Vísbending - 15.10.2004, Blaðsíða 3

ÍSBENDING
Áhættustýring í ólgusjó heimsviðskiptanna
Guðmundur Magnússon
hagfræðingur

Segjum að við heyrum í morgun-
fréttunum að fiskverð í Banda-
ríkjunum hafa lækkað um 25%
vegna þess að hættuleg efni hafi fundist
í fiskafurðum eða fólk sé farið að borða
eggjahvítu úr jurtaríkinu. Hvaða áhrif
hefur þetta á íslensk fyrirtæki í sjávar-
útvegi og öðrum greinum? Hvernig ætla
þau að bregðast við? Hver eru heildar-
áhrifin á þjóðarbúskapinn og hvernig
kemur þetta út fyrir ríki og sveitarfélög?
Er ástæða til þess að ríkisstjórnin og
Seðlabankinn hafi áhrif á atburðarásina
þegar áhrifunum skolar hér á land? Til
hvers og hvernig?
S
Ahættustýring fyrirtækja
Takið eftir því að ég byrja á atferli
fyrirtækjanna en ekki aðgerðum
ríkisins. Þau starfa í síbreytilegumheimi
þar sem helstu áhrifavaldar afkomu
þeirra breytast iðulega á markaði dag-
lega eða jafnvel í sífellu. Þau þurfa að
hafa viðbúnað til þess að stýra þeirri
áhættu sem felst í sviptingum á gengi,
vöxtum, verðlagi og aðfanga- og afurða-
verði. Til þess þarf bæði að þekkja rekst-
urinn, beita aðferðum til þess að meta
samband áhættuþátta og áhrif þeirra á
afkomuna og færa sér í nyt áhættuvarnir,
eftir því sem hagkvæmt þykir. Þau fyrir-
tæki sem þetta gera eru auðvitað betur
í stakk búin en önnur til þess að takast
á við snarpar breytingar á markaðsverði.
Þau þurfa vitaskuld einnig að takast á
við keppinauta sína og stjórnmála-
áhættu, sérstaklega ef þau stunda
viðskipti í þróunarlöndum.
Síðustu árin hafa sprottið upp ráð-
gjafarfyrirtæki til þess að gefa holl ráð
um gengisvarnir, lánastýringu og
eignavörslu. Bankar og sparisjóðir
bjóða einnig upp á slíka þjónustu sem
fyrirtæki hagnýta sér í vaxandi mæli.
Stærstu fyrirtækin reka sínar eigin
áhættustýringardeildir.
Það eru ekki eingöngu útflytjendur
og innflytjendur sem þurfa að hafa
stjórn á áhættunni. Fyrirtæki sent ein-
göngu selur vöru sína á innlendum
markaði keppir við innflutning. I reynd
er styttra milli eindar og heildar á Islandi
en í flestum öðrum löndum. Þess vegna
fylgjast fyrirtæki og einstaklingar á ís-
landi vel með breytingum á gengi krón-
unnar. í Bandaríkjunum ber þorri rnanna
lítið skynbragð á gengismál. Það er þó
helst á austur- og vesturströndinni en
í miðríkjunum hafa fæstir heyrt urn
fyrirbærið. Reyndarerþartalað um fersk-
vatnshagfræðinga og saltvatnshag-
fræðinga, eftir því hvort þeir búa inni í
landi eða við ströndina.
Hver á að dreifa áhættu?
engi vel hefur verið nokkur munur
á Evrópu og Bandaríkjunum eftir
því hvort það eru fyrirtækin sem sjá um
að dreifa áhættunni eða eigendurnir
með hlutabréfakaupum.
Þar vestra er fjármagnsmarkaðurinn
skilvirkari og eignadreifing er aðallega
í höndum fjárfesta. Fyrirtæki í Evrópu
hafa hins vegar dreift áhættu sjálf með
því að kaupa hluti í öðrum félögum, oft
með aðstoð viðskiptabanka og fjárfest-
ingarfélaga. Þetta er þó óðum að færast
í markaðshorfið, m.a. hér á landi.
Skemmst er að minnast uppstokkunar á
rekstri Eimskipafélags Islands þar sem
flutningastarfsemi var skilin frá eigna-
vörslu. í þessum efnum eins og öðrum
hafa gengið yfir tískubylgjur og búast
má við að menn prófi sitt á hvað að
sérhæfa reksturinn og renna undir hann
fleiri stoðum.
Afkoma og dugnaður
s
Ymsum aðferðum er beitt til þess að
mæla árangur fyrirtækja og dugnað
stjórnenda. Sígilt er að mæla hlutfall
markaðsvirðis og hagnaðar fyrirtækis,
svonefnt V/H-hlutfall. Á síðustu árum
hefur komist í tísku að meta verðmæti
sem fyrirtækið skilar eigendum.
Oft er leitað að staðalviðmiðun með
því að bera árangur eins fyrirtækis sam-
an við árangur annarra. Stjórnendur fá
svo stundum kaupauka og kaupréttar-
samninga þar sem mið er takið af árangri.
Það dugir sem sagt ekki lengur að ein-
blína á bókhaldsáhættu, þ.e. breytingu
eigna og skulda þegar gengið fellur eða
vextir hækka. Það verður jafnframt að
skoða næmi tekjustreymis og hagnaðar
fyrir breytingum hagstærða. Einnig er
nú hægt að gera kröfu til þess að fyrirtæki
kaupi áhættuvarnir eftir því sem hag-
kvæmt þykir. Hluthafareiga ekki lengur
að sætta sig við að fá þá skýringu þegar
vel gengur að allt sé forstjóranum að
þakka en ríkisstjórninni að kenna þegar
illa gengur.
s
Arsskýrslur
að sem gerir viðmið um afkomu erfið
er að yfirleitt er ekki stuðst við kjör-
árangur og varanlegan kjarnaágóða
fyrirtækis, heldur mat markaðarins eða
frammistöðu annarra fyrirtækja. I árs-
skýrslu fyrirtækis, jafnvel skráðs fyrir-
tækis á markaði, er yfirleitt lítið að finna
um helstu áhættuþætti þess, hvað þá
upplýsingar um hversu hagnaður eða
greiðslustreymi viðskipta er næmt fyrir
mjsmunandi áhættu. Þetta er auðvitað
gott fyrir þá sérfræðinga sem kunna að
rýna í ársreikninga og reikna áhrif
mikilvægra hagstærða á reksturinn. Þess
vegna hefur fjöldi manns atvinnu af því
að finna út úr því sem ekki stendur í
ársskýrslununt en upplýsingaskort-
urinn er bagalegur fyrir hinn almenna
fjárfesti. Von er þó til þess að bætt verði
úr þessu innan tíðar því að sífellt meiri
kröfur eru gerðar til reikningsskila og
upplýsingagjafar um áhættu í ársskýrsl-
um. Enn skortir þó mikið á en ég spái því
að fyrirtæki verði að taka sig á í þessum
efnum innan nokkurra ára.
Nefnamáfrægdæmiúrfjármálaheim-
inum þar sem fyrirtæki hafa komist upp
með að þegja um flest varðandi rekstur-
inn. Heimsbanki sem hrundi fyrirröskum
áratug birti ársskýrslu sína á úrdú, ind-
versku máli sem fáir í hinum vestræna
heimi skilja. Skömmu síðarvarðfasteign-
arisinn Olympia & York, sem var með
höfuðstöðvar í Torontó og var í eigu
Reichman-bræðra, gjaldþrota vegna
taps á Canary Warf í London. Fyrirtæk-
inu hafði tekist að slá 25 milljarða dollara
lán án þess að opna bækur sínar. A.P.
Möller, stærsta fyrirtæki Danmerkur,
þrjóskaðist lengi vel við að sýna afkomu-
tölur og eignamat. Flestir bankar keppt-
ust þó við að lána því en sumir neituðu
því þó á þeim forsendum að upplýsingar
skorti um reksturinn.
Samspil áhættuþátta
að er ekki nóg að skoða einhliða
breytingar á gengi, vöxtum eða verði.
Yfirleitt eru þessar breytur innbyrðis
háðar og þess vegna verður að skoða
áhrif þeirra allra samtímis á reksturinn.
Gott dæmi um þetta er fjármálakreppan
upp úr 1990áNorðurlöndum. Bankarnir
lánuðu fé í gríð og ergju út á veð í
fasteignum. Þegar vextir hækkuðu urðu
skuldir fasteignafélaga þungbærari.
Jafnframt minnkaði eftirspurn eftir hús-
næði, ekki síst ef reynt var að-hækka
leiguna. Annað dæmi má nefna um
tryggingafélögin eftir árásirnar á turn-
ana í New York 11. september 2001. I
kjölfar beggja þessara atburða stór-
hækkuðu bótagreiðslur tryggingafélag-
anna og hlutabréf í þeirn lækkuðu gríð-
arlega í verði.
Ekki bætti úr skák að sum þeirra höfðu
keypt hlutabréf í öðrum tryggingafél-
ögum og skyldum rekstri frekar en að
(Framhald á síðu 4)
3