Vísbending - 20.10.2006, Blaðsíða 2

ISBENDING
Eyþór ívar Jónsson
viðskiptafræðingur
Sagan af Arkimedes er klassísk,
þar sem hann hleypur nakinn um
stræti borgarinnar Sýrakúsu hróp-
andi „Evreka, evreka!“ - „ég hef fúndið
það“. Hið frjálslega gleðihlaup var ekki
i ölæði heldur var tilefnið að hann hafði
uppgötvað hvemig hægt væri að reikna
út rúmmál óreglulegra hluta. Gleði hans
er kannski ekki síst skiljanleg í því ljósi
að höfuð hans var að veði ef hann fyndi
ekki upp á lausn við þessari gátu. Lausnina
fann hann líka þegar hann síst átti hennar
von, þar sem hann settist í baðkar - sem
útskýrir jafnframt nektina - og veitti því
þá athygli að vatnið flæddi út fyrir barma
baðkarsins. Rúmmálið var hægt að reikna
út frá því hversu miklu rúmmáli af vatni
hluturinn ýtti frá sér.
Þó að það sé sennilega ágætt að slík
gleðihlaup séu ekki regluleg út um borg
og bý dagsins í dag er eftirsjá að snjöllum
lausnum á erfiðum vandamálum.
Tími
Sennileg ástæða lyrir því að fólk, bæði í
leik og starfi, finnur ekki góðar lausnir
á vandamálum er skortur á tíma eða öllu
heldur ímyndaður skortur á tíma. Flestir
virðast ekki hafa tíma til að hugsa, hvað
þá að hugsa kerfisbundið eða „út fyrir
rammann“. Þetta virðist vera að ágerast
enda er áreiti umhverfisins og upplýsinga-
flæðið sífellt að aukast. En svo undarlegt
sem það hljómar þá virðist ekki vera mik-
ið samhengi á milli þess sem ætla má að
fólk hafi að gera, t.d. miðað við ábyrgð
og áhugamál, og þess tíma sem það hef-
ur aflögu. Þvert á móti virðist oft að því
minna sem fólk hefur að gera, þvi minni
tíma hafi það aflögu. Þetta fólk hefur oft
ekki tíma nema til að staldra örstutt við
í dagsins önn og svo er það rokið af stað
á ný. Aftur á móti getur fólk sem ætti
ekki að hafa neinn tíma aflögu setið og
spjallað eins og það hafi ekkert annað við
tímann að gera. Þetta sama fólk virðist
einstaklega örlátt á tíma sinn en getur
jafnframt afkastað ótrúlega miklu. Og
þótt ótrúlegt megi virðast er þetta einnig
fólkið sem hefur ekki bara skoðanir sem
það apar eftir síðasta ræðumanni heldur
Evreka!
ígrundaðar skoðanir, byggðar bæði á yf-
irsýn og nákvæmni, og sér bæði skóginn
og trén. Hægt er að álykta að þetta sé allt
afburðafólk en oft er þetta bara spurning
um hvemig fólk nýtir tíma sinn, hvernig
það forgangsraðar verkefnum og hvemig
það bregst við ytra áreiti. Til þess þarf fólk
annars vegar að hafa markmið og hins veg-
ar að geta gert greinarmun á því hvað er
mikilvægt og hvað ekki. Þegar allt snýst
t.d. um að ná næsta þætti af sápu dagsins í
sjónvarpinu er ljóst að fólk forgangsraðar
ekki mjög skynsamlega. Þegar allur tími
stjómenda fer í að eltast við starfsmenn
eða telja krónumar er ljóst að hann gerir
ekki greinarmun á því sem er mikilvægt
og því sem er það ekki. Þegar fólk er
eins og ruslapoki í roki þegar vindar ytri
aðstæðna blása er lj óst að það íhugar ekki
mikilvægi áreitis og hvort, hvemig og
hvers vegnaþað ætti að bregðast við áreiti.
Fólk sóar því oft tíma sínum án þess að
gera sér grein fyrir því hversu mikill hluti
dagsins, vikunnar, ársins og ævinnar fer
í slíka sóun. Afleiðingin er oft sú að fólk
hefur ekki tíma til þess að hugsa, vegna
þess að það er svo upptekið við að gera
ekki neitt.
Ahugi
Fólk einbeitir sér að því sem það hefúr
áhuga á ef það hefur tíma til annars en
að komast af. Auðvitað er það þannig að
því rninni sem áhyggjur af daglegu amstri
eru því meiri líkur eru á að tími sé til ein-
hvers annars. Hinar daglegu áhyggjur í
nútímaþjóðfélagi eiga hins vegar til að
vera vítahringur ímyndaðra vandamála,
skapaður af ytri aðstæðum frekar en innri
þörf. Fólk þarf að hafa vilja til þess að
brjótast út úr þessum vítahring, það þarf
að hafa áhuga á að setjast niður og hugsa.
Flestir virðast hvorki hafa tíma né áhuga
á að hugsa um einföld vandamál, hvað
þá um mikilvægari vandamál, og þeir
reyna annaðhvort að róta yfir þau í von
um að þau hverfi af sjálfú sér eða að finna
skammtímalausnir. Ókosturinn við þessa
aðferð er hins vegar að vandamálin eiga
það til að ganga aftur og eru þá yfirleitt
ekki auðveldari viðureignar en áður. Það
er ekki svo að fólk geti ekki hugsað held-
ur er erfitt að finna hvatningu til að taka
sér líma til að takast á við vandamálin.
Mesta hvatningin er í því fólgin að fólk
skilji ávinninginn af þvi að taka sér tíma
til að hugsa. Slík hvatning getur falist í að
leysa erfið vandamál. Það kemst þá ofar
á forgangslistann að taka sér tíma til að
hugsa vandlega um vandamál; hvemig
á að skilgreina þau og endurskilgreina,
hver kjami þeirra er og hvaða eiginleika
lausn þeirra myndi hafa o.s.frv. Það getur
skapað fmmlegar lausnir, en einfaldar, á
vandamálum sem virtust óley sanleg innan
hefðbundins ramma að fá fólk til að hugsa
út fyrir ramma þess „augljósa“, þar sem
fólk er gjaman blindað af reynslu sinni
og þekkingu og því að gera hlutina eins
og það hefúr alltaf gert. Hefðbundin rök-
hugsun er ekki alltaf best fallin til þess
að leysa vandamál, stundum þarf að fara
óhefðbundnar leiðir til þess að finna lausn-
ir en fólk þarf að taka sér tíma til þess að
fara þessar óhefðbundnu leiðir.
Vandamálið
Vandamálið virðist oft vera að fólk
veit ekki hvemig það á að bera sig
að við að reyna að leysa vandamál. Það
veit ekki hvar það á að byrja. Arkimedes
notaði aðferð sem er enn í góðu gildi en
tekur talsverðan tíma. Hún felst í því að
a) safna öllum hugsanlegum upplýsing-
um um vandamálið og fræðast eins og
kostur um það sem gert hefúr verið til
að leysa svipuð vandamál, b) leggja svo
málið í bleyti og hugsa um eitthvað allt
annað en láta undirmeðvitundina vinna
á vandamálinu, c) lausnin kemur svo, að
hluta til eða í heild, eins og elding einn
góðan veðurdag og d) þá er að prófa hvort
lausnin er viðunandi. Þetta er hins vegar
ekki alltaf mjög skilvirkur ferill. Aðrar
leiðir geta verið áhrifaríkari.
Mjög algengt er að fólk rembist eins og
rjúpan við staurinn við að leysa afleiðingar
vandamála frekar en að hugsa um kjama
þeirra. Stundum er það eina sem hægt er
að gera en svo er ekki alltaf. Það em ýms-
ar einfaldar aðferðir sem hægt er að nota
til þess að auka skilning á vandamálum.
Ein aðferð er að spyrja „af hverju" aftur
og aftur þangað til að hin raunverulega
ástæða vandamálsins kemur í ljós. Dæmi:
Starfsmennimir mæta aldrei á réttum tíma.
Af hverju? Vegna þess að þeir em latir. Af
hverju? Vegnaþess að þeir eru áhugalaus-
ir. Af hverju? Af því að starf þeirra er ekki
mjög spennandi. Af hverju? Vegna þess
að við skipulögðum starf þeirra þannig.
Af hverju? Vegna þess að við héldum að
2