Vísbending - 28.10.2005, Blaðsíða 4

ISBENDING
Enginn heimsendir
Ilok tíunda áratugarins var stundum
gantast með það að Alan Greenspan,
í sæti seðlabankastjóra, myndi verða
einn afminnisvörðum Bandaríkjanna, rétt
eins og Lincoln memorial og Washington
monument. Greenspan virtist um tíma
vera ódauðlegur í embættinu og engin
leið að skipta honum út án þess að allt
færi á annan endann áfjármálamörkuðum
heimsins. Goðsögnin var orðin slík að
það voru einungis guð og Bono sem
komu nálægt honum hvað varðar völd
og áhrif. Flestum var hins vegar ljóst að
það var ekki endalaust hægt að treysta á
að hann myndi vera nægilega sprækur til
að bjarga heiminum. Greenspan verður
áttræður á næsta ári og hefur setið í 18
ár sem seðlabankastjóri. Hins vegar var
óvissan um h ver myndi taka við af Green-
span farin að vera til vandræða og þess
vegna var eins og þungum áhyggjum væri
létt af fjármálamarkaðinum þegar loks
var ákveðið að eftinnaðurinn yrði Ben
Bemanke. Rétt eins og þegar klukkan
hringdi inn árið 2000 varð heldur enginn
heimsendir á þessum tímamótum.
Krísustjórnun
egar Ronald Reagan, forseti Banda-
ríkjanna, bauö Greenspan starfseðla-
bankastjóra Bandaríkjanna (e. chairman
of the Federal Reserve) árið 1987 var
Greenspan 61 árs gamall. BenBemanke
er tíu árum yngri núna en Greenspan
var þá. Sem nýbakaður seðlabankastjóri
sagði Greenspan að honum liði eins og
hann væri myndbandstæki á hraðspóli
áfram til þess að ná tökum á starfinu og
að hann myndi sennilega ljúka ijögurra
ára tímabili á „einu ári, átta mánuðum
og fjörutíu og sjö mínútum.“
baö liðu einungis tveir mánuðir frá
því að hann tók við starfinu þann 11.
ágúst árið 1987 þar til hann varð að
bretta upp ermarnar. Bandaríski hluta-
bréfamarkaðurinn upplifði nokkra svört-
ustu daga sína í október það ár. Vikan
lfá mánudeginum 12. október „kostaði"
bandaríska hlutabréfamarkaðinn 300
milljarðaBandaríkjadala, eða235 punkta
lækkun. Svarti mánudagurinn í sögu
hlutabréfamarkaðarins varhins vegar 19.
október þegar hlutabréfaverð lækkaði
meira en það hafði gert alla vikuna á und-
an, eða um 508 punkta. Fall markaðarins
í einni lotu nam 22,6%, sem var mesta
samfellda lækkun í sögu markaðarins.
Greenspan og félagar í seðlabankanum
vissu hins vegar mætavel að þó að þetta
væri krísa væri aðalatriðið að koma í veg
fyrirsamamynsturogíkrísunniárið 1929.
Þá hækkaði seðlabankinn vexti og það
leiddi til slæmrar kreppu í Bandaríkjun-
um. I þetta sinn var því mikilvægast að
verja lánamarkaðinn og að koma í veg
fy rir að bankar myndu draga úr útlánum.
Skilaboðin voru skýr, íjármagnsflæöið
átti að auka verulega, þrýst var á banka
til að auka útlán og lögð var áhersla á
aukið aðhald í ríkisrekstri.
Greenspan tókst að stjóma krísunni
og tveimur vikum eftir svarta mánu-
daginn hafði markaðurinn róast á ný.
Þetta var eldskírn Greenspans og hún
varð meðal þess sem lagði grunninn að
goðsögninni. Hann átti hins vegar eftir að
takast á við enn stærri hlutabréfakrísu árið
2000, lánakrísu, Asíukrísuna árið 1997,
„heimsendinn“ árið 2000 og afleiðingar
hryðjuverkanna 11. september árið 2001.
í öllum tilvikum hefúr krísustjórnunin
reynst árangursrík þó að Greenspan hafi
oft verið sakaður um að hafa tekið þátt
í að skapa sumar af þessurn krisum með
því að búa til nýjar bólur til að taka við
af gömlum.
Eldskírnin
Bernanke tekur við seðlabankastóln-
um þegar Greenspan víkur í lok
janúar á næsta ári. Margir eru á þeirri
skoðun að eldskírn hans gæti komið
snemma á ferli hans, rétt eins og í til-
viki Greenspans. Undirliggjandi hættur
á fasteignamarkaðinum og gríðarlegur
viðskiptahal li eru viðvörunarbjöl lur sem
vara við nýjum krísum. Hinir sömu,
meðal annars Paul Krugman, dálkahöf-
undur New York Times, kenna Greenspan
um að hafa skapað þessarhættur frekar en
að hafa komið i veg fyrir þær. Sumir eru
þó að gæla við að lítið verði úr þessum
áhættuþáttum. Það er þó eins og einn
ágætur hagfræðingur sagðú' krísurnar
koma alltaf á óvart — annars væru þær
ekki krísur.
( Vísbendingin )
O tjórnmálaspekingar segja að Ben
U Bernanke hafi verið tilnefiidur í stöðu
seðlabankastjóra til að koma í veg lýrir
nýtt Harriet Miers-mál. Því máli lauk með
því að Miers hætti við að taka tilnefning-
untti. TilnefningBemanke hefur hins veg-
ar verið vel tekið og gefúr vonir um að
hann geti verið enn sjálfstæðari og óháðari
en Greenspan var en demókratar voru
aldrei sáttir við stuðning Greenspans við
skaltalækkanir Bush. Þá má einnig vona
að nýr íslenskur seðlabankastjóri verði
^óháður pólítiskum hagsmunum._
Aðrir sálmar
s_______________________________ ^
f \
Hver er mesti vandinn?
egar ríkisstjómin stóð frammi fyrir
því að ákveða hvernig skipta ætti
peningunum af símasölunni var henni
vandi á höndum. Hún var með happ-
drættisvinning í höndunum. Sögur
herma að Lottóið bjóði folki sem lendir
í slíkum aðstæðum upp á áfallahjálp og
fjármálaráðgjöf. Líklega hefúr stjórnin
fremur talið sig þurfa á því fyrra að
halda eftir útboðið 2001, en ekki skorti
fjármálaráðgjöfina.Flestirhlutlausirvoru
á þeirri skoðun að skynsamlegast væri að
greiða upp sem mest af lánum ríkisins,
en niðurstaðan var samt sú nýta aðeins
um helming af andvirðinu til greiðslu
skulda og því sem eftir var til ýmissa
þarfra verkefna. Það er auðvitað lrekar
fúlt að missa allan peninginn í greiða upp
lán. Þáereinsogmennhafialdreieignast
neitt. Líklega hafa fáir dagar verið gleði-
legri í lífi stjómmálamannanna en þegar
þeir gátu dreift símapeningunum. Satt að
segja hafa fáir orðið til þess að gagnrýna
skiptinguna því að engir vilja verða til
þess að líta út eins og fylupúkar sem eru
á móti sjúkrahúsum eða vegagerð. En
einn málafiokkurfékkþó ekki sinnskerf.
Málefni aldraðra. Satt að segja kernur
það á óvart því að þeir hafa veriö háværir
að undanlomu. Mest hefur þó heyrst af
bágum lífeyriskjörum þeirra og þeir sem
kvarta hæst eru yfirleitt við sæmilega
heilsu. Einn mesti vandi þeirra sem lifa
lengi er að fá dvalarstað við hæfi. Sumir
geta verið í sinni gömlu íbúð fram áefstu
ár, aðrir viljaflytja í þjónustuíðbúðir, enn
aðrirviljaveraáelliheimilumoglokseru
þeir sem þurfa stöðuga umönnun. Mesti
vandinn er að finna húsnæði við hæfi.
B iðraðir eru langar og það breytir I i tlu þó
menn geti greilt fyrir dýra þjónustu. Þess
vegna hefði verið mjög vel við hæfi að
láta hluta af sítnapeningunum til þess að
byggja slíkaþjónustu upp hraðar en gert
hefúr verið. A tyllidögum tala stjórnmála-
menn um að búa öldruðum áhyggjulaust
ævikvöld. Það er eflaust útlokað að ná
slíku markmiði en með því að byggja upp
slíka þjónustu þannig að biðraðir hverli
fækkareinuáhyggjuefninu.Aldraðireiga
það inni hjá þjóðinni. - bj
V J
f Ritstjóri og ábyrgðarmaður: A
Eyþór Ivar Jónsson.
Útgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23, 105
Reykjavík.
Simi: 512-7575. Myndsendir: 561-8646.
Netfang: visbending@talnakonnun.is.
Málfarsráðgjöf: Málvísindastofnun Há-
skólans.
Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án
leyfis útgefanda.___________________
4