markaðinum upp á milli sín. Tals-
menn lyfjaverslunarkeðjanna töldu
þetta fráleitt.
Eðli samkeppninnar?
að er erfitt að sjá að hægt sé að koma
í veg fyrir að fyrirtæki opni útibú þar
sem þau vilja og það hljómar undarlega
að tala í aðra röndina um samkeppnis-
umhverfi en ætlast svo til að eitt apótek
liafi meiri rétt á ákveðnu svæði en önnur
apótek. Það var kerfið sem fyrir var, þar
sem skipulögð einokun ríkti og sam-
keppni þekktist varla, enda muna menn
þá tíð þegar apótekarar voru ríkustu
menn landsins. Spurningin um hvort
stóru keðjumar séu að leggja einstaka
apótekara í einelti er í sj álfu sér ekkert ný
á samkeppnismarkaði þar sem þeir
hæfustu sigra. Þetta er hörð samkeppni
og þeir sem leggja mest í leikinn, með
því t.d. að bjóða lægsta verðið og stækka
dreifingarnetið, enda með því að hafa
töluverða samkeppnisyfirburði.Það er
hins vegar ólöglegt ef fyrirtæki lækkar
verð niður fyrir kostnaðarverð í þeim
tilgangi að bola samkeppnisaðilum út
af markaðinum. Það ereinnig eðlilegt að
tveir stórir aðilar á markaði reyni að
forðast það í lengstu lög að fara í stríð
hvor við annan þar sem ólíklegt er að
þeir hefðu nokkuð upp úr slikri keppni
nema aukinn kostnað. Menn hafa spilað
þennan leik áður, þannig er eðli sam-
keppninnar.
Samráð
in skilgreining á fákeppni er eitth vað
á þá leið að fæð fyrirtækja á mark-
aðinum geri það að verkurn að fyrirtæki
verði að taka tillit til aðgerða sam-
keppnisaðila eða viðbragða þeirra við
eigin aðgerðum. I sjálfu sér þarf fákeppni
ekki að vera svo slæm, það gleymist oft
að þegar færri og stærri fyrirtæki eru á
markaðinum þá geta þau boðið lægra
verð og betri gæði í krafti stærðar sinnar.
Fákeppni getur hins vegar orðið litlu
betri en einokun ef hún verður til þess
að verð fer að hækka, skilvirkni minnkar,
gæði minnka, það dregur úr nýsköpun
og vöruúrvali. Tilhneiging fyrirtækja í
fákeppni er yfirleitt að fara inn á þá braut
vegna þess að það hámarkar hagnað,
alla vega til skamms tíma. S tundum gerist
þetta með þeim hætti að það er samið um
ákveðið verð, sameiginlega er dregið úr
framboði eða umfangi eða fyrirtæki
skipta upp á milli sín markaðinum.
Vandamálið er að það er oft erfitt að
greina hvenær þetta hefur gerst, nær
ómögulegt að sanna það og finna raun-
veruleg úrræði. Einnig er á það að lfta að
þetta samkontulag þarf ekki að verða til
með þeim hætti að menn haldi fundi í
Oskjuhlíðinni og staðfesti samkomu-
lagið skriflega eða með handabandi.
Samráðið er stundum afleiðing leiksins.
Fá úrræði
lestir stjórnendur fyrirtækja gera sér
grein fyrir því hvernig leikurinn ntun
spilast og kjósa yfirleitt ekki að fara inn
á brautir sem gera þeim lífið erfiðara og
draga úr hagnaðinum. Þetta er stundum
kallað „þegjandi samráð“. Utleiðsla á
hefðbundnu verðstríði endar yfirleitt
með því að hvorugur aðilinn hefur unnið
markaðshlutdeild með því að lækka verð
heldur einungis dregið úr tekjunum.
Þess vegna leiðast fyrirtæki inn á þessa
braut.
Þetta kemur að sjálfsögðu niður á
neytandanum sem hefur fá úrræði ef
allir seljendurnir eru á sama báti. En
spurningin er sú hvað hægt er að gera.
Flestar þjóðir hafa brugðið á það ráð að
reyna að sekta fyrirtæki fyrir ólöglegt
samkomulag en það er yfirleitt ómögu-
legt fyrir samkeppnisyfirvöld að sýna
fram á að slíkt samkomulag sé við lýði.
Einnig eru afskaplega fáar reglur til urn
fákeppni og samkeppnisyfirvöld skipta
sér sjaldan af málum nema þegar fyrir-
tæki fáráðandi stöðu með sameiningum.
Önnur úrræði, sem beitt hefur verið
í slflcum málum eða sett hafa verið fram,
eru að skipta upp fyrirtækjum, eins og
forsætisráðherra hótaði að gera á mat-
vöruverslunarmarkaðinum, að setja upp
einhvers konar verðráð eða að frysta
verð markaðsaðila í einhvern tíma. Engin
þeirra aðferða er góð og flestar kalla á
mikið eftirlit og afskipti stjórnvalda af
viðskiptalífinu. Stjórnvöld víða urn heim
hafa hins vegar mikinn áhuga á að finna
leiðir til þess að tryggja að samkeppni
ríki á mörkuðum þar sem fá fyrirtæki
stjóma leiknum.
✓
Ahrifnýliðans
Besta leiðin til þess að sjá hvort
fákeppni rflcir með (þegjandi) sam-
komulagi er þegar nýr aðili kemur inn á
(Framhald á síðu 2)
Cg Nokkuð hefur vcrið rætt
I að undanförnu um fá-
I keppni í lengslunt við
lyfjaverslanir hér á landi.
2
Athyglivert er að flestar
greinar á Islandi virðast
leita í einhvers konar fá-
keppnismarkaðsform.
3
BjömG.Ólafsson 1]allarum . Mikilvægt er að horfa t
góða stjórnarhætti í sam- /\ upphafið þegar á að endur-
bandi við arðsemi á óaftur- | skoða fyrirtækið og urn-
kræfum breytingum. hverfi þess.