Vísbending - 22.12.2006, Blaðsíða 12
ÞRAUTIR ÞINGSINS
í FJÁRMÁLUM
-- VILHJÁLMUR BJARNASON VIÐSKIPTAFRÆÐINGUR -
Vilhjálmur Bjarnason rekur í þessari grein hvernig margar stefnumarkandi ákvarðanir ípeningamálum þjóðarinnar voru teknar án
frumkvœðis eða skilnings stjórnmálamanna. Mynd: Geir Ólafsson.
I stjómarskrá lýðveldisins, sem stofnað var til árið 1944, er hvergi getið um fyrirkomulag peningamála. Það hefur heldur ekki verið til
umræðu í umfjöllun um breytingar á stjórnarskrá á þeim 62 árum sem liðin eru frá stofnun lýðveldisins. Þessu er á annan veg farið í
bandarísku stjómarskránni, sem varð til í uppkasti 1787. Þar er beinlínis tekið fram að þingið hafi vald til að ákveða hvernig málefnum
gjaldmiðils skuli fyrir komið, svo og gengi gjaldmiðilsins gagnvart annarri mynt. Bandaríkjaþing ákvað síðan árið 1913 hvernig gjald-
miðilsmálum skyldi lyrir komið, þ.e. með stofnun Seðlabankans, Federal Reserve árið 1914.
Um svipað leyti og Bandaríkjaþing varðaði veginn fýrir Federal
Reserve, þó eilítið fyrr, samþykkti Alþingi lög um stofnun
veðdeildar Landsbankans, þ.e. Iög nr. 1/1900. Þar er lagt fyrir í 1.
gr. „1 Landsbankanum í Reykjavík skal stofna veðdeild til þess að
veitt verði lán um langt árabil og með vægum vöxtum gegn veði
í fasteignum." Þessi fýrirheit um aldahvörf gáfu mynd af því sem
verða skyldi á öldinni sem á eftir fylgdi. Alþingi tók sér vald til að
hafa hönd í bagga og á stundum ákveða breytistærðir til verðlagningar
a tjármálagemingum.
Það er mjög lærdómsríkt að fara yfir feril þeirra breytistærða, sem
ráða verðlagningunni, og hvemig Alþingi kom þar nærri á stundum
en var á örlagastundu fjarri. Nærtækt er að velta upp spumingunni
hvort evra verði lögeyrir á íslandi án þess að Alþingi taki ákvörðun
þarum.
Helstu þœttir
Breytistærðimar, sem skipta máli, em eftirtaldar:
• Gengi
• Verðtrygging og verðbólga
• Vextir
í kennslubókum lyrir byrjendur í hagfræði er það talið ósamrímanlegt
að einn og sami aðili ákvarði gengi gjaldmiðils og ákveði vexti á
sama tíma. Það er undirliggjandi í gengismarkmiðum seðlabanka, að
seðlabanki ákvarði gengi eðageti haft áhrif ágengi gjaldmiðils með inn-
gripi á gjaldeyrismarkaði. Staðfesta seðlabanka við gengismarkmið
getur falið í sér áhættulausan hagnað í framvirkum viðskiptum
á gjaldeyrismarkaði. Með verðbólgumarkmiði seðlabanka lætur
bankinn gengi gjaldmiðils ráðast af viðskiptum á markaði, óháð
sínum afskiptum. I ritgerð sinni um Orsakir erfiðleikanna íatvinnu-
og gjaldeyrismálum leiðir Benjamfn Eiríksson, hagfræðingur og
síðar bankastjóri, rök að því að kreppan á íslandi frá 1930-1938
sé að nokkru leyti heimatilbúin vegna liins veika seðlabankttvalds
Landsbankans, sem jafnframt var stærsti viðskiptabanki landsins. í
raun ákvað bankastjóm bankans vexti af innlánum og útlánum og
vaxtaákvarðanir tóku mið af „getu atvinnuveganna", óháð framboði
lánsfjár frá sparifjáreigendum, en gengi krónunnar var ákveðið af
Alþingi. Álag á raunvexti vegna verðbólgu er grundvallaratriði til
að tryggja framboð lánsfjár á lánamarkaði. í því felst verðtrygging
fjárskuldbindinga.
Seölabankinn hœttir að vera skúffa
Með nýrri löggjöf um Seðlabanka Islands, þ.e. þegar verkefni
seðlabanka eru endanlega skilin frá Landsbankanum í upphaft
viðreisnar, lög nr. 10/1961, var Seðlabankanum falið að ákveða vexti
í viðskiptum innlánsstofnana en Alþingi var enn falið að ákvarða
12 IVÍSBENDING