Lesbók Morgunblaðsins - 21.03.1937, Blaðsíða 4

84
LESBÓK MORQUNB LAÐSINS

r
Olafsvík
Verslunarhúsin í Ólafsvík fyrir 1800. —
PANN 26. mars næstkomandi
eru liðin 250 ár síðan að
gefin var út lög þess efnis, að
verslunarstaður skvldi vera í ól-
afsvík.
Frá öndverðu haf’ði verið versl-
un í Rifi. Englendingar sigldu
þangað um langan aldur og voru
stundum ærið uslsamir, eins og
kimnugt er t. d. af viðureign
þeirra við Björn ííka á Skarði.
Þegar einokunarverslunin var
stofnuð, var svo fyrirskipað að í
Rifi skyldi vera ysti vsrsiunar-
staðurinn á Snæfellsnesi.
Höfnin í Rifi var afbragðsgóð,
því að kaupförin gátu legið inni
í svonefndum Rifsós. Um 1680 fer
að bera á því að ósinn er farinn
að breyta sjer og er þegar orðinn
svo grunnur, að stór kaupför geta
naumast komist inn í hann. Á
næstu árum eru skipstjóraruir,
sem sigla með vörur til Rifsversl-
unar, stöðugt að senda umkvart-
anir til verslunarstjórnarinnar, út
af höfninni. Árangurinn af þess-
um umkvörtunum verður svo sá.
að í Ólafsvík skuli vera verslun-
arstaður.
Þó að tilskipunin 1687 mæli svo
fyrir, að verslunarstaður skuli
vera í Ólafsvík, er því hinsvegar
tekið fram, að þar skuli aðeins
bvgt eitt vörugeymsluhús, en að
verslunin sje í Rifi eins og áður
og að verslunarstjórinn hafi að-
setur sitt þar. Kaupförin sigldu þó
til ólafsvíkurhafnar og var vör-
unum skipað þar í land og fluttar
í geymsluhúsið, en voru svo síðar
fluttar á bátum út i Rif. Allar ís-
lenskar afurðir voru aftur á móti
fluttar inn í Ólafsvík og geymdar
þar þangað til að kaupförin
sigldu, sem var jafnan síðari hluta
sumars.
Þetta fyrirkomulag hjelst að
minsta kosti um hálfrar aldar
skeið og er verslunin þá jafnan
nefnd Rifs- og Ólafsvíkurverslun.
Eftir miðja 17. öld er Ólafsvíkur-
verslun altaf talin fyrir, og er
verslunin þá alflutt til Ólafsvíkur.
FRÁ öndverðu mun hafa verið
hygð í Ólafsvik og þegar í
byrjun 17. aldar eru komnar þar
nokkrar þurrabúðir. Alstaðar i
sjóþorpunum kring um Jökul voru
mjög snemma á tímum fjöldi
þurrabúða, og safnaðist þangað
margt manna víða að, er mest-
megnis lifði á fiskveiðum. Á tíma-
bili hefði mátt ætla, ef miða hefði
átt við fólksfjölda, að Hellnar á
Snæfellsnesi myndi verða höfuð-
borg íslands en ekki Revkjavík,
en út í þá sálma verður ekki farið
frekar hjer.
Um aldamótin 1700 eru 5 gras-
býli og 15 þurrabúðir í Ólafsvik
og eru þá taldir vera þar 77 íbúar.
En sköminu seinna, eftir að stóra-
bóla hafði geisað, eru þar ekki
eftir í bvgð, nema 4 grasbýli og 5
þurrabúðir. Fólksfjölgun varð yf-
irleitt mjög lítil í Ólafsvík, þótt
verslun kæmi þangað, og um veru-
lega fjölgun er tæpast að ræða
fyr en á síðari hluta 19. aldarinn-
ar, og ver-ður drepið á það efni
síðar.
Seinustu 10 árin, sem einokun-
arverslunin var við líði, var versl-
unarstjóri í Ólafsvík danskur
maður, Fredrik Möller. Sama árið
og einokunarverslunin hætti, sigldi
Möller til Kaupmannahafnar
vegna heilsuleysis og kom aldrei
hingað til lands framar. Hjá Möll-
er hafði verið nokkur undanfarin
ár við verslunina, ungur maður
að nafni Jakob Severin Plum.
Eftir lok einokunarverslunarinnar
keypti Plum verslunina í Ólafsvík
og mun hann vera einn þeirra
fyrstu manna, er hóf þá sjálf-
stæða verslun hjer á landi.
Árið 1777 á verslunin í Ólafsvík
þrjú hús, en 10 árum seinna, eða
sama ár og Plum kaupir eru þau
sex. Verslunina kaupir Plum með
öllu tilheyrandi á 33500 ríkisdali,
sein eiga að greiðast á næstu 20
árum.
Meðan Plum dvaldi hjer á landi
skrifaði hann tvær bækur, er telja
má að nokkru leyti allmerkilegar,
því að í þeim er að finna mikinn
fróðleik um verslun hans í Ólafs-
vík og hagi og háttu fólks í hjer-
aðinu. Hjer er ekki hægt að neinu
verulegu leyti, að rekja efni þess-
ara bóka, því að það mundi verða
alt of langt mál, heldur verður
hjer aðeins drepið á nokkur at-
riði, er máli þykir skifta.
Þegar Plum byrjar versluu