Vísbending - 12.12.2003, Blaðsíða 2

ÍSBENDING
Geta fyrirtæki lært?
ingar. De Geus telur það vera grundvall-
aratriðið í starfsemi fyrirtækja. Það er
eðli fyrirtækjaaðlifalengi, líktoglífvera,
þau verða að halda sér gangandi, taka
þátt í breytingum. Hér er komið að hug-
nryndinni um lærdómsfyrirtækið, en það
sem greinir lærdómsíyrirtækið fráöðrum
fyrirtækjum er í fyrsta lagi hæfileikinn til
að læra og í öðru lagi hæfileikinn til að
miðla lærdómnum til annarra sem nýrri
þekkingu. Þannig skapast lærdómsferli
innan fyrirtækja þar sem stöðugur
lærdómur verður hluti af daglegri rútínu
og til verður lærdómsmenning. Hug-
myndina um lærdómsfyrirtækið setti De
Geus fyrst fram í grein í Harvard Busi-
ness Review árið 1988, fleiri hafa fylgt í
kjölfarið og einna þekktastar eru bók
Peters M. Senges, sem kom út fyrir 13
árum og heitir The Fifth Discipline: The
Art and Practice of the Learning
Organization, og bók Mikes Pedlers,
The Learning Company, sem konr út
um svipað leyti. Pedler skilgreinir lær-
dómsfyrirtæki sem fyrirtæki sem hvetur
til lærdóms starfsmanna og eykur stöð-
ugt getu sína til að skapa framtíð sína í
þeim tilgangi að unibreytast. I bók sinni
greinir Peter M. Senge frá því að þau
fyrirtæki framtíðarinnar sem tekst að
virkja hollustu, áhuga og lærdómshæfi-
leika starfsmanna sinna á öllum stigum
muni skara f'rain úr. Meginti Igangur Fiflh
Discip/ine eða fimmta fagsins er að
kynna til sögunnar verkfæri og hug-
myndir sem eru til þess fallnar að eyða
þeim ranghugmyndum að heimurinn sé
samansettur úr aðskildum og ótengdum
öflum, þá fyrst er hægt að huga að lær-
dómsfyrirtækinu. Raunverulegur lær-
dómur felur í sér hugarfarsbreytingu
þannig að starfsmenn innan fyrirtækja
og fyrirtækið sjálft endurskapi sig stöð-
ugt með það markmið að verða fær um
að takast á við allt önnur verkefni en
áður, m.ö.o að fyrirtækið sé aðlögunar-
hæft.
Andlit lærdómsfyrirtækis
Margir hafa orðið til að gagnrýna
hugmyndina um lærdómslyrir-
tækið sem alltof draumkennda sýn. Þrátt
fyrir það hefur umræðan um lærdóms-
fyrirtækið dregið athyglina að því hvaða
hlutverki hæfni, þjálfun og starfsþróun
gegna í heildarstefnumörkun fyrirtækja.
Aður var þjálfun og hæfni starfsnranna
aukaatriði en er nú talið vera eitt aðal-
atriðið þegar kemur að því að skapa
fýrirtæjum forskot í samkeppni.
En hvernig lítur lærdómsfyrirtæki út?
Til að svara þeirri spurningu er ágætt að
velta því fyrir sér hvað það er sem tefur
(Framhald á síðu 4)
Gylfi Dalmann
Aðalsteinsson
vinnumarkaðsfræðingur
Eina varanlega samkeppnisfor-
skotið er hæfileikinn til að læra
segir Arie de Geus í bók sinni The
Living Company. De Geus starfaði hjá
Royal Dutch/Shell í 40 ár og síðustu
misserin stýrði hann deild á sviði
stefnumótunar og áætlunargerðar. Hlut-
verk þeirrar deildar var m.a. að skoða
framtíð fyrirtækisins í Ijósi olíukrepp-
unnar. I leit sinni að svari við þeirri spurn-
ingu, hvað gæti orðið um Shell ef olían
sem auðlind hyrfi, vöknuðu aðrar spurn-
ingar sem leiddu til umræðunnar um hið
lifandi fyrirtæki, vöxt, lærdóni og langlífi
í viðskiptum. Auk þess velti De Geus
því fyrir sér hvaða þættir væru einkenn-
andi fyrir fyrirtæki senr lifa lengi. Með
athugun sinni á langlífi fyrirtækja komst
hann að því að meðallíftími stórraalþjóð-
legra fyrirtækja væri um 40-50 ár. Um
þriðjungur fyrirtækja á Fortune 500
listanum árið 1970 var horfínn þaðan
árið 1983. Þráttfyriraðflestfyrirtæki lifi
ekki lenguren í 50 árerutil fyrirtæki sem
telja verður langlíf. Sænska fyrirtækið
Stora, sem hóf starfsemi sína við vinnslu
ákoparogframleiðirídagm.a. trjákvoðu,
er um 700 ára gamalt. Elstu rituðu heim-
ildir um þetta fyrirtæki eru frá árinu
1288, nokkrum árum eftir að Jónsbók
var lögtekin á íslandi. De Geus bendir á
að fýrirtæki deyi vegna þess að stjórn-
endur einblíni of mikið á hagfræðilega
þætti í framleiðslu á vöru og þjónustu
og gleymi því að fyrirtæki eru gædd
sömu náttúru og samfélög manna. Hið
lifandi fýrirtæki sé vel stillt inn á það
umhverfi sem það starfar í og sé aðlög-
unarhæft og það skynji vel umhverfi
sitt og sýni uniburðarlyndi ásamt því að
veratilbúiðíbreytingaroghafihæfileika
til að læra. Mikil áhersla sé lögð á mann-
auðinn og menning fyrirtækisins ein-
kennist af sterkri sameiginlegri upplif-
un þar sem starfsmenn séu hluti af heild.
Lifandi fýrirtæki búi ennfremuryfir þol-
gæði þar sem mikið sé lagt upp úr því að
veita starfsmönnum umboð til athafna
og þau séu opin fyrir óhefðbundinni
hugsun.
Hugarfarsbreyting
Grundvallarhugmyndin um lifandi
fýrirtæki byggistá lífrænni líkingu,
fýrirtæki eru eins og lífverur, markmið
þeirra er að lifa af, vera varanleg og
stöðug. Til að geta lifað af þurfa þau að
vera aðlögunarhæf og tilbúin í breyt-
r
Fögin fimm samkvæmt
Peter M. Senge
Afburðarfærni einstaklingsins
(Personal mastery)
Fagið sem fjallar um persónulegan vöxt,
lærdóm, sköpunargáfu og metnað
starfsmanna. Starfsmenn verða að
þekkja sjálfa sig, hæfileika sína og tak-
mörk. Þetta fag er grundvöllur lærdóms
fýrirtækja, þ.e.a.s. lærdómur fýrirtækis
er summa lærdóms allra starfsmanna
þess.
Hugræn líkön (Mental models)
Fagið sem leggur áherslu á að starfs-
menn fyrirtækja spyrji sig stöðugt
spurninga sem varða tilvist starf-
seminnar, Hkt og De Geus gerði hjá Shell
á sínum tíma.
Sameiginleg sýn (Shared vision)
Sameiginleg sýn allra starfsmanna í
fyrirtækjum er ekki hugmynd heldur
sterkt afl í brjóstum þeirra og snýst um
það hvernig framtíð starfsmenn vilja
skapa. Verði þessi sýn nægilega sterk í
hugum manna, og hluti af menningu
fýrirtækisins, öðlast hún eigið líf og
starfsmenn líta á hana eins og hún sé
raunverulega til. Sýnin verður að veru-
leika, hún verður sjálfskapandi.
Liðsheildin lærir (Team learning)
Nám liðsheildarinnar eða liðslærdómur
er ferli sem snýst um að samstilla og
þróa hæfileika Iiðsins eða fyrirtækisins
til að ná þeim árangri sem meðlimir þess
þrá. Stuðlað er að samræðum innan hópa
og miðlun þekkingar.
Fimmta fagið eða kerfishugsun
(System thinking)
Fimmta fagið er sú grein sem steypir
hinum fjórum saman í eina heild. Fimmta
fagið er erfiðasta fagið sem fyrirtæki
læra og helsta fallfagið. Þegar og ef
fyrirtæki hefur náð tökum á fimmta
faginu hefur því tekist að breyta eða
umbylta ríkjandi hugarfari og þeim
almennu viðmiðum sem fýrir voru. Hér
er hinn eiginlegi lærdótnur í formi hug-
arfarsbreytingar. Innan fimmta fagsins
eru nokkur lögmál, t.d.: vandmál dagsins
í dag er tilkomið vegna lausna gærdags-
ins, því harðar sem þrýst er á kerfið því
harðar þrýstir kerfið á móti, auðvelda
leiðin út liggur oft aftur inn og lækningin
getur oft verið verri en sjúkdómurinn.
Stjórnendur verða að skilja hvernig
flókin kerfi virka og stjórnendur þurfa
þjálfun í að virkja starfsmenn og hvetja
þá til kerfíshugsunar.
2