Vísbending - 19.03.2004, Blaðsíða 1

ISBENDING
19. mars 2004
12. tölublað
V i k ii
r i t
um viðskipti og efnahagsmál
22. árgangur
Atvinnulaus uppsveifla
Mikið er rætt um hina svokölluðu
„atvinnulausu uppsveiflu" í
Bandaríkjunum um þessar
mundir. Atvinnusköpunin í uppsveifl-
unni hefur látið bíða eftir sér. Greinilegt
er að sitt sýnist hverjum í þessum efnum
og það hjálpar ekki til að í ár eru forseta-
kosningar í Bandaríkjunum. Menn gera
sér grein fyrir þeim pólitísku afleiðingum
sem umræðan getur haft. Þetta er þó
ekki bara pólitískt dægurþras. Banda-
ríski seðlabankinn hefur áhyggjur sem
ásamt lágri verðbólgu gerði það að
verkum að bankinn hélt stýrivöxtum í
1 % áfundi sínumum miðjan mars síðast-
liðinn. Vaxtastigið hefurekki veriðlægra
í tæp fimmtíu ár.
✓
Ahyggjuefni
Lítill hópur fræðimanna hélt því fram
árið 2001 að þrátt fyrir að niðursveifl-
an í Bandaríkjunum yrði stutt, en sam-
kvæmt The National Bureau of Econ-
omic Research þá byrjaði hún í mars
2001 og endaði í nóvember sama ár, þá
væri ekki þar með sagt að uppsveiflan
yrði eins öflug og gert væri ráð fyrir. Þeir
sögðu að líklegt væri að spár um öfluga
uppsveiflu strax árið 2002 væru rangar
og að hægur vöxtur og vöxtur án
atvinnusköpunar myndu einkenna
þessa „uppsveiflu". Það hefur komið á
daginn. Lengi vel létu fjárfestingarfyrir-
tækja á sér standa og atvinnusköpunin
Iætur enn bíða eftir sér.
Frá því árið 2001, þegar samdráttar-
skeiðið átti sér stað, hefur bandaríska
hagkerfið tapað um 2,7 milljónum starfa
þar til síðastliðið haust. Þrátt fyrir ákveð-
inn umsnúning þá hefur atvinnusköp-
unin ekki tekið við sér og voru einungis
21 þúsund störf sköpuð í febrúar þegar
hagfræðingar voru að spá 125 þúsund
nýjum störfum. Endurskoðaðar tölur
fyrir janúar hafa svo verið lækkaðar úr
112 í 97 þúsund störf og desembertalan
lækkuð um helming í 8 þúsund sköpuð
störf. Nettótap starfa frá samdráttar-
skeiðinu 2001 er því um 2,4 milljónir
starfa. Það sem veldur hagfræðingum
áhyggjum er að venjulega þegar hér er
komið í uppsveifluna ætti hagkerfið að
vera farið að skapa um 200 þúsund störf
á mánuði og 275 þúsund störf ef borið
er santan við niðursveifluna í byrjun
tíunda áratugarins.
Tölur yfir atvinnuleysi hafa þó batn-
að mikið síðan síðasta haust, þ.e.a.s.
atvinnuleysi hefur lækkað úr 6,3% frá
því í júní á síðasta ári í 5,6% í febrúar, og
gefa þannig allt aðra mynd en tölur um
atvinnusköpun. I samanburði við önnur
tímabil í sögu Bandaríkjanna eru þetta
heldur varla atvinnuleysistölur til þess
að valda áhyggjum. Utskýringin er þó
sú að atvinnuþátttaka hefur minnkað,
margir hafa hætt að leita að vinnu, sem
gerir það að verkum að tölur um atvinnu-
leysi hafa lækkað. Og ef atvinnuþátt-
takan væri sú sama og í mars árið 2001
þá væri atvinnuleysið um 7,4% sem er
öllu meira áhyggjuefni fyrir bandarísk
stjórnvöld.
Framleiðniaukningin
essi skortur á atvinnusköpun hefur
gefið mönnum færi á að skjóta á
stjórn Bush sem demókratar hafa nýtt
sér til hins ýtrasta. Hagfræðingurinn og
dálkahöfundurinn Paul Krugman hefur
farið á kostum með því að tengja saman
kostnað við skattalækkanir ríkisstjóm-
arinnar og atvinnusköpun og minna
þannig fólk á loforð stjórnarinnar um að
skattalækkanirnar myndu skapa 1,4
milljónir nýrra starfa á síðasta ári.
Stjórnin hefur þó ekki látið ótrúlegar
spáskekkjur hingað til stöðva sig í að
spá 2,6 milljónum nýrra starfa í ár. Þessi
spá þarf hins vegar ekki að vera eins
vitlaus og hún hljómar þegar fyrri spár
stjórnvalda eru hafðar í huga. Niður-
sveiflan 2001 hefur verið borin saman
við niðursveifluna 1990-91 en ári eftir
þá niðursveiflu hafði atvinnusköpun
náð sér á strik og þremur árum eftir hana
var atvinnusköpunin komin í 3% á ári.
Þó að atvinnusköpunin hafi staðið á sér
nú hefur framleiðni fyrirtækja farið í
hæstu hæðir og verið um 4,6% á ári í
samanburði við 1,8% eftir niðursveifl-
una í byrjun tíunda áratugarins. Þetta
útskýrir að einhverju leyti skortinn á
nýjum störfum, atvinnurekendur hafa
leitast við að gera meira með færri starfs-
mönnum en áður enda hefur hagnaður
fyrirtækja verið mjög mikill síðastliðið
ár. Þó er erfitt að kreista fram stöðuga
framleiðniaukningu og því líklegt að
atvinnurekendur verði á ný að fara að
ráða starfsfólk. Spurningin er bara
hvenær það verður.
Hindranir
Ymsar ástæður hafa verið nefndar
fyrir því að atvinnusköpun hefur
látið standa á sér, l.d. að sú atvinnu-
sköpun sem varð á tíunda áratuginum,
um 24 milljónir starfa, hafi einfaldlega
verið um of og ekki hægt að halda því
við, kostnaður við að ráða fólk hefur
vaxið mikið og dregur þannig úr áhuga
fyrirtækja á að ráða nýtt fólk, pólitísk
óvissa gerir það að verkum að fyrirtæki
eru ekki eins áhættusækin og oft áður,
bandaríska viðskiptaumhverfið hefur
tekið breytingum, þar sem sumar
atvinnugreinar eru að ganga í gegnum
viðvarandi samdrátt og munu ekki koma
til með að skapa störf á ný, störfin hafa
verið flutt úr landi til Kína og Indlands,
nýjar atvinnugreinar og ný tæknibylting
hafa Iátið á sér standa þannig að það er
enginn sköpunarmáttur í skapandi
eyðileggingu Schumpeters og tölur um
atvinnusköpun eru einfaldlega rangar
þar sem þær taka ekki tillit til þess að fólk
hefur í stórauknum mæli farið út í eigin
rekstur og mælist þó ekki starfandi.
Ymislegt er athyglivert í þessum
útskýringum sem gefur betri mynd af
því scm hefur gerst. Neikvæðu áhrifin
eru þau að Bandaríkjamenn eru farnir að
tala eins og hörðustu verndarsinnar þar
sem trú á að störfin séu að hverfa til
annarra landa er sterk. Sú útskýring er
þó að mestu byggð ámisskilningi. Slíkur
misskilningur og ntisvísandi útskýring-
ar og spár um þróun eiga þó enn unt sinn
eftir að vera ráðandi. Hugsanlega á
hagkerfið enn einu sinni eftir að koma á
óvart. Allar líkur eru þó á að skortur á
nýjum störfum sé einungis tímabundin
töf. En það getur ráðið úrslitum um
forsetakosningarnar í Bandaríkjunum
hversu löng hún verður.
^ Mikiðerrættumatvinnu- íslendingar hafa sett sam- ^ Magnús ívar Guðfinnsson t Gúrúamiríviðskiptaheim-
I lausa uppsveiflu í Banda- / an leiðbeinandi reglur um -Z tjallarumlykilhæfniogtekur /\ inumerumargirogenginn
X ríkjunum og áhrif hennar góða stjórnunarhætti í Landsspítalann-háskóla- T" einn sem ber höfuð og
á forsetakosningarnar. fyrirtækjum landsins. sjúkrahús sem dæmi. herðar yfir aðra.