Vísbending - 07.10.2005, Blaðsíða 3

ISBENDING
Bað einhver um aukinn ójöfnuð?
Þorvaldur Gylfason
prófessor
Isvari fjármálaráðherra við fyrirspurn
Sigurjóns Þórðarsonar alþingismanns
á Alþingi fyrir nokkru kom fram, að
ójöfnuður á Islandi hefur aukizttil mikilla
muna undangengin ár. Tölunum, sem
fjármálaráðherra birti með svari sínu, er
lýstámynd 1. ÞarersýndurGini-stuðull,
sem svo er nefndur, en hann er viðtekinn
mælikvarði á jöi'nuð í skiptingu tekna
milli manna. Aður en við leggjum mat
á tölurnar á mynd 1, þurfum við fyrst að
kynnast kvarðanum, svo að ekkert fari
á milli mála.
Gini-stuðullinn
Corrado Gini (1884-1965) var ítali
og birti um sína daga meira en 70
bækur og 700 ritgerðir um ýmsar hliðar
mannvísinda og er nú einkum þekktur
af stuðlinum, sem við hann er kenndur.
Stuðullinn er reiknaður úr gögnum um
tekjur manna, yfirleitt skv. skattframtali,
og tekur í minnsta lagi gildið 0, ef allir
hafa sömu tekjur (fullkominn jöfnuður),
ogí mestalagi 100,efallarþjóðartekjurn-
ar falla einum manni í skaut (fullkominn
ójöfnuður). Ef horft er til heimsins alls,
nær Gini-smðullinn frá tæplega 25 í Dan-
mörku, þar sem tekjuskiptingin er nú
jöfnust, upp í tæplega 71 í Namibíu, þar
sem hún er nú ójöfnust. Simbabve, Síle,
Suður-Afríka og Brasilía eru meðal þeirra
landa, þar sem ójöfnuður í tekjuskiptingu
ermestur: Gini-stuðullinn í þessum lönd-
um leikur á bilinu 57 til 59.
Alþjóðlegur samanburður á Gini-
stuðlumerm.a. þeim vandkvæðum bund-
inn, að sums staðar lýsir hann skiptingu
tekna milli manna án tillits til jöfnun-
aráhrifa skatta og almannatrygginga
og annars staðar lýsir hann skiptingu
ráðstöfunartekna eða neyzlu, svo að jöfn-
unaráhrif skatta og almannatrygginga
eru þá tekin með í reikninginn. Alþjóða-
bankinn og aðrar alþjóðastofnanir reyna
eftir föngum að samræma tölurnar og
gera þær samanburðarhæfar milli landa
og reyna jafnframt með tímanum að afla
tekjuskiptingartalna um fleiri og fleiri
lönd. Upplýsingar um tekjuskiptingu
um heiminn hafa þvi tekið talsverðum
framförum undangengin ár. Island er
nú eina landið á OECD-svæðinu auk
Lúxemborgar, sem hirðir ekki um að
halda til haga tölum um tekjuskiptingu og
telj a þær fram í skýrslur alþj óðastofnana.
Þetta er ekki nýtt háttalag: tölum um
búverndarkostnað hér heima var haldið
frá OECD árum saman, þar til stjómvöld
töldu sig ekki lengur geta staðið gegn
góðfúslegum áskorunum um að birta
þær. Það væri nógu slæmt að liggja á
Gini-stuðlunum, ef allt væri með kyrr-
um kjörum, en það er afleitt að geyma
svo mikilvægar staðtölur bak við luktar
dyr í ljósi þess, að tiltækar upplýsingar
um tekjur manna sýna stóraukinn ójöfn-
uð síðustu ár — meiri og skyndilegri
aukningu ójafnaðar en dæmi eru unt frá
nálægum löndum.
Umskipti síðan 1995
Skoðum nú tölumar á mynd 1. Þær
eiga við ráðstöfunartekjur hjóna og
sambýlisfólks með fjánnagnstekjum skv.
skattframtali ásamt barna- og vaxtabót-
um að frádregnum tekju-, eignar- og fjár-
magnstekjuskatti. Hér eru jöfnunaráhrif
skattlagningar og almannatrygginga því
tekin með í reikninginn. Talan fyrir2004
er reiknuð með sömu aðferð og fyrri tölur
fjármálaráðuneytisins. Myndin sýnir, að
Gini-stuðullinn hefur hækkað um eitt stig
á ári að jafnaði síðan 1995 og vel það.
Gini-stuðullinn hefur því hækkað um
tíu stig - það gerir helmingshækkun! - á
aðeinsníu ámm. Mérerekki kunnugtum,
að svoskyndilegumskipti í tekjuskiptingu
hafi nokkum tímann átt sér stað í nálægum
löndum. Tíu stiga munur á Gini-stuðlum
milli landa svarartil munarinsájöfnuði í
tekjuskiptingu íNoregi og Bretlandi (sjá
mynd 2). Það yrðu væntanlega uppi fótur
og fit í Noregi, ef tekjuskiptingin þar í
landi hefði á tæpum áratug færzt í sama
horf og á Bretlandi, án þess að frá því
væri greint á áberandi stað í opinberum
hagskýrslum.
Það bregður gagnlegri birtu á Gini-
stuðlanaámyndum 1 og 2 að bera þá sam-
an við annan grófari, auðreiknaníegri og
auðskiljanlegri kvarða á tekjuskiptingu
milli manna, 20/20-hlutfallið. Með því er
átt við tekjuhlutfall ríkasta og fátækasta
fimmtungsmannfjöldans. Ef20/20-hlut-
fallið er þrír, sem felur í sér þrefaldan
mun á tekjum ríkasta og fátækasta fiinmt-
ungsmannl]öldans,þá erGini-stuðullinn
25 eins og i Danmörku, Japan, Belgíu,
Svíþjóð ogNoregi. Ef20/20-hlutfallið er
fjórir, sem þýðirljórfaldan mun á tekjum
ríkasta og fátækasta finuntungsins, þá er
Gini-stuðullinn 30 líkt og í Þýzkalandi,
Austurríki, Islandi, Hollandi og Kóreu. Sé
20/20-hlutfallið sex, sem þýðir sexfaldan
mun á tekjum ríkasta og fátækasta fimmt-
ungsins, þá er Gini-stuðullinn 35 líkt og
í Ástralíu, Grikklandi, írlandi, Italíu og
Bretlandi. Og sé 20/20-hlutfallið átta,
sem þýðir áttfaldan mun á tekjum rík-
(Framhald á síðu 4)
c
Mynd 1. Island: Gini-stuóull
1995-2004
Mynd 2. OECD-lönd: Gini-stuðlar
(Nýjustu tölur, ýmis ár 1990-2000)
45 -r
32
30
28

40
35
30
25
20
jÉCroOt-o-ois'O-
tra=.ð^cr4cc|ii
llff
-> CO >
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
8 S
z il .y =
£'<
•ro ro ro > ro ro
“ — *: <0 ■>= 2 Æ ■
l -S £
ro -q
— ro —
O) ^
co o c
i tr ro
ro o "O
S
3