Vísbending - 23.01.2004, Blaðsíða 3

ISBENDING
Erþað óhagkvæmni smæðarinnar?
fSm Ólafur Klemensson
i 4 hagfræðingur
Ibankakerfinu er veitt þjónusta og
afurðir seldar til að mæta fj ármálaþörf
fyrirtækja, stofnana, einstaklinga og
heimila í landinu. Þannig gegnir banka-
kerfið mjög mikilvægu lykilhlutverki í
efnahagslífínu. Þýðingarmikið er að
þessi þjónusta sé veitt á sem hagkvæm-
astan hátt, að virk samkeppni ríki á
bankamarkaði, að íjármálastofnanir séu
samkeppnishæfar við erlendar fjármála-
stofnanir og að viðskiptamenn þurfi
ekki að greiða bankaþjónustu hærra
verði en annars staðar gerist. Allt eru
þetta nauðsynlegar forsendur fyrir því
að íslenska efnahagslífíð fái þrifíst og
dafnað og sé samkeppnishæft á alþjóð-
lega vísu. Þá er ekki síður mikilvægt að
fjármálakerfið sé öflugt og bankar og
sparisjóðir séu fjárhagslega traustar
stofnanir og skili eigendum sínum hæfi-
legri arðsemi að teknu tilliti til rekstrar-
fyrirkomulags og almennrar arðbærni
fyrirtækja í hagkerfinu. Af mörgu má
vera ljóst að íslensktbankakerfi fullnægir
ekki nema hluta ofangreindra þátta.
Norrænn samanburður
ér verða raktar nokkrar tölulegar
staðreyndir um rekstur íslenska
bankakerfisins í þjóðhagslegu tilliti og
leitast við að rýna í þær. Til þess að fá
markverða greiningu, og bæði megind-
legar og eigindlegar niðurstöður, eru
nokkrar kennitölur um skilvirkni og
þjóhagslegan kostnað bankakerfisins
á íslandi bornar saman við tölur fyrir
banka og sparisjóði á öðrum Norður-
löndum. Tekið skal fram að það orkar
alltaf tvímælis þegar slíkur samanburð-
ur milli landa er gerður á sviði sem þessu.
Aðstæður, landfræðilegar og efnahags-
legar, þéttleiki búsetu og íjarlægðir
skipta auðvitað máli og hafa áhrif á hag-
ræði og skilvirkni. Þá má einnig benda
á að söguleg uppbygging bankakerfís-
ins getur haft umtalsverð áhrif á grunn-
gerð bankakerfa í einstökum löndum.
Eignarhald og rekstrarfyrirkomulag
banka hefur auk þess sín áhrif. Þar skera
íslenskir bankar sig úr í norrænum og
alþjóðlegum samanburði að eignarhald
tveggja viðskiptabankanna var í hönd-
um ríkisins þar til fyrir skömmu. Spari-
sjóðirnir búa enn við mjög sérstakt
eignarhald og stjórnarfyrirkomulag.
Markaðsvæðing hefur engin áhrif haft
á sparisjóðina og þurfa þeir því ekki að
hlíta stífum arðseniiskröfum eigenda.
Þá ráða landshlutabundnir þættir vafa-
laust miklu urn reksturinn. Hinn harði
húsbóndi sem markaðsvæðing er hefur
því enn sem komið er ekki nema að
nokkru leyti látið að sér kveða. Þá má
einnig segja að forsendur fyrir virkri
samkeppni hafi ekki verið fyrir hendi
fyrr en á allra seinustu árum hér á landi.
Að lokum skal líka nefnt að verulegur
hluti lánakerfisins hér á landi er enn í
höndum hins opinbera. Þar ber fyrst að
nefna Ibúðalánasjóð en útlán eða eignir
sjóðsins nema nú um 415 ma.kr. en til
samanburðar eru heildareignir banka-
kerfisins nú um 950 ma.kr. Þá hefur
Byggðastofnun og fleiri opinber lána-
íyrirtæki með höndum allviðamikla út-
lánastarfsemi að upphæð um 43 ma.kr.
A öðruni Norðurlöndum eru íbúðalán
að mestu innan bankakerfisins nema í
Svíþjóð og að einhverju leyti í Noregi.
Þessi sérstaða íslenska lánamarkað-
arins hefur því eðlilega nokkur áhrif á
þær kennitölur sem hér eru notaðar.
Þá má einnig nefna til í þessu sani-
hengi að skuldsetning einstaklinga og
fyrirtækja hér á landi er verulega meiri
að tiltölu við verga landsframleiðslu en
á hinum Norðurlöndunum. Skuldir
íslenskra heimila og fyrirtækja nema nú
rúmlega þrefaldri árlegri vergri lands-
framleiðslu en hlutfallið er um 275% af
VLF í Danmörku og allt niður í 143% af
VLF í Finnlandi. Hátt skuldahlutfall á
íslandi veldur því að skuldir einstakl-
inga og íyrirtækja við innlánsstofnanir
(banka og sparisjóði) eru með því mesta
(mælt sem hlutfall af VLF) sem þekkist
hjáþróuðum þjóðum. Hafa verður í huga
öll þessi atriði þegar samanburður er
gerður milli landa. Þessi samanburður
er því gerður innan þess ramma og með
þeirn fyrirvörum sem um hann er settur.
Kennitölur
jórar kennitölur eru lagðar til grund-
vallar þessari greiningu og saman-
burði':
1. Rekstrarkostnadur í heild hjá við-
skiptabönkum og sparisjóðum sem
hlutfall af vergri landsframleiðslu segir
til um hvað viðskiptabankakerfið tekur
til sín stóran hlut af heildartekjum í
þjóðarbúinu. Kennitalan segir til um
hversu dýr rekstur viðskiptaþankakerf-
isins er miðað við VLF og gagnast því
vel til samanburðar og greiningar yfir
tíma og milli landa.
2. HlutfaJl bankastarfsmanna af heild-
armannfjölda. Á grundvelli þessarar
kennitölu má sjá hversu mannaflsfrek
bankastarfsemin er í hverju landi og
þannig má leiða líkur að því hversu
skilvirk hún er með því að gera saman-
burð milli landa. Þá má einnig meta
hvernig skilvirkni og framleiðni vinnu-
afls í bönkum breytist milli tíma.
3. Ibúafjöldi á hvern afgreiðslustað
banka og sparisjóða sem segir til um
fjölda og dreifmgu afgreiðslustaða mið-
að við mannljölda.
4. Fjöldi starfsmanna á hvern af-
greiðslustað. Þessi kennitala segir hver
er meðalstærð hvers afgreiðslustaðar í
starfsmönnum talið. Segja má að starfs-
mannafjöldi hvers afgreiðslustaðar geti
ekki farið undir ákveðið lágmark, þannig
að mikill ljöldi afgreiðslustaða hlýtur að
leiðatilhlutfallslegamikilsijöldastarfs-
fólks og hás kostnaðar.
Hér í þessari grein verður fjallað um
fyrstu kennitöluna en í framhaldsgrein
sem birtist í næsta tölublaði Vísbend-
ingar verður fjallað um hinar þrjár.
Rekstrarkostnaður
ins og fram kemur á meðfylgjandi
mynd þá er bankakerfið á íslandi
helmingi dýrara en á hinum Norður-
löndunum, mælt sem hlutfall rekstrar-
kostnaðar afVLF. Á hinumNorðurlönd-
(Framhald á síðu 4)
3