Vísbending - 11.07.2003, Blaðsíða 1

ISBENDING
11. júlí 2003
28. tölublað
V i k u
rit um viðskipti og
efnahagsmál
21.árgangur
A revkmettuðum markaði
Samkvæmt mati Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunarinnar munu reyk-
ingamenn vera um 1,2 milljarðar
talsins nú og líklegt er að þeir verði
orðnir fleiri en 2 milljarðar árið 2030.
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin hefur
undanfarið lagt aukna áherslu á barátt-
una gegn reykingum og 21. maí síðast-
liðinn var gert alþjóðlegt samkomulag
um bann við auglýsingum á sígarettum
og jafnframt um hækkanir á beinum
sköttum á sígarettur til þess að reyna að
draga úr reykingum. Nýlega voru reyk-
ingar bannaðar á veitingastöðum í New
Y ork og umræða hefur verið um að banna
jafnframt reykingar á almenningsstöð-
um úti undirberum himni. Baráttan gegn
reykingum hefur því eflst til muna á allra
síðustu misserum. Spurningin er hins
vegar hvort þessi herferð gegn reyking-
um sé réttmæt og samræmist hugmynd-
um um frelsi í viðskiptum og frelsi fólks,
sem hefur verið eitt helsta keppikefli
þjóða á síðustu árum.
Alþjóðavæðing
Segja má að tóbakið sé eiginlega
vafið inn í sögu alþjóðaverslunar.
Áætlað er að tóbaksplantan hafi fyrst
verið ræktuð í Ameríku um 6000 fyrir
Krists burð. Það er hins vegar ekki fyrr
en við fæðingu Krists (þó með öllu
óskylt) að indíánar í Ameríku gerast svo
uppfinningasamir að fara að reykja síga-
rettulaufin. Alþjóðavæðing ávanans
hefst þó fyrst með siglingum Kólum-
busar til Ameríku árið 1492. Það voru
svo Evrópubúar sem tókst að kynna
tóbak til sögunnar í öðrum heimsálfum
á næstu hundrað árum. Ameríka hefur
hins vegar alltaf verið miðstöð tóbaks-
iðnaðarins. Evrópskir landnemar voru
sjálfir farnir að rækta tóbakslaufið í
Ameríkuárið 1531 ogárið 1612 varfarið
að rækta tóbak sem verslunarvöru. Á
síðari hlula 19. aldar hófst svo fjölda-
framleiðsla fyrir al vöru með uppfinningu
sígarettuvélarinnar og á fæðingarári
Morgunblaðsins (þó með öllu óskylt)
árið 1913 ky nnir fyrirtækið R J Reynolds
„nútímasígarettuna" til sögunnar undir
vörumerkinu Camel. RJ Reynolds erenn
meðal stærstu framleiðenda sígarettna
í heiminum en fyrirtækið Philip Morris
með Marlboro vörumerkið er nú stærsti
sígarettuframleiðandi heimsins. Iðn-
væðinginílok 19.aldar,fjöldaframleiðsl-
an í byrjun 20. aldar, neyslumenningin
eftir stríð og frjáls alþjóðaviðskipti undir
lok 20. aldarinnar eru allt tímabil í við-
skiptasögunni sem hafa ýtt undir út-
breiðslu sígarettna í heiminum. Um 1880
voru reyktar um 10 milljarðar sígarettna
á ári, um aldamótin voru þær orðnar 50
milljarðartalsinsen um 1.000 milljarðar
árið 1940(sjámynd l).ílok20.aldarinnar
voru framleiddar sígarettur orðnar um
5.500 milljarðar talsins, sem er nálægt
því að vera 1.000 sígarettur á ári á hvern
íbúa jarðarinnar. Fáar vörur eru alþjóð-
legri eða meira neytt að jafnaði en síga-
rettur.
Plágan
Sennilega væri litið á reykingar eins
og hverja aðra neyslu, t.d. kaffi-
drykkju og súkkulaðiát, ef ekki væri fyrir
tengsl þeirra við sjúkdóma eins og
lungnakrabba. Þó að menn hafi lengi
haft grunsemdir um skaðleg áhrif reyk-
inga þá fundust ekki sannanir fyrir því
fyrr en um miðja tuttugustu öldina þegar
sýnt var fram á tengsl sígarettureykinga
við lungakrabba. Allar götur síðan hafa
sönnunargögnin hlaðist upp og enn
fremur hefur fjöldi rannsókna sýnt fram
á að óbeinar reykingar séu einnig skað-
legar, þó að enn komi fram rannsóknir
sem sýna að svo sé ekki. Það eru þessi
skaðlegu áhrif reykinga sem hafa gert
það að verkum að í auknum mæli er horft
á reykingar sent heilbrigðisvandamál.
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin hefur
áætlað að yfir 60 milljónir manna hafi
dáiðafvöldumreykingafrá 1950til 2000
og um 5 milljónir manna deyi nú árlega
af völdum reykinga og sú tala gæti tvö-
faldast á næstu 25 árum. Reykingar eru
því mesta einstaka dánarorsök sem
hægt er að fyrirbyggja í alþjóðasamfélag-
inu nú á tímum. Hér á landi hafa rann-
sóknir Hjartaverndar sýnt að um 350-
380 dauðsföl 1 á ári rnegi rekj a til reykinga,
þ.e. fimmtahvert dauðsfall. Þannig deyr
einn Islendingur á hverjum degi af völd-
um reykinga. Það er ekki einungis að
fólk dey i af völdum reykinga heldur hafa
reykingar almennt áhrif á heilsu fólks.
Rannsóknir í Bandaríkjunum benda til
þess að fjöldi veikindadaga reykinga-
fólks sé um tvöfalt ineiri en þeirra sem
ekki reykja. Aukin veikindi vegna reyk-
inga kosta heilbrigðiskerfið ntikið en
áætlað hefur verið að skerfur reykinga
af útgjöldum til heilbrigðismála í Banda-
ríkjunum hafi verið um 6% árið 1999.
Aðrar rannsóknir hafa sýnt að hlutfallið
geti verið hátt í 15% annars staðar. Ef
þetta væri yfirfært á Island þá væri kostn-
aðurinn á bilinu 5 til 12 milljarðar á ári.
(Framhald á síðu 2)
c
Mynd 1. Heimsneysla á sígarettum (í milljörðum stk.)

1880 1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000
Cg Aukinnkrafturhefurverið ^ komulagi. Hins vegar er ^ Sigurður Jóhannesson m hækkun lágmarkslauna''
I settur í hina alþjóðlegu 1 Ijóst aðþað er ábrattan að 2 Ijallar um lágmarkslaun og /| verði eitt af baráttumálum
baráttu gegn reykingum jjj sækja í þessari baráttu áhril' þeirra á nokktar þjóð- ^Tverkalýðshreyfingarinnar [
með nýju alþjóðlegu sam- heilbrigðis og frelsis. hagsstærðir. Líklegt er að komandi samningum.