Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1943, Blaðsíða 3

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
Mi
stofnaði stúkur á þessum stöð-
um: Hafnarfirði, Keflavík,
Akranesi, Stokkseyi, Eyrar-
bakka, Garði, Njarðvíkum,
Höfnum, Grinclavík, Vatnsleysu-
strönd og víðar. En þá voru
ferðalögin erfið og því erfiðara
á
Árni Gíslason.
en nú að fara í þessar ferðir.
Er ómögulegt annað en bera
virðing fyrir dugnaði þeirra og
ósérplægni. Ekki voru launin.
Eg efa ekki, að þeir hafi að
mestu eða öllu orðið að greiða
ferðakostnaðinn sjálfir, og um
dagpeninga var ekki að ræða.
Um þetta get ég borið; ég hefi
sjálfur oft farið í þeim erindum
og þekki það af eigin reynd.
Síðar ferðaðist Árni Gíslason
leturgrafari fyrir stórstúkuna.
Hann var umboðsmaður hennar
í fjölda ára og mjög vinsæll,
enda framúrskarandi elskulegur
í allri umgengni, góður og göf-
ugur maður og hagorðijr .vel
hann alls staðar vinsæll, og þótt
hann stofnaði ekki stúkur á
ferðalagi sínu, þá undirbjó hann
og ungfrú Ólafía Jóhannsclóttir
(hún var i Verðandi og starfaði
þar unz hún flutti til útlanda)
jarðveginn að hinni stórkostlegu
fjölgun stúkna árin 1899—1901,
er Indriði Einarsson tók við
stjórninni, og þá fór Sigurður
Eiríksson, hinn ágæti regluboði,
að starfa. Síðar hafa Verðandi-
félagar unnið að útbreiðslumál-
um með góðum árangri, þar á
meðal stofnað stúkumar Frón
og Dröfn.
Húsmál.
Það er alltaf svo í nærfellt
hvaða félagi sem er, að húsnæð-
ismálin eru oft mestu vandræða-
má, er leiða til alls konar sundr-
ungar. Strax, þegar stúkurnar
urðu fleiri en ein hér í bæ, þá
hlaut húsnæðismálið að koma
fram. Einingunni, er var stofn-
uð 17. nóv. 1885, þótti of þröngt
í barnaskólanum og flutti upp
í Glasgow og tók upp leikstarf-
semi. Þessi starfsemi varð til
þess, að Leikfélag Reykjavíkur
var stofnað fyrir forgöngu Ein-
ingarfélaga, en þá þurfti stúk-
an stærra og betra hús og vildi
byggja. Verðandi vildi ekki
byggja nema úr steini og hafði
fengið lóð, þar sem nú er Hverf-
isgata (líkl. hús Jóh. Ólafss. &
Co.), en jafnframt þó loforð fyr-
ir lóð á horni Austurstrætis og
Pósthússtrætis (nú Pósthúsið).
Einingin vildi hvorugan staðinn,
og var mikið rifizt. Þessu lauk
svo, að Einingin rauk til að
fylla upp tjörnina og byggði fyr-
ir sunnan Alþingishúsið; en þeg-
ar hún ætlaði að springa á því
fjárhagslega, fengu þeir ólafur
Rósenkranz og Indriði Verðandi
til að ganga í málið með henni.
Voru þá viðsjár og sumir fóru
alfarið úr stúkunni, t. d. Þór-
hallur Bjarnarson, síðar biskup,
o. fl. Það er enginn efi á því,
að Einingin var hér með meiri
stórhug en Verðandifélagar, en
síðar snerist bað við, og í síð-
ustu átökunum um húsmálið
vildum við VevðandifGagar
stóra og veglega byggingu, er
aðrir töldu óráð eitt En vonandi
öigrar bjartsýnin aftur; hún
hefir unnið húsmá'um stúknanna
hér ómetanlegt gagn á liðnum
árum. En að bjartsýni og víð-
sýni templara hafi verið mikil
1886 sést bezt á því, að fram til
síðustu ára hefir Templarahúsið
haft einn bezta fundarsal og
skemmtisal bæjarins. Og eigi
Reglan hér í bæ að vera fyrir-
mynd að allri starfsemi, þá verð-
ur hún helzt að hafa bezta hús-
ið til fundarsetu og annarra
starfa, er því fylgja
Ámis þjóðleg mál.
Eftir 1899, er Indriði Einars-
son tók við stjórn Reglunnar,
fjölgaði stúkum og félögum að
miklum mun. Þá var og af al-
vöru farið að taka upp ýmis
önnur mál og vinna að þeim;
munu stúkurnar Undina í Vatns-
dal (sr. Hjörleifur Einarson,
Benedikt Sigfússon o. fl.) og
Fram á Hjalteyri (Lúðvík og
Jakob Möller) hafa verið þár
fremstar. Þær stofnuðu bóka-
söfn — lestrarfélög — og tóku
ýmis önnur mál, t. d. vegagerð
í sveitinni, í sínar hendur.
Hér í Reykjavík var eigi létt
að eiga við þá starfsemi. Hjálm-
ar Sigurðsson ritstjóri með fleir-
um bar fram stofnun bókasafns
fyrir templara; var því vel tekið,
og ýmsir gáfu góðar bækur til
þess. En það var ómögulegt að
fá húsnæði. Þá leituðum við til
Tryggva Gunnarssonar banka-
stjóra og báðum um liðsinni
hans, þótt hann væri ekki templ-
ar. Þetta varð til þess, að Al-
þýðubókasafn Reykjavíkur var
stofnað og fékk bækurnar, en
hætt var við að hafa það fyrir
templara. — Það var húsnæðið.
Þá bar ég fram, að stofnað var
sjúkrasamlag. Var það marg-
rætt mál bæði á fundum og
Halldór Jónsson.
manna á meðal; en svo stofnuðu
Oddfellowar það.
Þá var jarðarfarasjóður; að
greiða við lát félaga upphæð, er
væri jafnað á hina eftir föstum
reglum. Fyrirmyndin er bæði í
Svíþjóð og Danmörku. Er þetta