Vísbending - 21.01.2005, Blaðsíða 2

ÍSBENDING
Talsmaður djöfulsins
að er sífellt að koma betur í ljós að
þeir sem tóku ákvarðanir um innrás
í Irak og þeir sem tóku ákvarðanir
um þjóðarstuðning við innrásina í Irak
tóku ekki einungis vanhugsaðar ákvarð-
anir heldur voru einangraðir þegar þeir
tóku þær. Einangrun getur verið fólgin í
því að aðeins fáeinir koma að umræðum
um ákveðna ákvörðun. Einangrunin getur
einnig verið fólgin í því að allir þeir sem
koma að umræðunum láta eins og þeir séu
á hallelúja-samkomu þannig að í raun á
ekki nein umræða sér stað heldur gengur
leikurinn út á að tromma fram stemmn-
ingu fyrir ákvörðuninni. Sumir segja að
í því felistflokkspólitíkin. Stundum væri
betra að hafa talsmann djöfulsins með
í ráðum.
Trúin á mótrök
aþólskakirkjan innleiddi hugmynd-
ina um talsmann djöfulsins (á latínu
Advocatus Diaboli). Tilgangurtalsmanns
djöfulsins var að færa rök gegn því að
valdir kandídatar yrðu gerðir að dýrling-
um í augum kirkjunnareðaað ákveðnum
atburðum yrði lýst sem kraftaverki. Sá er
mæltimeðþvíað þeiryrðugerðirheilagir
og sum verk að kraftaverkum var kallaður
talsmaðurguðs. Talsmaðurdjöfulsins var
hins vegar, eins og talsmaður guðs, lærður
kirkjunnar maður. Þetta var hlutverk sem
hann tók sér og til þess gert að koma í
veg fyrir að kirkjan tæki hvem sem er í
dýrlingatölu eða gerði hvaða atburð sem
er að kraftaverki.
Nú hefur kaþólska kirkjan ekki þótt
mjög framfarasinnuð í gegnum tíðina og
þetta var hugsanlega aðferð til þess að stíga
varlega til jarðar en að þessu leyti var hún
framarflestum fyrirtækjum og stjómmála-
flokkum í dag. En þar virðist stundum engin
tilraun gerð til þess að skoða mikilvæg mál
frá fleiru en einu sjónarhomi.
Þessi tækni, að færa rök fyrir málstað
sem maður trúir ekki endilega á, er Islend-
ingum þó ekki ókunn. Islensk ungmenni
hafa ámm og áratugum saman staðið í
pontu og rökrætt með og á móti ákveðnum
málefnum í ræðukeppnum í framhalds-
og grunnskólum landsins. Þannig hafa
ungmennin í raun lært að hugsa eins og
talsmaður djöfulsins, að færa rök fyrir
málefnum sem þau trúa ekki endilega
á en gera það í nafni leiksins. Gámngar
hafa reyndar haldið því fram að einum
allra snjal lasta rökræðumeistara sem kom
fram í ræðukeppnum framhaldsskólanna
og varð síðar þingmaður hafi aldrei tek-
ist að losa sig úr hlutverkinu, hafi verið
talsmaður djöfulsins allar götur síðan.
Já-mennirnir
Vandinn við að skapa andrúmsloft þar
sem mál em rædd út frá öllum hliðum er
oft fólginn í því að fáir vilja stíga út á þá
hálu braut að andmæla því sem foringinn
hefur sagt. Einnig er til í dæminu að þeir
sem taka þátt í umræðunum séu einfald-
lega allir sama sinnis. Þess vegna vill oft
verða til kúltúr já-manna í fyrirtækjum
og stjórnmálaflokkum.
Þversögnin er oft sú að þó að stjóm-
andinn segi að hann vilji rökræður, að
málin séu rædd út frá öllum hliðum og
að hans eigin skoðanir séu gengumlýstar,
þá tekur hann því persónulega þegar á
hólminn er komið. Fólk á framabraut
hefur því fyrir margt löngu áttað sig á
að skynsamlegasta leiðin upp á toppinn
er að hafa það sem reglu númer eitt að
„foringinn hafi alltaf rétt fyrir sér“. For-
inginn hefur oft frama þeirra í höndum
sér svo að það er betra að eiga hann að
sem vin en andstæðing. Þessi einróma
stuðningur verður einnig til þess að for-
inginn fær falska öryggiskennd og trúir
því að allt það sem hann segir og gerir
sé ákaflega vel úthugsað og yfirgagnrýni
hafið. Honum vex þess vegna ásmegin
og gerist jafnvel enn digurbarkalegri í
ákvörðunum sínum.
En þetta fyrirkomulag plagar hins
vegarflest fyrirtæki og stjómmálaflokka.
Einhliða rökræður, eða öllu heldur ein-
ræður, koma að takmörkuðu gagni ef
ætlunineraðreynaaðtakaskynsamlegar
ákvarðanir. Akvarðanir sem em þannig
teknar inni á einhvers konar hallelúja-
samkomu, þar sem allir vilja trúa því
sama af því að hið gagnstæða er óhugs-
anlegt og án þess að fjallað sé um þær á
gagnrýninn hátt, eru oft dæmdar til þess
að verða vondar ákvarðanir. Kirkjunn-
ar menn voru hins vegar búnir að finna
lausn á þessu vandamáli og kölluðu eftir
talsmanni djöfulsins.
Hlutverkið
alsmaður djöfulsins er bráðsniðug
aðferð vegna þess að það er hlutverk
sem menn taka sér. Þar af leiðandi er
erfiðarafyrirþá semtalamáliákveðinnar
tillögu að taka það persónulega þegar
tillaga þeirra er gagnrýnd. Ef gagnrýnand-
inn biður um að fá að taka að sér hlutverk
talsmanns djöfulsins áður en hann fer
út í gagnrýnina sjálfa er líklegt að and-
rúmsloftið verði jákvæðara en ef hann
skellir sér beint í gagnrýnina. Aðrir átta
sig þá á að gagnrýnin þarf ekki endilega
að vera skoðun viðkomandi heldur er
hann að reyna að skoða málið frá öllum
hliðum. Hugsanlegt er að menn bjóði
sig fram til að leika talsmann djöfúlsins
en einnig væri einfaldlega hægt að skipa
menn í það hlutverk.
Hlutverk talsmanns djöfulsins er að
draga fram hina gagnstæðu mynd, sýna
fram á veikleika og villur eða að spyrja
spurninga sem enginn annar þorir að
spyrj a. Hann á að vekja menn til umhugs-
unar um hvort trúin sem liggur að baki
ákvörðun sé á rökum reist eða byggð á
réttmætum forsendum. Hlutverkið má
þó ekki leiðast út í einhvers konar ræðu-
keppnisform þar sem rökræðan hættir að
snúast um málefnið en fer að snúast um
að sigra í rökræðunum.
Það er stór munur á talsmanni djöf-
ulsins og því að formaðurinn spyrji um
ókosti ákveðinnar tillögu. Slík aðferða-
fræði er ekki líkleg til að skapa nema
mjög yfirborðslegar umræður í flokki
já-manna. Sá fókus sem talsmaður djöf-
ulsins á að hafa á hina hlið málsins gerir
það að verkum að hann er líklegri til að
koma fram með skarpari gagnrýni og
sjónarhom sem enginn hefði þorað að
koma fram með nema af því að hann
var í ákveðnu hlutverki. Ef lærðir menn
kaþólsku kirkjunnar þoldu að kalla sig
talsmenn djöfúlsins og mæla gegn tals-
manni guðs ætti fólk í viðskiptalífinu
og stjómmálum að geta tekið upp sama
hlutverk án þess að verða meint af.
Við stjórnarborðið
Meira hefur verið rætt um hlutverk
og starfsemi stjórna fyrirtækja á
síðustu misserum en oft áður, bæði hér
á landi og um heim allan, ekki síst fyrir
tilstilli þeirra hneykslismála sem komu
upp þegar Enron og WorldCom spilaborg-
irnar hrundu.
Rannsóknirástjórnumfyrirtækjaalll
fram á tíunda áratuginn sýndu að stjórnir
gerðu lítið sem ekkert, voru einungis
„skraut á jólatré fyrirtækisins“ eins og
einn ágætur fræðimaður orðaði það. Þetta
hefur hins vegar breyst á síðastliðnum
áratug og stjómarmenn taka meiri ábyrgð
nú en áður og reyna að hafa eftirlit með
því sem erað gerast í fyrirtækinu. Enguað
síðurgeturskapastandrúmsloftjá-manna
hvort sem er með tilliti ti 1 ráðandi hluthafa
eða stjómenda fyrirtækisins. Oft er það
einhvers konar viðskiptapólitík sem gerir
það að verkum að stjórnarmenn spyrja
ekki réttu spuminganna eða gagnrýna.
Einnig er til í dæminu að stjómarmenn
vilji ekki látavanþekkingu sínaí ljósmeð
(Framhald á síðu 4)
2