Vísbending - 22.12.2006, Blaðsíða 30

AF HVERJU ER REYKJAVÍK
HÖFUÐBORG ÍSLANDS?
ÁSGEIR JÓNSSON HAGFRÆÐINGUR
Ásgeir Jónsson hagfrœðingur telur að það hafi ekki verið einber tilviljun eða forsjá goðanna að Reykjavík varð höfuðstaður Islands.
Mynd: Geir Ólafsson.
Við íyrstu sýn virðist upphefð Reykjavíkur hafa ráðist við upphaf landnáms. Fyrsti landnámsmaðurinn, Ingólfur Amarson, varpaði
öndvegissúlum sínum fyrir borð á leið hingað til lands og hét að hann skyldi þar byggja er súlumar kæmu á land. Hann lét síðan þræla
sína íylgja strandlengjunni allt þar til súlurnar fundust í Reykjavík, og Ingólfur stóð við orð sín og settist þar að. Þetta er táknræn
saga, hvort sem hún er sönn eður ei. Ingólfur kom að ónumdu landi og valdi Reykjavík fram yfir alla aðra staði á landinu. Upphefð
Reykjavíkur virðist því vera annaðhvort verk guðlegrar forsjónar eða tilviljunarkenndra hafstrauma - eftir því hvernig á málin er litið.
Svo virðist reyndar vera að sumir hafi undrast þetta val. í Landnámu eru eftirfarandi ummæli höfð eftir Karla, öðmm þeim þræl sem
fann súlumar í Reykjavík: „Til ills fórum við um góð hémð, er vér skulum byggja útnes þetta.“ Síðan strauk Karli með ambátt sér við
hlið - fremur en setjast að við sundin blá - þó svo að Ingólfur hafi að lokum haft uppi á honum aftur við Ölfúsvatn. Þetta bendir til þess
að ritarar Landnámu hafi talið það merki um mikla hollustu við goðin að Ingólfur skyldi velja Reykjavík umfram aðra staði á landinu
sem stóðu honum til boða.
Reykjavík hverfur úr sögubókum eftir Ingólf
Koma Ingólfs árið 874 virðist hafa markað upphaf að skipulegu
landnámi hérlendis. Margt bendir til jxss að Ingólfur og niðjar hans
hafi gegnt forystuhlutverki á fyrstu áratugum íslandsbyggðar, meðal
annars farið með vald allsherjargoða og stofnað fyrsta héraðsþingið
á Kjalamesi. „Ingólfur er frægastr allra landnámsmanna, því at
hann kom hér at auðu landi ok byggði fyrst landit og gerðu aðrir
landnámsmenn eftir hans dæmum sfðan,“ segir Landnáma. En eftir
jxnnan glæsilega upphafskafla í sögu landsins hverfur Reykjavík af
spjöldum sögunnar næstu árhundruðin. Islandssagan gerist að mestu
leyti í öðrum hémðum. Sumir staðir verða frægir sem ættarsetur,
menntasetur, biskupssetur, verslunarstaðir eða aðsetur skálda og
höfðingja. A öðmm stöðum - jafnvel aumustu kotum - er barist,
sæst eða samið og (reir staðir komast þannig inn í sögubækur. Jafnvel
jregar sögunni víkur til Suðvesturlands og stórviðburðir gerast í
hinu foma landnámi Ingólfs virðist sagan sneiða hjá Reykjavík.
Klaustur er sett niður í Viðey, umboðsmaður konungs býr á
Bessastöðum og Hafnarfjörður verður verslunairniðstöð. Kópavogur
verður nafnkenndur fyrir það eina atvik að þar var skrifað undir
einveldishyllinguna árið 1662. En landnámsbær Ingólfs virðist
dvelja í skugga.
Var Skúli faöir Reykjavíkur?
Vitaskuld var búið vel í Reykjavík. Þar var kirkjusetur og staðurinn
var setinn af mörgum mætum ntönnum. Síðar, eftir 1600, færist
verslunin nær þegar Hólmurinn (Efferseyjar eða Grandaey) verður
einn helsti verslunarstaðurinn við innanverðan Faxaflóa. En samt
sem áður er það svo að Reykjavík virðist ekki fá líf fyrr en Skúli
Magnússon landfógeti velur staðinn undir iðnfyrirtækin sín -
30 IVÍSBENDING