Lesbók Morgunblaðsins - 05.09.1926, Blaðsíða 3

5. sopt. '26.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
3
Af sex þjóðum á Norðurlöml'
um hafa tvaT einar aldrei um
langan aldur lotið erlendu valdi:
Svíar o« Danir. Allar hinar hafa
veirið ósjálfstæðar öldum saman.
Allar bera ])ier þess merki á má;i
sínu, nema Islendingar. Færeysk'
an á enn í vök að verjast fyrir
ríkismálinu, dönskunni.
Norðmenn og Finnar hafa
hvorwrt veggja sömu söguna að
segja. Mál drottinþjöðanna,
danska og sænska. urðu um langt
skeið ríkjandi í landinu. I*au urðu
mentamál, dómsmál, kirkjumál,
móðurmál embættismanna og
heldri manna, mál höfuðstaðar
og helstu ba'ja. 011 menning lands'
ins varð bundin við þessi erlendu
mál, sem almenningur lærði trauðla
að skilja og alls ekki að tala.
Báðar hafa þjóðiir þessar á 19.
öld hafið sókn til þess að koma
móðurmálum sínum til vegs og
valda, gera þan að ríkismúlnm.
í Finnlandi er sigur finskunnar
vís. Sænskumælandi menn eru nú
ekki nema h. u. b. l/io hluti lands'
búa. I Noregi er baráttan enn svo
hörð, að ekki má í milli sjá, hvor'
k* sigra inuni. Helst útlit fyrir, að
hvorki landsmáli nje ríkismáti
verði fu'lnaðarsigurs auðið. En
])ar er bót í máli, að þessi tvó
mál eru svo náskvld, að ekki ei'
loku fyrir skotið, að þau geti á
endanum rnnnið saman og mynd'
að eina tnngu.
Það er ekkeí-t smáræði, sem
þessar þjóðir hafa lagt í sölurn*
ar í baráttunni um tunguna. Jeg
þarf ekki að tala um fjandskap'
inn, sem risið hefir af deilum uin
jafn viðkvæmt rnál, um kostnað'
inn at' að prenta öll opinber skjöl
o. s. frv. á tveim málum, um erf'
iðið fyádr æskulýðinn að læra tvö
móðurmál o. s. frv. En Finnar
hafa varpað frá sjer ágætu menu'
ingarmáli og tekið upp ótamið
alþýðumál í staðinn. Þeir hafa
stofnað menningarsambandi sínu
við Norðurlönd í voða og einangr'
að sig með því, þó að öll þeir.-a
pólitíska framtíð virðist komiu
undir sambandi þeirra vestur á
við. Landsmálsmennirnir í Noregi
eru fúsir að kasta frá sj«r öllum
hinum norsku bókmentum á rík'
ismálinu, gefa Dönum Holberg,
Wwgeland og Ibseu, slíta bólr
máLssambandi við Dani (sem hef'
ir gefið norsku skáldnnum tvö'
falt fleiri lesentlnr en þeir gátu
fengið í Noregi einnm) og láta
•ríkismálið, fagurt og þaultamið
mál, fyrir óþroskað sveitamál.
Ilvað hefir gert þessa baráttu
svo harða og óbilgjarnaf Þjóð'
ernistilfinning, ást á móðurmál'
inu, munu flestir halda. Eti því
er ekki svo t'arið. Meðan ])jóð'
•rækuin var ein um hituna var
ræktin við finskuna og nýnors1,'
una ekki annað en hjartansmál
fáeinna rithöfunda og hngsjóna*
manna. Það var rómantísk hreif'
ing. Eu eftir því sem lýðfrelsið
óx, skildist leiðtogum alþýðunn*
ar betur, að eina ráðið til þess að
öðlast jafnrjetti fyirir hana, Arar
að liefja til virðingar tungu þá,
sem hún talaði. Ef Finnar hefði
orðið að læra sænskn til þess að
taka þátt í stjórnmálum og menta"
lífi og norskir sveitabúar dönskn,
hefði ])eir altaf staðið ver að vígi
í samkepninni við ])á, sem átt.u
ríkismálin að móðivrmáli. Af þess'
ari orsök varð málstreitan pólr
tísk, varð stjettabarátta. Það ger'
ir allar öfgar hennar og skugga*
hliðar skiljanlegar.
En hvernig er nú ástandið í
drottinlöndunum, þar sem erlend
yfirráð hafa ekki rofið samheng-
ið í þróun móðnrmálsinsf
Jeg skal því til skýringar segja
frá litlu atviki, sem kom fyrir
sjálfan mig í fyrrahaust. — Jeg
kom til háskólabæjar í Svíþjóð og
flntti þar erindi iim Island. A
eftir var samsæti, mikill gleð'
skapnr og ræðuhöld. Ein af ræð"
unum varð mjer sjorstaklega
minnisstæð. Hana flutti ungu-
vísindamaður, sem sjálfur hafði
verið á íslandi og kunni frá ýmsu
merkilegu að segja. Daginn eftir
barst samsætið í tal við einn af
kunningjum mínum við háskól'
ann. Jeg ljet í .ljós ánægju mina
með þessa ræðu. Ilann svaraði:
„Já, það getiw verið, að efnið
hafi verið gott, en fyrir okkur
Svíana er óþolandi að hlusta á
þennan mann. Hann talar með
mállýskublæ, þó að ])ú liafir ef til
vill ekki tekið eftir því.“ Seinna
fjekk jeg að vita, að þessi rnaður
hafði verið garðyrkjumaðiv, brot'
ist áfram til menta af sjálfsdáð'
um, en komið of seint í skóla til
])ess að losna við málfarskæki
æskuhjeraðs síns. Mjer rann til
rifja að hugsa um, að hann mætti
sitja með þetta merki alla æfina
og að það myndi vafalaust standa
honum fyrir embættisfirama við
háskólann og gera honum vís-
indabrautina erfiðari.
í fyrirlestrum mínum í Svíþjóð
sagði jeg stundum, að á Islandi
gæti gestnr komið að prestssetri,
hitt mann að máli úti á túni, og
átt tal við hann góða stund,\án
þess að geta *ráðið af orðfæri hans
og mæli, hvort það væri prestur*
inn eða vinnnmaðurinn hans. —
Þetta þótti furðulegt. Og þegar
jeg sagði, að sveitabúar töluðu
vandaðra og stílfastara mál en
höfuðstaðarbúar, fanst áhey*rönd'
um það líkast frjettum af annari
stjörnu.
. TTT.
MÁLIN GETA KLOFNAÐ VTÐ
TÖKIT ERLENDRA ORÐA.
HÆTTAN FYRTR ÍSTÆNDTNGA.
Það er ekki ástæðulaust fyrir
oss íslendinga að minnast ])ess,
hvernig aðrar þjóðir eru á vegi
staddaæ í þessu efni. Tungan hef'
ir ekki einungis verið nndirstaða
menningar vorrar, heldur líka
sjálfstæðis út á við og jafnnðar
inn á við. Þó að samlyndi ]>yki
hjer stundum valt í landi, þekkj*
um vjer ekki hinn bitra fjand"
skap, er leiðw- af því að þjóð
skiftist milli tvegg.ja tungna. Eng'
inn getur komist hjá því að fvll'
ast þakklætissemi við þær kyn'
slóðir, er vernduðu alþýðumál vori
á erfiðnstu öldunum. Og þeírri
þakklátssemi hlýtur að fvlgja
nokkur ábyrgðíwtilfinning.
Sem betur fer, er lítil hætta á,
að íslenskan klofni sundur í mál'
lýskur hjeðan af. Mállýskurnar
jafnast alstaðar fremur fyrir auk*
inni skólamentnn og ba-ttum sam*
göngum. En þega>r ekki er getið
um annan málklofning en mál*
lýskurnar, (vr ekki nema hálfsögð
sagan. Þær smáhverfa, en önnur
hætta vex upp í staðinn: af töku*
orðunum. Og hún er ekki minni
hjer á Islandi en annarsstaðar.
Af lienui sjest, að eiguarhald