Vísbending - 21.05.2004, Blaðsíða 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
21. maí 2004
21. tölublað
22. árgangur
Enn á ný olíukrísa?
Verð á framvirkum samningum á
hráolíu hækkaði hratt í byrjun
maí og fór yfir 41,15 dollara og
hefur verð á olíu aldrei farið hærra. Verð
á olíu hefur hækkað um 16 dollara á
einungis einu ári en margir héldu að í
kjölfar innrásar Bandaríkjamanna í Irak
myndi olíukrísa aldrei aftur verða ógn-
valdur við efnahagslíf heimsins. Nú er
öldin önnur og skæruhernaður og
óeirðir í Irak sýna að Bandaríkjamenn
hafa sigrað í orrustunni en ekki í stríðinu
og því hefur ekki tekist að byggja
olíuiðnaðinn í írak upp á ný (sjá einnig
10. tbl. 2004). Engu að síður leikur
ástandið í Irak einungis lítið hlutverk í
þeim hækkunum sem hafa orðið á olíu
síðustu vikurnar. Olíkt því sem gerðist
í fyrri olíukrísum þá eru það ekki hömlur
á framboði sem hafa ýtt verðinu upp
heldur er það togkraftur eftirspurnar-
innar sem leikur aðalhlutverkið.
Sögulegt olíuverð
Hræðslan við olíukreppu er skilj-
anleg. Olíuhækkanirnar á áttunda
áratuginum, 1973 og 1979, höfðu veru-
leg áhrif á heimshagkerfið. Jafn vel minni
olíubólur eins og 1990 og 2000 höfðu
einnig samdrátt í för með sér. Alþjóða-
gjaldeyrissjóðurinn hefur þumalfing-
ursreglu sem segir að hækkun á olíu um
5 dollara sem er viðvarandi í um ár hafi
um 0,3% samdráttaráhrif á heimshag-
kerfið. Forsvarsmenn Alþjóðaorku-
málastofnunarinnar sögðu nýlega að
viðvarandi verð á olíu, 35 dollarar, út
árið myndi hefla hálft prósentustig af
heimshagvextinum. Því má ætla að
viðvarandi verð í 40 dollurum geti leitt
til þess að hagvöxtur verði hátt í einu
prósentustigi lægri en ella. Þetta er hins
vegar minna áhyggjuefni en ætla mætti
í ljósi þess að spáð er góðum hagvexti
á árinu, um 3,4% í löndum OECD, og þar
af leiðandi ekki hundrað í hættunni þó
að eitthvað verði skorið af þeim vexti.
Hátt olíuverð er heldur ekki eins ógn-
vekjandi þegar tekið er tillit til verðbólgu
í sögulegum samanburði. Raunverð olíu
nú er enn talsvert lægra en það hefur
verið í mestu olíuhækkunum sögunnar.
Að áliti sérfræðinga þyrfti olíuverð að
vera á bilinu 50-55 dollarar til þess að
jafnast á við verðhækkanirnar árið 1990,
um 60 dollarar til þess að nálgast verðið
árið 1973 og hátt í 100 dollarar til þess að
jafnast á við verð á olíu árið 1979.
Framboð og eftirspurn
Aáttunda áratuginum voru það deilur
fyrir botni Miðjarðarhafs sem
leiddu til þess að það dró úr framboði á
olíu á heimsmarkaði. Framboðsskortur
hefur yfirleitt einkennt miklar hækkanir
á olíu en nú er staðan önnur því að
hækkanir undanfarna mánuði hafa fyrst
og fremst verið knúnar áfram af aukinni
eftirspurn, ekki síst frá Kína og Indlandi,
og aukinniþörffyrirolíuíBandaríkjunum
vegna ferðalaga almennings. Þess
vegna hafa sérfræðingar ekki haft eins
miklar áhyggjur af þessum hækkunum
og ella. Óeirðimar í Irak hafa einungis
haft lítil áhrif á þessar hækkanir og lítil
röskun hefur orðið á framboði af olíu.
Hagfræðingurinn og dálkahöfundur
New York Times, Paul Krugman, sagði
hins vegar nýlega að það væri einmitt
þess vegna sem taka ætti þessar hækk-
anir alvarlega. Svigrúmið fyrir aukið
framboð ermjög takmarkað; samkvæmt
upplýsingum frá Alþjóðaorkumála-
stofnuninni er svigrúm til að auka fram-
boðið um 2,5 milljónir tunna á dag, en
því er spáð að aukningin í ár, miðað við
síðasta ár, verði um 2 milljónir tunna á
dag. Með öðrum orðum þá þarf ekki
mikið að gerast hvað varðar framboðs-
hliðina — t.d. hryðjuverk á olíuauð-
lindum í írak eða Sádí-Arabíu eða jarð-
umbrot, en flestar olíuauðlindir heimsins
eru á þekktum jarðskjálftasvæðum — til
þess að olíuverð hækki upp úr öllu valdi
og heimsbyggðin standi frammi fyrir
raunverulegri olíukrísu.
A móti kemur hins vegar að heims-
hagkerfið er ekki eins háð olíuframboði
og þegar fyrri krísur skullu á. Olíunotkun
Bandaríkjamanna miðað við verga
landsframleiðslu hefur minnkað um rúm
40% síðan árið 1973. Einnig má benda á
að áhrif hækkandi olíuverðs eru mest á
verðbólgu sem aftur þrýstir á seðla-
banka að hækka vexti og ríkisstjórnir til
að draga úr eyðslu. Óðaverðbólga var
öllu meira áhyggjuefni á áttunda áratug-
inum en hún er nú þannig að olíuhækk-
anireru ekki eins mikill skaðræðisvaldur
og áður. Hagkerfi heimsins er einnig um
70% stærra en það var í fyrri krísum og
þess vegna þarf olíuverð að hækka enn
meira en það gerði í fyrri krísum til þess
að hafa sömu áhrif og þá.
Sálfræði markaðarins
Undir miðjan maímánuð dró úr hækk-
unarhrinu olíuverðs þegar Sádí-
Arabía lofaði að auka framleiðsluna.
Þetta eru fyrst og fremst sálfræðileg áhrif
á markaðinn en stundum virðast geð-
sveiflur ráða meiru um verðið en hag-
stærðir. Yfirlýsingar Sádí-Araba eru
einungis til málamynda þar sem aukn-
ingin hefur í sjálfu sér takmörkuð áhrif
til að svara aukinni eftirspurn og aukin
framleiðsla núna er ekki líkleg til þess að
skila sér inn á markaðinn fyrr en í júlí í
fyrsta lagi. Engu að síður er líklegt að
verðáolíu verði áfram háttog meiri líkur
á að það hækki í 50 dollara en að það
lækki í 30 dollara. Þó að olíuverð í 40
dollurum sé ekki undanfari alþjóðlegrar
krísu inun það hafa áhrif og þá ekki síst
á flutningafyrirtæki og óbein áhrif á
önnur fyrirtæki sem þurfa mikið á flutn-
ingum að halda. Verslunarrisinn Wal-
Mart varaði t.d. nýlega við því að olíu-
verð gæti farið að hafa áhrif á vöruverð.
Áhrifin verða einnig meiri í fátækum
löndum en ríkum, þarsem þau eru háðari
olíu og viðkvæmari fyrir áföllum.
Aðalhættan sem stafar af hækkandi
olíuverði eru hin sálrænu áhrif á markað-
inn, þó að olíuverð þurfi að hækka veru-
lega til þess að það fari að hafa alvarleg
áhrif þá getur viðvarandi hátt nafnverð
gert fyrirtæki og fjárfesta svartsýnni en
ella. Á bandaríska verðbréfamarkaðin-
um mátti merkja slfk áhrif en þar hefur
verð hlutabréfa lækkað inikið síðustu
vikurnar, m.a. af ótta við að hærra olíu-
verð þrýsti á bandaríska seðlabankann
að hækka vexti. Sagt er að markaðurinn
hafi spáð fyrir um níu af síðustu þremur
samdráttarskeiðuin.
1
Olíuverð hel'ur hækkað
mikið síðustu vikumar og
eru margir farnir að óttast
nýja olíukrísu.
2
Björgvin Ingi Ólafsson
tjallar um upptöku alþjóð-
legra reglna um reiknings-
skil á Islandi.
3
Guðmundur Magnússon
prófessor skrifar um gjafir
og ókeypist gæði og áhrif
þeirra á markaðinn.
4
Traustverðugur ráðgjafi er
gulls ígildi fyrir stjórn-
endur, hann getur þjálfað
þá og leiðbeint.