Vísbending - 12.12.2003, Blaðsíða 3

ISBENDING
Græðgin og neyðin
Guðmundur Magnússon
hagfræðingur
Hvað er græðgi? Hvað er neyð? Er
bilið milli ríkra og fátækra að
breikka? Fylgir ójöfnuður hröð-
um hagvexti? Hverju viljum við fóma
iyrir meiri lífsgæði? Hvað eigum við við
með jöfnuði og jafnræði? Hvað er til
ráða við að bæta kjör þeirra verst settu?
Er hjálpin næst þar sem neyðin er
stærst?1
Græðgi
Því er lýst sem græðgi þegar bamið
þekkir ekki sitt magamál eða for-
stjórinn fær milljarða í uppbót fyrir að
ástunda iðju sína.
Þetta engilsaxneska orð - græðgi,
sbr. gráðugur - skýtur upp kollinum í
bókmenntum, skopteikningum, veggja-
kroti, stjórnmálum, prédikunum og
daglegri umræðu.
Eg get meira að segja vísað ykkur á
ágæta bók sem er tileinkuð græðginni
og er eftir mannfræðiprófessorinn A.F.
Robertson. Hún heitir einfaldlega
Grœðgi og lýsir því hvernig græðgin
hefur ætíð fylgt manninum í lífi og starfi.
Þar kemur m.a. fram að 61 % Bandaríkja-
manna telja að Wall Street stjórnist af
græðgi og sérgæsku. Jafnframt álíta
70% aðspurðra að Wall Street þjóni
hagsmunum þeirra og Bandaríkjanna
allra. Því er dregið samasemmerki milli
græðgi og lífsgæða, sbr. Ameríska
drauminn hjá Norman Mailer.
Neyð
Við tölum um nauðþurftir, nauðsynj-
ar, hungursneyð o.s.frv. Það að
svelta heilu og hálfu hungri er neyð. Og
það er neyðarlegt að deyja úr græðgi
eins og margir gera nú orðið í vel-
megunarríkjum Vesturlanda.
Fátæktarmörk eru iðulega við það
miðuð að menn hafi í sig og á. Þetta er
m.a. mælt með kaupmætti sem dugi fyrir
nauðþurftum - fæði, húsnæði og klæð-
um á vísitölufjölskylduna. En nauðsynj-
arnar breytast í tímans rás. Nú er svo
komið hér á landi og víðar að matar-
kostnaður vegur minna í neysluvísitöl-
unni en farartæki, ferðir og frí og heil-
brigðisútgjöld eru þyngri á metunum
en kjöt og fiskur. Syndagjöld þjóð-
félagsins vegna neyslu áfengis, tóbaks
og annarra fíkniefna eru heldur ekkert
smáræði.
Bilið milli ríkra og fátækra
Oftervísaðtil þess aðbilið milli ríkra
og fátækra sé að breikka á heims-
vísu og það jafnvel innanlands líka.
Hvað er hæft í þessu?
Samkvæmt tölum Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins má halda því frant með 95%
likumað l%hagvöxturfækki fátækling-
um um 0,5-3,5%. Þetta er vítt bil og
gefur til kynna að gífurlegur munur sé
milli landa í þessum efnunt. Það er fram-
fórum í Kína og á Indlandi að þakka að
þessar tölur eru réttu megin við núllið
en Afríka dregst aftur úr. Deilt er um
hvort hnattvæðingin breikki tekjubilið
eðaekki ogeru niðurstöðurekki einhlítar
livað það varðar.
I dagbókinni minni er tafla frá
Sameinuðu þjóðunum yfir fólksfjölda
jarðar í 300 ár, þ.m.t. spáeftir heimsálfum
fyrir árið 2050. Það þarf ekki annað en
líta á tölurnar í þessari töflu til þess að
átta sig á því afhverju baráttan um brauð-
ið er meiri á sumurn stöðum en öðrum.
Frá 1950-2000 (á 50 árum) hefur íbúa-
fjöldi Evrópu ogNorður-Ameríku aukist
um 50%, íbúatala Asíu um 100%, Suður-
og Mið-Ameríku um 150% og Afríku
um 200%. Kenning prestsins Malthus-
Fólksfjöldi eftir heimsálfum í 300 ár i milljónum íbúa
J
ar, þess efnis að takmarkaðar auðlindir
myndu marka fólksfjölgun skorður,
stenst ekki samkvæmt þessu. Fólks-
fjölgunin dregur niður hagvöxt á mann
og það er umhugsunarvert að þar fjölgar
mest í Afríku sem neyðin er stærst. Búist
er við að sjúkdómar eins og eyðni muni
verða mörgum Afríkubúum að aldurtila
í framtíðinni og eflaust má rekja þetta að
einhverju leyti til fátæktar. Spá Samein-
uðu þjóðanna um fólksfjölgun í Afríku
er því sennilega of há.
Tekjuskiptingáíslandi
Mönnum verður tíðrætt unt fátækt á
íslandi fyrir jólin. Vissulega er
lífsins gæðum misskipt en lífskjörum og
tekjuskiptingu er iðulega blandað
saman. Hvað segja tölurnar?
I haustskýrslu Hagfræðistofnunar
Háskóla íslands árið 2001, sem nefnist
Tekjuskipting á Islandi - þróun og
áhrifavaldar, er að finna athyglisverðar
niðurstöður um aðstæður hér á landi.
Þar segir m.a.: „Á íslandi eru ekki sjá-
anleg áhrif tæknibreytinga og alþjóða-
viðskipta á tekjuskiptinguna nema þá
helst að nýja hagkerfið svokallaða
(framfarir í tölvuin og fjarskiptum) hafi
styrkt höfuðborgarsvæðið á kostnað
landsbyggðarinnar sem búsetusvæð-
is... Frámiðjum tíundaáratugnum hefur
ójöfnuður minnkað úti á landi en aukist
á höfuðborgarsvæðinu og meðallaun
þar hafa jafnframt vaxið mun hraðar en
annars staðar á landinu ... Mestur ójöfn-
uður á landinu eftir skatta og tilfærslur
á Islandi er á Seltjarnarnesi og þar jókst
ójöfnuður einnig mest frá árinu 1990
eða um 25%. Þetta stafar þó ekki af fá-
tækt, þvert á móti er orsakirnar að fínna
í miklum innflutningi fólks til bæjar-
félagsins á síðasta áratug. Mestur jöfn-
uðurálandinuvarí VíkíMýrdal... Þessi
dæmi sýna að aukinn jöfnuður þarf í
sjálfu sér ekki al I taf að vera af hinu góða.“
(Framhald á síóu 4)
3