Vísir - 14.04.1973, Blaðsíða 7

Visir. Laugardagur 14. april 1973.
cTVIenningarmál
Meistari Kjarval
Undanfarið hafa
þúsundir manna komið á
sýningu Kjarvals i nýja
myndlistarhúsinu. Hér á
landi er sjaldgæft að
myndlistarsýningar séu svo
fjölsóttar. Nýja húsið á að
líkindum mjög óverulegan
þátt í þessari aðsókn, þótt
við islendingar séum mjög
áhugasamir um nýbygg-
ingar. Kjarval hefur nefni-
lega ekki þurft merkilegt
húsnæði til að laða sýn-
ingargesti að verkum sín-
um. Á undanförnum árum
hafa sýningar hans venju-
lega slegið öll aðsóknar-
met.
En þannig hefur það ekki alltaf
verið. Hér áður fyrr þótti það góð
skemmtun að gera grin að Kjar-
val, og þannig vill það oft verða
þegar einhver vikur af hinni
troðnu slóð fjöldans, einkum ef sá
hinn sami er nægilega sterkur og
djarfur til að megna að hundsa
þær háðsglósur sem óhjákvæmi-
lega fylgja honum. Ef einhver
veltur út fyrir vegarbrúnina og
fer i hundana, þá er það viti til
varnaðar sem um leið nærir sjálf-
umgleði þeirra sem feta sig
áfram slóð vanans. En ef einhver
hafnar leiðum og markmiðum
fjöldans og lætur sig aðkastið og
ákúrurnar engu skipta, en heldur
ótrauður inn á sinar eigin brautir,
þá vekur slikt ótta og reiði hjá al-
menningi.
Opinn hugur
opin augu
Það hefur aldrei þótt góð pólitik
að fara inn á listabrautina: allt i
lagi að dútla við að mála og
skrifa i fristundum en athafnir
listamannsins eru ekki taldar
starf. Vinnan er guðs gjöf og hún
göfgar manninn, og að velja sér
listsköpun að ævistarfi er annað-
hvort guösafneitun eða klikkun.
Kjarval var þvi talinn klikkaður
guðsafneitari af löndum sinum
fram yfir miðjan aldur. Það eina
sem bjargaði mannorði hans var
að hann haföi einu sinni verið til
sjós. Lifinu bjargaði hann sjálfur,
stundum með aðstoð traustra
vina.
A séinni árum er alltaf talað um
Meistara Kjarval og með miklum
hátiðleika i röddinni. Þetta er
mikil breyting: horfinn er þessi
fáráðlingur að austan og i staðinn
komið aldrað óskabarn þjóðar-
innar. Ef til vill tekur það alltaf
langan tima að vinna bug á tor-
tryggni fólksins. Snillingar eiga
helzt að vera dauðir. Nú er Kjar-
val dauður, en áður en hann dó
tókst honum það sem engum
hafði áður tekizt. Hann vakti
fvrsta visinn að áhuga almenn-
ings hér á landi á myndlist og þar,
eins og á öðrum sviðum, er byrj-
unin erfiðust. Þetta held ég að
megi þakka honum meira en öll-
um öðrum samtimamönnum
hans, að þeim ólöstuðum.
Kjarval fékk fólk til að skoða
myndlistarverk og að skoða þau
með opnum huga. Hann kenndi
jafnvel mörgum að lita i kringum
sig og sjá það sem þeir horfðu á.
Einlægni hans og heiðarleiki
voru slik að hann komst inn úr
skelinni á fólki. Um allt land og i
öllum stéttum má finna fólk sem
ekki aðeins dáir hann og virðir
sem mesta listamann þjóðar-
innar, heldur litur á hann sem
einhvern sér nákominn, likt og
gamlan, elskulegan frænda sem
það stendur i þakkarskuld við og
þykir vænt um.
Að visu var hann alltaf skrýtni
frændinn i þjóðarfjölskyldunni en
i rauninni fyrirgafst honum allt
(eða að minnsta kosti flest),
vegna þess að fólk skynjaði
hversu hjartahreinn og hræsnis-
laus hann var. Ef við nú eftir á
veltum fyrir okkur öllum þeim
aragrúa sagna sem til eru um
Kjarval, þá fer kannski að renna
upp fyrir okkur, að i rauninni
voru uppátæki hans hluti af list
hans. Þau voru ekki sprottin af
sýndarmennsku eöa loddaraskap,
og ef hann hefði ekki verið svona
snemma á ferðinni hefðu þau
verið kölluð happeningar eða
uppákomur og klappað lof i lófa.
Listamannaskáli:
myndlistarhús
I skrá þeirri sem gefin var út
vegna Kjarvalssýningarinnar i
Myndlistarhúsinu segir m.a.:
„Alllangt er siðan umræður
hófust um byggingu listasafns á
vegum Reykjavikurborgar”.
Þetta hús var reist i tilefni
áttræðisafmælis Kjarvals. Nú
tæpum átta árum siðar er það
vigt. Lengri timi er þó liðinn frá
þvi að sú hugmynd kom fram að
borgin þyrfti bráðnauðsynlega að
byggja svona hús. Kjarval hafði
t.d. bent á það löngu áður og
reyndar margir fleiri. Það er við-
tekin venja hér að láta bygg-
ingarframkvæmdir og fjár-
veitingar i þágu menningarmála
sitja á hakanum, loks þegar allt
er komið i óefni er gefin úr
margorð yfirlýsing á einhverjum
hátiðisdegi um væntanlegar stór-
framkvæmdir. Siðan er sofið enn
um hrið.
eftir Elísabetu
Gunnarsdsdóttur
Dæmin um svona sofandahátt
eru mýmörg t.d. gamli Lista-
mannaskálinn. Hann var opnaöur
1943 og haföi þá verið lengi á
döfinni, og þó að listamenn efndu
til happdrættis til styrktar bygg-
ingunni, var hann aldrei fram-
tiðarhúsnæði. Að lokum var hann
orðinn svo fúinn, að sýningar-
gestir áttu á hættu að stiga niður
úr gólfinu, og þá ofan á útigangs-
menn bæjarins sem setzt höfðu að
undir húsinu. Þegar svo var
komið, var haldin happdrættis-
sýning á verkum Kjarvals 1965,
og borgarráð samþykkti bygg-
ingu nýs myndlistarhúss.
Ariö 1943 samþykkti alþingi að
láta reisa „ibúðarhús og
sýningarsal” handa Kjarval, en
það hús var aldarfjórðung i
smiðum. Kjarval bjó þar aldrei,
enda virðist sem það hafi frekar
verið byggt yfir mann sem lifir á
þvi að halda kokteilboð en að
skapa myndlist. Aldrei hefur
verið gefið upp hvað þetta hús
kostaði, en fróðir menn hafa sagt
mér að fyrir það hefði mátt kaupa
þó nokkrar snortar og rúmgóðar
ibúðir fyrir listamenn til að lifa i
og starfa. Arið 1970, á listahátið,
var i húsi þessu haldin sýning á
mannamyndum eftir Kjarval
siðan frusu i þvi vatnslagnir og
eyðilögðu eitthvað af parkett-
gólfunum og nú er vist búið aö
afhenda þaö listasafninu. Ekki er
vitað til hvers safnið ætlar aö nota
þetta veglega hús, e.t.v. fyrir
geymslur, enda er, sú stofnun á
hrakhólum með húsnæði.
ómaginn á
þjoðminjasafni
Og svo minnzt sé á listasafniö,
þar er enn eitt dæmið. Þvi var i
upphafi sett merkileg reglugerö,
sem aldrei hefur veriö framfylgt
nema að mjög litlu leyti. Siðan
var þvi holað niður hjá þjóö-
minjasafninu eins og hverjum
öðrum hreppsómaga.
Þjóðminjasafnið hefur fulla
þörf fyrir allt sitt hús og jafnvel
meira til, ef það á að geta rækt
ætlunarverk sitt. Þar á ofan hefur
húsnæði þessara safna verið i
mikilli niðurniðslu, það lekur,
vatn hefur jafnvel komizt i
geymslur. En nú er lika búið að
samþykkja hátiðlega aö flytja
Listasafn Islands i fyrrverandi is-
og danshús, svo að það geti fariö
að standa i stykkinu, þjóöminja-
safnið að blómgast og ung-
lingarnir séu ekki alltaf að þvæl-
ast úti á kvöldin, en séu góöu
börnin heima hjá sér.
Það er lika timi til kominn, þvi
nú eru liðin fjórtán ár siðan Kjar-
val afsalaði sér þeirri fjárupp-
hæð sem rikið ætlaði til Kjarvals-
húss svo að hún mætti renna til
byggingar rikislistasafns. Það
væri nú munur ef menn á borð við
Jóhannes Sveinsson Kjarval
stæðu fyrir byggingarfram-
kvæmdum rikis og bæjar.
Kjarval fyrir austan
Núna er fleira að gerast i Kjar-
valsmálum en á Klambratúni.
Þann 6. apríl var opnuð i
Valaskjálf á Egilsstöðum sýning
á málverkum, vatnslitamyndum
og teikningum frá Austfjörðum
eftir Kjarval. Sýning þessi er á
vegum ýmissa héraðssamtaka
fyrir austan og menntamálaráðs.
Er fyrirhugað að hún fari viðar
um Austurland. Ég hef að visu
ekki séö þessa sýningu, en er þess
fullviss að Kjarval stendur fyrir
sinu eins og venjulega. Ég er
ábyggilega ekki ein um það að
vilja fá svona sýningu nær mér,
svo að ég þurfi ekki að þeysa yfir
fjöll og firnindi til að sjá hana. En
þetta er nú einmitt það sem fólk
utan höfuðborgarsvæöisins
verðuraðgera, ef það vill komast
á sýningar, tónleika eöa annað
slikt. Það er þvi gleðilegt að nú
viröist vera að komast einhver
smáhreyfing á starfsemi „listar
um landið”, þvi fram að þessu
hefur hún mest megnis veriö
oröin tóm.
Myndlist og menning
fyrir norðan
Ég átti þess kost um daginn að
vera viðstödd eina þeirra list-
kynninga sem nýtur styrks frá
menntamálaráði. Þetta var á
Blönduósi og gekkst Samband
austur-húnvetnskra kvenna fyrir
kynningunni. Þessar konur
byrjuðu reyndar á skipulagningu
og framkvæmdum áöur en þær
höfðu nokkurn fjárhagsgrundvöll
fyrir starfseminni. Stórhugur
þeirra og atorka stakk undarlega
i stúf við allt það hjal um „mikið
átak” og „merkan áfanga” sem
vant er að hafa uppi viö svipuð
tækifæri. Þetta var einhver
ánægjulegasta og menningarleg-
asta samkoma sem ég hef verið
viðstödd.
Þarna var m.a. sýning á um
áttatiu verkum þrjátiu
myndlistarmanna og arkitekta.
Eyborg Guðmundsdóttir valdi
verkin á sýninguna og var það
mjög smekklega gert. Sýningin
gaf nokkuð gott yfirlit yfir
islenzka nútimamyndlist, þó þar
vantaði næstum miðkynslóðina.
Aftur á móti voru þarna verk mun
yngri manna en venja er til aö fái
inni á svona yfirlitssýningum og
sýnir það næsta óvenjulega viö-
sýni. Ennfremur sýnir það vel
andann sem lá að baki þessari
listkynningu, að einkunnarorð
hennar voru eftir hinn forna, kin-
verska speking Lao Tse, en hug-
leiðingu um listir skrifaöi Guö-
bergur Bergsson rithöfundur.
Greinilegt var að þarna
skemmtu menn sér konunglega
og þarna voru engin menningar-
leg hátiðlegheit. Fólk sem sjaldan
hefur tækifæri til að hittast eöa
fara á samkomur, spjallaði sam-
an og naut þess sem fram var
borið og var alls ekki feimiö við
að segja sina skoðun á málunum.
Þarna var lika urmull af börnum,
sem oft vilja gleymast við slik
tækifæri. Seinni dag listkynn-
ingarinnar var öllum börnum i
báðum Húnavatnssýslunum, yfir
600 að tölu, boðiö til Blönduóss
þar sem flutt var fjölbreytt dag-
skrá.
Það væri kannski ráö að yfir-
völd leituðu til þessara kvenna
fyrir norðan næst þegar gera
þarf stórátak i menningarmálum
þjóðarinnar. Þær mundu svo
sannarlega ekki glundra sliku
verkefni niður. Og viða um land
biða starfskraftar á borð viö þær
eftir verkefnum, eins og bezt sést
á þvi að sýning sú sem þær komu
á fót er nú á yfirreið um landið.
Kúbisminn i list Kjarvals: Bónorðið. 1920-30.