Vísbending - 23.01.2004, Blaðsíða 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
23.janúar2004
4. tölublað
22. árgangur
,Ég er Berlínarbolla'
John F. Kennedy hélt eina af sínum
frægustu ræðum á Rudolf Wilde
Platz í Berlín þann 26. júní árið 1963.
Hanntalaði urn mikilvægi frelsisins. Boð-
skapurinn var svo öflugur að Berlínar-
búar stóðu fyrir mótmælaaðgerðum
gegn höftum frelsisins í þrjá daga í
kjölfarið. Kennedy tókst að ná til hjarta
fólksins með þvi að gera Berlin að mið-
punkti heimsins, þar sem aðrir ættu að
Íæra um mikilvægi frelsisins. Hann gerði
baráttu fólksins að baráttu sinni og
öfugt með því að þrítaka í stuttri ræðu
„Ich bin ein Berliner". Og þá skipti litlu
máli þó að strangt til tekið hafi hann
sagt: „Eg er Berlínarbolla“, sem er teg-
und af bakkelsi sem upprunnið er í
Berlín. Allir skildu hvað hann vildi sagt
hafa og hann var einn af fjöldanum,
sannur leiðtogi.
Persónutöfrar
Menn sem geta haft jafnmikil áhrif
og Kennedy og vakið vonir eru
því miður vandfundnir. Yfirleitt er
ástæðan sú að þeir sem hafa þó efni og
aðstæður til þess ná ekki eyrunt fólksins
afþví aðþeirskiljaekki hvernigþeireiga
að gera málstaðinn að sameiginlegum
málstað og af hverju fólk ætti að hlusta
á þá. Persónutöfrar skipta miklu máli,
þetta „eitthvað“ sem hrífur fjöldann og
er stundum fólgið í sjálfstrausti og
brennandi áhuga en getur einnig verið
í formi góðrar sögu. Frantbjóðendur
demókrata sem berjast um tilnefningu
flokksins til að taka slaginn við George
W. Bush virðast skilja þetta mætavel.
Dick Gephardt, sem dró sig reyndar í hlé
eftir kosningarnar í lowa, talaði gjarnan
um baráttu sonar síns við krabbamein
og hvernig það hefði breytt lífsvið-
horfum hans. John Kerry lýsti helför
sinni í Víetnam og John Edwards sagði
frá því hvernig sonur verkamannsins
varð lögfræðingur og tókst á við siðlaus-
ar peningamaskínur stórfyrirtækjanna.
Persónutöfrar koma þó ekki endilega
frarn í upprifjun á fortíð ntanna eða í
ræðu og riti, fólk er einnig tilbúið að
fylgja leiðtogum sem sýna með fram-
ferði sínu, fordæmi og frumkvæði hver
málstaðurinn er og hve mikilvægur hann
er. Skraddarasaumaðir persónutöfrar
geta blekkt til skamnts tíma en tilgang-
urinn og eldntóðurinn verða að vera
fyrir hendi. Hönnun ímyndarsérfræð-
inga stenst sjaldnast tímans tönn. Það
sem gerði ræðu Kennedys sennilega
jafngóða og raun ber vitni er að hann
hunsaði ráð sérfræðinga sinna og skrif-
aði ræðu sína sjálfur jafnvel þó að hann
færi með eldfiman óð. Það útskýrir af
hverju hann hrópaði: „Eg er Berlínar-
bolla“ þrisvar sinnum í ræðunni. Hætt
er við að gerilsneydd ræðan í höndunt
ráðgj afa hefði ekki verið einum eða nein-
um eftirminnileg.
Að breyta atburðarás
Ovæntir atburðir verða oft til þess að
breyta heimssögunni en off eru það
orð og athafnir manna, hvort sem það
eru þögul mótmæli Ghandis, sáttavilji
Mandela eða eldmóður Jóns Sigurðs-
sonar í sjálfstæðisbaráttu íslendinga.
Jafnvel sá smæsti og ólíklegasti getur
bjargað heiminum eins og í Hringa-
dróttinssögu Tolkiens. En það er ekki
alltaf þörf fyrir að breyta heiminum
heldur getur það verið hlutverk leiðtoga
að breyta atburðarás. Þetta er ekki síst
mikilvægt í fyrirtækjarekstri. í fýrirtæki
sent er smám saman að leggja upp laup-
ana er það stjórnandinn sem á að opna
fyrir sólarsýn á ný í stað þess að láta
þunglyndið taka völdin og drepa frum-
kvæðið. Þetta er eins og í Illionskviðu
Hómers þar sem Akkiles situr í þung-
lyndi á meðan Grikkirnir voru að tapa
stríðinu við Trójubúa. Án hans var
stríðið tapað. Með því að rninna Akkiles
á fyrri afrek og sigra og hver hetjudáðin
og ávinningurinn yrði ef liann rnyndi
leiða Grikki til sigurs var Akkiles vakinn
til lífs og mætti gallharður í bardagann
á ný. Þetta er görnul saga en klassísk.
Stjórnendur fyrirtækja átta sig
sjaldnast á þeim fítonskrafti sem þeir
geta leyst úr læðingi með því að opna
augu samstarfsfólks síns fyrir þeint
árangri sent það getur náð og nteð því
að geia þann árangur eftirsóknarverðan.
I staðinn er hent fram einhverjum innan-
tómum fleygyrðum sem eiga að lýsa
„æðri“ tilgangi fyrirtækis án þess að
þau hafí nokkurt gildi eða áhrif. Eða þeir
bryðja tölur með svipuðum persónutöfr-
um og freðinn makríll og tala unt hámörk-
un á virði fyrirtækisins eins og það sé
hinn eini sannleikur og guðspjallið sent
á að leiða samstarfsfólkið af villu síns
vegar. Hvorugt er líklegt til að breyta
einhverju í rekstri fýrirtækis þegar at-
burðarásin er fyrst og fremst fólgin í
hegðun fólks. Frekar en að skapa von
og tilgang rembast þeir eins og rjúpan
við staurinn. Þetta er í sjálfu sér ótrúleg
sóun þegar allt sem til þarf er að hlusta
á samstarfsfólkið og finna út hvað
skiptir það mestu máli og finna hvar
hagsntunir starfsfóiksins og fýrirtækis-
ins liggja saman. Kennedy gerði Berlín
að miðpunkti baráttunnar fýrir frelsi í
heiminum og jafnvel þó að hann talaði
í gegnurn túlk og þau fáu orð sent hann
sagði á þýsku hefðu verið klaufaleg
gerði hann stað og stund að merkilegum
atburði í heimssögunni sem hugsanlega
breytti atburðarásinni.
Ég á mér draum
• •
Onnur ræða sent hafði ekki síður miki I
áhrif og er enn frægari en ræða
Kennedys var haldin einungis tveimur
mánuðum síðar í Washington, höfuð-
borgBandaríkjanna. Ræðumaðurinn var
Martin Luther King, jr. sem talaði gegn
kynþáttafordómum og sagði svo eftir-
minnilega: „Ég á mér draum um að litlu
börnin mín ijögur muni einn dag búa í
þjóðfélagi þar sent þau verða ekki dæntd
eftir litarhafti húðarinnar heldur eftir
eiginleikum persónunnar. Ég á mér
draum í dag.“ Martin Luther King byrjaði
ræðuna frentur stirðlega og las upp af
blöðunt en náði sér fljótlega á strik eftir
að hann ýtti frá sér pappírunum og talaði
út frá hjartanu. Allir skildu hvað hann
var að tala um, draunturinn var sameigin-
legur. Bæði draumar Kings og Kenned-
ys hafa að miklu leyti ræst, kapítalisminn
hefur sigrað kommúnismann þar sent
fall Berlínarniúrsins var tímanna tákn
og aðskilnaður svartra og hvítra heyrir
að mestu sögunni til.
1
Það er mikilvægt að leið-
togar reyni að ski lj a fólkið,
hvetja það og skapa sant-
eiginlegan tilgang.
2
Baldur Arnarson, sem
stundar nám í Ástralíu,
fjallar um hvernig Ástralir
fjármagna háskóla sína.
3
Olafur Klemensson hag-
fræðingur skrifar unt sóun
í bankakerfinu og spyr
hvort að hún sé tilkomin
4
vegna óhagkvæntni smæð-
arinnar. Þetta er fýrri grein
af tveimur um hagkvæmni
íslenska bankakerfisins.
Á£2tABOI<-Í^A-
f) J