Vísbending - 03.11.2006, Blaðsíða 3

ISBENDING
Er íslensk tunga haft?
Islenska verður ekki samskiptamál
landa á milli í viðskiptum í fyrirsjáan-
legri framtíð. Því erþað alveg augljóst
að þeir sem ætla sér að eiga viðskipti við
útlönd verða að kunna góð skil á erlend-
um málum og þeim líklegast fleiri en
einu. En hvert er gildi íslenskrar tungu í
viðskiptum ef hún er gagnslítil í skiptum
við útlendinga. Jú, þó að íslendingar séu
vissulega miklir viðskiptaj öfrar og dijúg-
ir í samskiptum við útlönd þá er obbi
viðskipta okkar engu að síður innanlands.
Hér á landi eru nú þegar erlendir menn
í fullu starfi, menn sem kunna sáralítið
eða ekkert í íslensku. Þetta á bæði við
um verkamenn í alíslenskum fiskvinnslu-
húsum og forstjóra í fyrirtækjum í eigu
útlendinga. Það sannar að kleift er vinna
á Islandi og eiga viðskipti við Islendinga
hérlendis án þess að tala okkar göfuga
mál. Hvort sem okkur líkar það betur
eða verr kemur sú spuming upp hvort ís-
lenskan sé ekki óþörf í viðskiptum innan
lands sem utan.
Við vitum að viðskipti eiga menn um
heim allan og af því sést að íslenskan er
ekkert skilyrði fyrir því að menn geti
stundað kaupskap. Spumingin sem nær-
tækari er og skiptir okkur máli er: Er
íslenska skilyrði fyrir því að viðskipti
séu stunduð hér á landi?
Er tvítyngi lausnin?
r
Aviðskiptaþingi vorið 2001 setti
Frosti Bergsson ftam þá hugmynd
að rétt væri að í slendingar yrðu tvítyngdir.
Islenskan yrði að vísu fyrsta mál en ensku-
kennsla yrði efld þannig að í raun yrðu
menn jafnvígir á bæði málin. Alþjóða-
samskipti og viðskipti væm nú orðin svo
mikilvæg að það gæti háð þjóðinni ef hún
yrði ekki jafnvíg á ensku og íslensku. En
þessi aukna enskumenntun kallar á fómir.
Frosti segir: „Við þurfum einfaldlega að
fara í gegnum ákveðna greiningu til þess
að komast að því hvað það er sem við vilj -
um virkilega standa vörð um í menningu
okkar og leggja áherslu á það.“ Tillaga
Frosta féll í grýttan jarðveg hjá Sölva
Sveinssyni sem sagði: „Enska er ónýtt
mál á íslandi fytir íslendinga! Rétt eins
og þýzka, franska og spænska. Við getum
ekki talað saman af sömu nákvæmni um
daginn og veginn á útlenzku! Við búum
hér og málið hentar okkur.“ Ekki er ég viss
um að þessar röksemdir Sölva vegi þungt
enhitterljóstað svonáið sambýlitveggja
tungna hefði varanleg áhrif á íslensku.
Reynsla úr nýlendum Englendinga eða
frá Sovétríkjunum bendir þó ekki til þess
aðjafnvel mikill og náinn samgangurýti
þjóðtungum til hliðar á einum mannsaldri
en dropinn holar steininn og smám saman
lagast smærra tungumálið að því stærra.
Öfugt verður það örugglega ekki. Margir
hafa furðað sig á því að ekki sé meira
um írsk áhrif á íslensku því að hér hafi
á víkingatímum verið margt írskra þræla.
Það væri fróðlegt að vita hvort pólskra
áhrifa væri farið að gæta í máli fólks
í fámennum sjávarplássum hér á landi
þar sem Pólverjar eru orðnir allstór hluti
íbúa. Á ákveðnum svæðum í fyrrverandi
nýlendum Breta tala menn ensku allan
daginn í viðskiptum sín á milli en fara svo
heim að kvöldi og tala móðurmál sitt og
alls ekki allir sama málið. Ástæðan er þó
eflaust sú að enskan er tækið sem tengir
menn sem tala ólík mál saman fremur en
að hún hafi yfirburði sem samskiptatæki.
Hér á landi höfum við þegar slíkt tæki
sem tengir þjóðina saman.
Læra útlendingar okkar mál?
r
Inokkrum tilvikum sitja erlendir menn
í stjómum íslenskra fyrirtækja. Það
mun heyra til undantekninga að þeir læri
íslensku heldur ætlast þeir til að sér sé
sýnd sú virðing að enska sé töluð á fund-
um þar sem þeir em staddir. Höfundur
hefur reynslu af því að sitja í stjóm fyrir-
tækis með erlendum mönnum og jafnvel
þó að flestir íslensku stjómarmannanna
hafi búið erlendis um lengri eða skemmri
tíma og verið ágætlega mælandi á ensku
þá kom það engu að síður oft fyrir að
mönnum vafðist tunga um tönn þegar tala
þurfti um sérhæfð hugtök. Allt gekk þetta
þó slysalaust en það væri rangt að segja að
slíkir fundir gengju jafii greiðlega fyrir sig
og þar sem allir tala móðurmál sitt.
Nú þegar er það svo að samningar
um ýmis efni sem menn eiga sín á milli
hér á landi em á ensku. Þetta er algengt
þegar menn kaupa hugbúnað sem upp-
runninn er erlendis en um þetta em miklu
fleiri dæmi, til dæmis við skipakaup eða
kaup á tryggingum þar sem menn undir-
rita langa staðlaða samninga á ensku.
Eflaust er þetta gert í hagræðingarskyni
því að gert er ráð fyrir að bæði kaup-
endur og seljendur geri sér glögga grein
fyrir samningsákvæðum. Á þessu sviði
er líklegt að umfang ensku eigi eftir að
vaxa hér á landi. Hvergi hef ég heyrt að
þessir samningar á ensku hafi orðið til
þess að kunnátta eða fæmi í íslensku
hafi minnkað.
I kennslu í viðskiptafræði hér á landi
er yfirleitt stuðst við enskar bækur og í
sumum tilvikum er j afnvel kennt á ensku.
Auðvitað verður þetta til þess að nemend-
ur verða lika að tileinka sér íslensku heit-
in. En þetta á við um flestar fr æðigreinar
og reyndar hafa flestir fræðimenn á öllum
sviðum dvalist lengri eða skemmri tíma
við nám og störf erlendis. Samneyti við
útlendinga er ekki svo hættulegt tungunni
eitt og sér. Það sjáum við á höfuðskáldun-
um Jónasi, Stefáni G. og Einari Ben. sem
bjuggu lengst af innan um útlendinga.
Hættan felst ekki í því að vel upplýstir
menn hafi mikið samney ti við útlendinga
heldur þvert á móti í því að meðvitundin
hverfi og útlenskan læðist inn í málið án
þess að við verðum hennar vör.
Er íslenskan baggi?
Fyrir nokkmm ámm skrifaði ég fræði-
lega grein um það hvaða efnahags-
áhrif það hefði fyrir íslendinga að tala
sérstakt mál í stað þess að tala ensku.
Greininnefndist: „Hvað kostarað tala ís-
lensku?“ Þannig vildi til af tilviljun að hún
vakti nokkra athygli á alþjóðavettvangi
ogbarst frásögn afhenni hingað til lands,
eftir að sagt var frá helstu niðurstöðum í
ritinu Economist. Þó að greinin sé öllum
aðgengileg vom samt sem áður fáir sem
höfðu fyrir því að lesa hana en margir
tóku því illa að einhver velti slíku fyrir
sér. Gömul kona sagði í Velvakanda að
menn sem skrifuðu svona yrðu í útlönd-
um dæmdir fyrir landráð.
Nú var þetta reyndar alls ekki svo að
hvatt væri til þess að enska væri tekin
upp hér á landi heldur sagði þvert á móti
í upphafi greinarinnar: „Hvað kostar að
tala íslensku? Þetta er dæmalaust óskamm-
feilin spuming sem margir telja eflaust
að mönnum ætti helst aldrei að koma í
hug, hvað þá setja fram í grein. En samt
sem áður er spumingin áleitin því ef svar
við henni finnst þá fæst allgóð hugmynd
um það hvaða verði íslendingar em að
kaupaþað að vera sjálfstætt samfélag með
sérstakan menningararf. Hann erþjóðinni
(Framhald á síðu 4)
3