Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.1937, Blaðsíða 4

28
LESBÓK MORGUNB LAÐSINS
Menningin
Eftirfarandi kafli er tekinn úr menningar
söffu Friedells, „Frá svartadauða til heims-
styrjaldarinnar“ og fjallar um menning
Mexicobúa, þegar Spánverjar fundu landið
og löffðu það undir siff.
Þegar Hernando Cortez steig
fæti á mexicanska grund árið
1519, hitti hann fvrir sjer menn-
ingarþjóð, sem var á mikið hærra
stigi en Evrópuþjóðir voru í þá
daga. Sem hvítur maður og ka-
þólskur, blindaður af trúarofstæki
og þjóðernisdrambi, gat hann eigi
látið sjer til hugar koma, að
mannverur með öðruin hörunds-
lit og heimsskoðun gætu staðið
honum jafnfætis.
Það er sorglegt og um leið af-
káralegt hve fullir hleypidóma
Spánverjar litu á menningu þessa.
Þeir skildu ekki meginþætti henn-
ar. Sjálfir voru þeir siðlausasta og
menningarsnauðasta þjóð Evrópu.
Samt er ekki hægt að neita því,
að Cortez var að vissu ievti stór í
dráttum. Að vísu var hann „land-
vinningamaður“ eins og hinir
landar hans, ruddi, sem ljet sjer
fátt fyrir brjósti brenna. En hann
vantaði ekki hugrekki, stjórn-
kænsku og tilfinning fyrir sæmi-
legri framgöngu. Blóðþyrstur var
hann ei, hafði jafnvel óbeit á
hlóðsúthellingum. Hann afnam t.
d. mannablót Aztekanna, og er
það ef til vill hið einasta verk,
sem landvinningamenn Spánverja
komu í framkvæmd þar vestra,
sem samboðið var menningarþjóð.
En förunautar hans og fjelagar
voru undantekningarlítið verstu
skítmenni, áflogahundar og glæpa-
menn, sem voru útskúfaðir frá
ættjörð sinni, útlægir Spánverjar,
úrhrak þjóðarinnar.
Markmið ferðarinnar til
Mexico var ekkert annað en að
krækja í gull. Enda sagði Cortez
við ríkisstjóra þann sem Monte-
zuma keisari sendi á hans fund:
Spánverjar hafa hjartasjúkdóm
þann, sem hest læknast með gulli.
Vjer verðum að líta svo á að
menning Mexico á þeim tímum
hafi verið á svipuðu framþróun-
arstigi eins og menning Rómverja
á keisaratímunum. Hún var auð-
sjáanlega í síðasta þætti, þar sem
Spengler nefnir „Civilisation"
(borgarmenning), þar sem stór-
borgir setja svip sinn á þjóðina,
með óhóflegum þægindum, einræð-
isstjórn, ásælni til landsyfirráða,
stórhýsum, gegndarlausu skrauti,
forlagatrú og villimensku í trú-
málum. í höfuðborginni Tenoch-
titlan, sem bvgð var á staurum
úti í fögru stöðuvatni, sáu Spán-
verjar voldug hof og minnisvarða,
geysimikil vopnabúr, sjúkrahús,
hressingarhæli, stóra dýragarða
og grasagarða, rakarastofur, gufu-
böð, gosbrunna. teppi og málverk
með yndislegri fjaðra-„mosaik“,
kostulega gullsmíðagripi og upp-
hleypt verk úr skjaldplötu, glæsi-
legar yfirhafnir úr bómullarefni
og leðurpansara, fagurlega út-
skorin, loft ilr ilmviði, hitunartæki
til matar, ilmvatnsdreifara og hita
vatnsleiðslur.
Á hina vikulegu sölumarkaði
komu menn svo hundruðum þús-
unda skifti. Og þar voru boðin til
sölu ógrynnin öll af öllum hugs-
anlegum dýrindis vörum.
Póstgöngur um landið voru í
besta lagi. Hraðhlauparar háru á
ákveðnum tíma allar frjettir um
landið, eftir ágætu vegakerfi. Lög-
regla og skattheimta var örugg
og nákvæm. Um eldhús ríkis-
manna lagði eiminn af hinu fjöl-
breyttasta lostæti og dýrindis
drykkjarföngúm. Þar var villi-
hráð, fiskmeti, vöflur, sultur, fín-
ar súpur og gómsætir krydd-
rjettir.
Þar var líka margt á boðstólum,
sem íbúum gamla heimsins hafði
verið algerlega ókunnugt um, t.
d. kalkúnar og eftirlætis sælgæti
Mexieobúa „chokolate“, sem eigi
var drykkur, heldur borðað sem
„Creme", blandað vanillu og öðru
kryddi. Þar var áfengi drykkur-
inn „pulque“, sem unninn var úr
,,aloe“ en þá jurt borðuðu Aztek-
ar líka sem grænmeti og unnu
einnig úr henni sykur. Að ó-
gleymdu „yetl“inu, tóbakinu, sem
annað livort var reykt í gyltum
trjepípum, eða sem vindlar í íögr-
um silfur-„munnstykkjum“.
Göturnar voru svo hreinar,
eftir því sem Spánverjar sögðu,
að þar óhreinkuðu menn hvorki
hendur nje fætur. Og ráðvendni
fólks var hreinasta æfintýri. Öll
hús voru opin. Ef einhver yfirgaf
heimili sitt um stund, og húsið
var mannlaust, lagði hann lítinn
reyrstaf á dyramottuna. Varð
þetta aldrei til þess að menn færu
í húsin til að stela .... Yfirleitt
kom það varla fyrir, að dómstólar
þyrftu að kveða upp dóma út af
þjófnaði eða af brotum gagnvart
eignarjetti.
Öll skrift var myndaskrift,- sem
var mjög fullkomin. Hraðteiknar-
ar gátu á ótrúlega skömmum
tíma gert grein fyrir hverskonar
atburðum. Stærðfræði Azteka hef-
ir hlotið að vera á háu stigi, því
talnakerfi þeirra hygðist á erfið-
um veldareikningi. Fyrsta grunn-
tala þeirra var 20, sú næsta 20 í
2. veldi þ. e. 400, sú þriðja 20 í
þriðja veldi- þ. e. 8000. Sagt er að
Mayafólkið, hafi, án tilstuðlunar
Tnda, fundið upp „núllið“, þetta
mjög nothæfa en þó flókna hug-
tak, sem Evrópumenn seint og
síðarmeir lærðu af Aröbum.
Sennilega hefir þessi ameríska
menning verið þáttur af heims-
menning þeirri, sem náði umhverf-
is alla jörðina, áður en sögur hóf-
ust frá Egyptalandi, um Vestur-
Asíu, Indland, Kína, Mið-Ameríku.
Og etrúrkiska og ægæiska menn-
ingin í Suður-Evrópu, sem litlar
sögur fara af, hafa vreið greinar
af sama stofni. Tilgáta þessi hefir
verið nefnd „Pan-Babylonismi“,
og hefir sætt mikilli gagnrýni, en
þó viðurkenning jafnframt.
Víst er, að menning Azteka var
að ýmsu leyti skyld menning
Babyloníumanna, það sjest t. d.
á tímatali þeirra, myndletri,
stjörnudýrkun. Að öðru leyti
minna þeir á Egypta, svo sem í
stjórnskipun.
Konungur af guðs náð með