Vísbending - 20.10.2006, Blaðsíða 3

ISBENDING
það væri besta starfaskipulagið. Einungis
fáeinar endurteknar spumingar hafa þar af
leiðandi leitt i ljós að ástæðan fyrirþví að
starfsmenn mæta illa er sennilega ekki sú
að þeir séu latir almennt séð heldur að það
starfaskipulag sem viðgengst er ekki hvetj -
andi. Hin nýja spuming gæti þess vegna
snúist um það hvemig við getum skapað
hvatningu með nýju starfaskipulagi. Að
fara í gegnum „afhverju feril“ gæti leitt að
kjama hins raunverulega vandamáls.
Aðrar einfaldar aðferðir til þess að
reyna að finna kj ama vandamálsins eru að
a) endursegjavandamálið með öðrum orð-
um, b) útvíkka það um hvað vandamálið
snýst, c) fínna andstæðu vandamálsins, d)
finna lykilorð til að skilgreina vandamálið
og velta því fyrir sér hvaða gildi þessi orð
hafa fyrir skilgreiningu vandamálsins.
Aðalatriðið er að vandamálið, eins og því
er lýst í fyrstu atrennu, er sjaldnast það
vandamál sem þörf er á að leysa. Klassísk
mistök við að skilgreina vandamál eru
að a) ekki er skýrt um hvað vandamálið
snýst, b) fókusinn er á röngum þáttum, c)
gefnar ályktanir stýra því hvemig vanda-
málið er skilgreint og d) svarið er gefið
í skyn með skilgreiningu vandamálsins.
Fyrsta skrefið við að leysa vandamál er
þess vegna að reyna að skilja um hvað
það snýst í raun og vem.
Lausnir
Þegar fólk reynir að leysa vandamál er
hættan sú að það álykti að einungis
ein lausn sé fyrir hendi eða a.m.k. bara ein
„besta“ lausn. Það er hins vegar sjaldnast
Hagfræðingurinn Steven D. Levitt
hefur náð því takmarki að gera
alla vitlausa með bók sinni Freako-
nomics. Það er ekki slakur árangur þegar
maður tekur tillit til þess að í henni fjallar
hann fyrst og fremst urn fylgnisamband
í tölfræðirunum sem hann hefur skoðað.
Vandi flestra tölfræðinga er að enginn
skilur þá, ekki það að allir séu reiðir út i
þá. Levitt, sem er fæddur árið 1967, fékk
John Bates Clark orðuna árið 2003 en hún
er árlega veitt efnilegasta hagfræðingi
sem er ekki orðinn fertugur.
Glæpur og eyðing
Bókin kom út árið 2005 og hefur verið
ein best selda bók í Bandaríkjunum
síðan. Það er fyrst og fremst cinn kafli
bókarinnar sem hefur vakið sterk við-
svo. Ólíkar lausnir leiða okkur á ólíkar
brautir og það er yfirleitt erfitt að bera
þessar lausnir saman. Þegar einungis ein
lausn er „gefin“ þá verða til mýtur sem eiga
það til að leiða fólk, fyrirtæki og jafnvel
heilu hagkerfin vill vegar. Allt mennta-
kerfið snýst um að búa til starfsmenn þótt
miklu betra væri hugsanlega fyrir sumt
fólk að læra hvemig það á að verða frum-
kvöðlar. Fyrirtæki nota yfirleitt peninga
til að hvetja starfsmenn sína þrátt fyrir að
rannsóknir hafi leitt í ljós að fjárhagsleg
hvatning virkar einungis að vissu marki
og er yfirleitt ekki áhrifaríkasta leiðin til
að hvetja starfsfólk til lengri tíma. Heilu
hagkerfin voru rekin eins og samyrkjubú
meirihluta tuttugustu aldarinnar og það
leiddi stóran hluta Evrópu til fátæktar sem
enn er verið að glíma við. Sama „einnar
lausnar mýtan“ einkennir reyndar einnig
hugmyndir um kapítalisma.
Það er mikilvægt að reyna að finna
rnargar hugsanlegar lausnir á vandamálum
svo að hægt sé að velja um það sem gera
skal, frekar en að hoppa á fyrstu lausn-
ina sem kemur upp á yfirborðið eða þá
sem „allir“ aðrir nota. Oft nægir að nota
aðferðir eins og „hugarstonn“ (e. brain-
storming) til að fá fleiri en eina hugmynd
upp á yfirborðið. Stundum er þörf fyrir að
fá nýjar hugmyndir með því að toga fólk
út úr þeim „hugsanaramma" sem það vill
gjaman haldasérvið. Þettaergertt.d. með
því að a) útiloka hina augljósu lausn, b)
nota niyndir og orð sem hafa ekkert með
vandamálið að gera til þess að finna nýjar
lausnir, c) nota myndlíkingar, d) láta sig
dreyma um draumalausn og vinna sig til
Furðufræði
brögð. Hann fjallar um það að glæpum
hafi fækkað í Bandaríkjunum íyrst og
fremst vegna þess að fóstureyðingar voru
leyfðar árið 1973. Þær konur sem helst
hafí látið eyða fóstri séu fátækar, einstæð-
ar konur sem oft eigi við eiturlyfjafikn
að etja. Líklega hefðu bömin sem aldrei
fæddust orðið eins og mæðurnar og því
leiðst á glæpabraut. En nú sé skarð fyrir
skildi í glæpagengjum því að árgangar
sem hefðu átt að koma sterkir inn séu
ekki jafnfjölmennir og ella vegna þess
að fóstrin urðu aldrei böm.
Auðvelt er að sjá hvers vegna þessi
kenning æsir mcnn upp til hægri og vinstri.
Hægrimenn eru á móti fóstureyðingum
og verða því æfir ef þær em taldar leiða
til góðs. Margir vinstrimenn vilja alls
ekki að hægt sé að tala um að ákveðnir
baka að vandamálinu, e) nota tékklista
ólíkra orða, eins og t.d. spumarorðin hérað
framan, til að útvíkka hugsanarammann.
Um leið og slíkar hugarflugsaðferðir em
notaðar opnast fjöldi mögulegra lausna í
staðinn fyrir „hina einu réttu lausn“. Næsta
skref er svo að velja á milli þeirra lausna
sem í boði em með tilheyrandi kröfum um
það sem lausnin þarf að fela í sér.
Kerfisbundin leit
Fólk tekur sér allt of sjaldan tíma til
þess að hugsa um vandamál og hvem-
ig hægt er að leysa þau á skilvirkan hátt.
Hugsanlega er það vegna þess að það veit
ekki hvemig það á að bera sig að, áttar
sig ekki á ávinningnum eða trúir ekki að
það geti komið með neinar góðar lausnir.
Þetta á ekki síst við um stjómendur sem
virðast oft bara vera að slökkva elda frekar
en að reyna að finna út hver vom upptök
þeirra. Auðvitað ættu stjómendur frekar
að leggja áherslu á tækifæri en vandamál
en ekki má gleyma því að tækifæri felast
í lausnum vandamála. Hugsanlega væri
hægt að búa til stöðu „vandamálastjóra" í
fyrirtækjum, rétt eins og þar em fjánnála-
stjórarogmannauðsstjórar. Hiðnýjastarf
væri þá fólgið í að hjálpa öðmm að fmna
og leysa vandamál innan fyriilækisins.
Málið er að það er hægt að finna og leysa
vandamál á kerfisbundin hátt, sem er öllu
líklegra til gæfu og árangurs en að róta
yfir þau og vona að þau leysist af sjálfu
sér. Kannski þá má sjá hamingjusamt fólk
eins og Arkimedes á göngum fyrirtækja
og götum borgarinnar - vonandi þó betur
klætt en hann fyrir íslenskar aðstæður.Q
þjóðfélagshópar séu glæpahneigðari en
aðrir og fordæma því höfundinn fyrir að
beina umræðunni á þessa braut. Rétt er
að taka það fram að þetta em ekki einu
skýringamar sem Levitt gefur á fækkun
glæpa. Hann nefnir jákvæð áhrif afþví að
fjölga lögregluþj ónum og herða refsingar.
Allar niðurstöðumar fást fyrst og fremst
með því að skoða tölfræðilegt samband
og setja fram skýringar.
Uppeldi í molum?
Flestum foreldrum er það mikils virði
að ala börn sín vel upp þannig að þau
lendi á réttri braut í lífinu. Þess vegna er
það mikið áfall fyrir marga að uppgötva
að margt sem menn halda að skipti miklu
máli fyrir árangur virðist engu skipta. Til
(Framhald á síðit 4)
3