Vísbending - 20.05.2005, Blaðsíða 3

ISBENDING
Evran og íslensk utanríkisviðskipti
Þórarinn G. Pétursson
hagfræðingur
Miðað við mannfjölda er ísland
minnsta land í heimi með
frjálst fljótandi gjaldmiðil. Þau
lönd sem eru fámennari en hafa eigin
gjaldmiðil eru hollensku Antilles-eyjar,
Vanúatú, Samóa, Seychelles-eyjar,Tonga
og Saó Tóme en gjaldmiðlar þessara landa
eru allir fastir við aðra stærri gjaldmiðla
með einum eða öðrum hætti. Því virðist
blasa við að spyrja þurfi hvort Island sé
í raun of litið land til að standa undir
sjálfstæðum gjaldmiðli. Sá möguleiki
sem er þá helst talinn koma til greina er
að ganga í myntbandalag Evrópu (EMU),
sem líklega krefðist jafnframt aóildar að
Evrópusambandinu (ESB). F ram til þessa
hefur umræðan um kosti og galla slíkrar
aðildar að langmestu leyti snúist um hvað
það þýddi fyrir íslenskan sjávarútveg,
um hvort ísland fengi meiri styrki frá
ESB en það greiddi til sambandsins og
um veikt samband innlendrar hagsveiflu
við þá evrópsku. Ólíkt umræðunni í
öðrum löndum sem íhuga inngöngu í
myntbandalagið hefur hins vegar minna
borið á umræðu um áhrif EMU-aðildar á
utanríkisviðskipti landsins, sem eru ekki
síður mikilvæg en ofangreind atriði.1
Aukin utanríkisviðskipti
Ahrif EMU-aðildar á utanríkisvið-
skipti hafa verið viðfangsefni fjölda
rannsókna fráþví að Andrew Rose, prófess-
or við Berkley-háskóla, birti fræga grein
sína One money, one market: The effect
of common currencies on trade árið
2000. Niðurstöður hans benda til þess að
innganga í myntbandalag geti aukið utan-
ríkisviðskipti við önnur lönd bandalagsins
um allt að 100-300% og það gæti j afnframt
haft veruleg áhrif á tekjur og hagvöxt í
bandalagslöndunum. Þessar tölur þóttu
ótrúlega háar og er erfitt að hugsa sér ein-
hverja aðra stjórnvaldsaðgerð sem gæti
bætt hag almennings svo mikið. Nýrri
rannsóknir, þar sem notast er við hópa
landa sem líkjast meira husanlegum EMU-
aðildarþjóðum en gert var í rannsókn Rose,
gefa til kynna að þessi áhrif séu líklega
mun minni en hann telur en þau eru þó
samt sem áður tölfræðilega marktæk og
efnahagslega mikilvæg. Þessarrannsóknir
benda jafiiframt til þess að aukin viðskipti
innan myntbandalagsins séu ekki á kostnað
viðskipta við lönd utan bandalagsins.
Ástæðumar
Fræðilegarástæðurþess að innganga í
myntbandalag auki utanríkisviðskipti
viðkomandi landserufjölmargar. I fyrsta
lagi hverfanafngengissveiflurmilli gjald-
miðla aðildarríkja myntbandalagsins og
það ætti að draga úr óvissu og áhættu
í utanríkisviðskiptum. 1 öðru lagi fylg-
ir einnig kostnaður og óhagræði því að
stunda viðskipti í mismunandi gjald-
miðlum og var t.d. beinn kostnaður við
það að þurfa að skipta á milli gjaldmiðla
í Evrópu metinn allt að 1% af landsfram-
leiðslu fyrir smærri Evrópulöndin áður
en myntbandalagið varð að veruleika.
Að sama skapi eykur sameiginleg mynt
gagnsæi í viðskiptum og upplýsingargildi
alþjóðlegrar verðþróunar, sem aftur
stuðlar að aukinni alþjóðlegri sérhæf-
ingu og samkeppni. Að lokum verður
innlendur fjármálamarkaður hluti af
stærri og dýpri markaði sem auðveldar
aðgang innlendra fyrirtækja að fleiri og
ódýrari fjármálaafurðum og í kjölfarið
verðaalþjóðaviðskipti auðveldari en áður,
einnig við lönd utan bandalagsins.
EMU-áhrifin
Til að meta möguleg áhrif ESB- og
EMU-aðildar fyrir íslensk utanríkis-
viðskipti notuðum við 17 landa gagnasafn
sem inniheldur ellefu EMU-lönd og sex
Evrópulönd utan EMU og skoðuðum
þróun viðskiptamilli þessara landa á tíma-
bilinu 1978:1 til 2002:1.2 Þaðsamsvarar
því yfir 13 þúsund mælingum á tvíhliða
viðskiptum 136 landapara þar sem um
40% eiga sér stað með evrunni. Rannsókn-
in gengur út á að skoða hvort upptaka
evrunnar árið 1999 hafi aukið viðskipti
milli þeirra landa sem tóku hana upp
meira en þeirra landa sem tóku hana ekki
upp, að teknu tilliti til þeirra efnahagslegu,
landfr æðilegu og menningarlegu þátta sem
almennt eru taldir ráða miklu um tvíhliða
viðskipti.3 Einnig er lagt mat á áhrifnafn-
gengissveiflna á umfang viðskiptanna og
tekið tillit til þess hvort löndin eru aðilar
að fríverslunarbandalagi (þ.e. ESB, EES
og EFTA).
í stuttu máli gefa niðurstöðurnar til
kynna að innganga í EMU auki viðskipti
við bandalagsríkin að jafnaði og mælast
áhrifin tölfræðilega marktæk og efna-
hagslega mikilvæg þótt vissulega séu þau
mun minni en niðurstöður Rose (2000)
gáfú til kynna. Þannig benda niðurstöður-
nar til að viðskiptin við önnur banda-
lagsríki gætu að jafnaði aukist um 30%,
samanborið við allt að 300% hjá Rose.
Það að eyða nafngengissveiflum stuðlar
einnig að auknum alþjóðaviðskiptum og
benda niðurstöðumartil þess að viðskipti
íslands við EMU-ríkin gætu aukist um
u.þ.b. 2% til viðbótar ef gengissveiflur
krónunnar gagnvart evru hyrfu.
Heildaráhrifin
Enn fremur benda niðurstöðumar til
þess að innganga íslands í ESB gæti
aukið viðskipti íslands við EMU-ríkin
um tæplega 30% til viðbótar þrátt fyrir
að við séum nú þegar aðilar að EES-sam-
starfinu. Reyndarbyggistþessi niðurstaða
á heldur veikari gmnni en gengis- og
EMU-áhrifin því að hún byggist í raun á
viðskiptamynstri eins lands sem stendur
utan bæði ESB og EES (Sviss).
Séu þessar niðurstöður teknar
trúanlegar má búast við því að viðskipti
lslands við önnurbandalagsríki gætuauk-
ist um allt að 60% til langs tíma (líklega á
tveimurtil þremur áratugum). Jafnframt
gefa niðurstöðumar til kynna að þetta yrði
ekki á kostnað viðskipta við lönd utan
bandalagsins. Þetta yrði þvi hrein viðbót
við núverandi umfang utanríkisviðskipta.
Þar sem um 40% vömskipta okkar (inn-
og útflutningur) eru við EMU-ríkin og
hlutfall inn- og útflutnings af landsfram-
leiðslu er um 70% (opnanleiki hagkerf-
isins) — sem er tiltölulega lítið miðað
við smæð landsins og opnanleika annarra
lítilla Evrópuríkja—ætti inngangaíESB
og myntbandalagið að auka opnanleika
hagkerfisins um 12 prósent, sem sam-
svarar auknum viðskiptum fyrir u.þ.b. 1
milljarð Bandaríkjadalaáhverjuári. Þessi
áhrifværu augljóslegameiri efESB-ríkin
þrjú sem enn standa utan EMU (Bretland,
Danmörk og S víþjóð) gengj u í myntbanda-
lagið. I því tilviki gæti hlutfall utanríkis-
viðskipta af landsframleiðslu aukist um
18 prósent og um 20 prósent ef Noregur
gengi einnig í myntbandalagið.
Opið hagkerfi
Aukinn opnanleiki hagkerfisins í kjöl-
far inngöngu í ES B og EM U gæti j afn-
framt aukið ráðstöfúnartekjur íslendinga
— enda er almennt talið að náið samband
sé inilli umfangs utanríkisviðskipta og
almennrar efnahagslegrar velferðar (t.d.
vegna aukinna möguleika til sérhæfing-
ar í þeirri framleiðslu sem hlutfallslegir
yfirburðir liggja í). Þannig kemst breska
fjánnálaráöuneytið að því í yfirgripsmiklu
yfirliti á rannsóknum á áhrifúm aukinna
alþjóðaviðskipta á ráðstöfúnartekjur ffá
(Framhald á síðu 4)
3