Lesbók Morgunblaðsins - 12.11.1944, Blaðsíða 9
LESBÓK MORGHUNBLAÐSINS * F T
441
LANDVÆTTIR
Eftir Olaf Briem
Eftirfarandi grein eftir Ólaf Briem magister, um land-
vætti er skrifuð fyrir Lesbók í tilefni þess, að ákveðið
var á þessu ári, að táknmyndir landvætta, þeirra, sem
getið er um í Heimskringlu, skuli vera í skjaldarmerki
lýðveldisins.
„Bárðar“-myndin í Hítardalskirkjugarði.
ALKUNN er frásögn Snorra
Sturlusonar um Harald Danakon-i
ung Gormsson, er hann ætlaði að
fara herferð til íslands. llaraldur
konungur bauð kunnugum manni,
að fara í hamförum til tslands og
freista, hvað hann kynni scgja hon-
um.
Sá fór í hvalslíki. En er hann
kom til landsins, fór hann vestur
fyrir norðan landið. Ilann sá, að
fjöll öll og hólar voru fullir af
landvættum, sumt stórt og sumt,
smátt. En er hann kom íyrir Vopna
fjörð, þá fór hann inn fjörðinn og
ætlaði á land að ganga. Þá fór
ofan eftir dalnum dreki mikill, og
fylgdu honum margir ormar, pödd-
ur og eðlur og bljesu eitri á hann.
Hann lagðist í bi’ott og vestur
fyrir land, allt fyrir Eyjafjörð.
Fór hann inn eftir þeim firði. Þar
fór móti honuni fugl svo mikill,
að vængirnir tóku út fjöílin beggja
vegna, og íjöldi annara fugla, bæðl
stórir og smáir. Braut fór hann
þaðan og vestur um landið og svo
suður á Breiðafjörð og stefndi þar
inn á fjörð. Þar fór móti honum
griðungur mikill og óð á sæinn út
og tók að gelta ógurlega. Fjöldi
landvætta fylgdi honum.
Brott fór hann þaðan og suður
um Reykjanes og vildi ganga upp
á Víkarsskeiði. Þar kom á móti
honum bergrisi og hafði járnstafi
í hendi, og bar höfuðið hærra en
fjöllin og margir aðrir jötnar mcð
honum.
Þaðan fór hann austlu• með endi-i
löngu landi — „var þá ckki nema
sandar og öræfi og brim mikið,
fyrir utan, en haf svo mikið millum
l$ndanna“, segir hann, „að ekki
er þar fært langskipum“. Þá var
Brodd-Helgi í Vopnafirði, Eyjólfur
Valgerðarson í Eyjafirði, Þórður
gellir í Breiðafirði, Þóroddur goði,
í ölfusi.
Eftir þessari frásögn cru gerðar
myndirnar af landvættunum, sem
prýða skjaldarmerki fslands. Er það,
að vonurn, því að hvergi er þeim
lýst eins greinilega og hjer. En,
eigi að síður er fullvtst, að menn
hugsuðu sjer landvættirnar ekki
alltaf í þessu gervi.
Sumt í frásögn Snorra er meira
að segja með þeim svip, að það
getur varla verið runnið upp úr
íslcnskri þjóðtrú, t. d. um pödd-
urnar og eðlurnar. En sarnt er á-
stæðulaust að efast um, að kjarni
sögunnar sje af íslenskum rótum
rúnninn.
Önnur ummæli um landvættirnar
cru miklu stuttorðari. Merkust
þeirra cni ákvæðin í upphafi Úlf-
ljótslaga, sem Landnáma greinir
frá: „Það var upphaf hinna heiðnu
laga, að menn skyldu eigi hafa
höfuðskip á haf, en ef þeir hefði,
skyldi þeir af taka höfuð, áður
þeir kæmu í landsýn, og sigla cigi
að landi með gapandi höfðnm eða
gínandi trjónum, svo að landvættir
fælist við“.
Ennfi’emur er landvætta getið
á tveim stöðum öðrum í Land-
námu. „Þeir voru þá fulltíða synir
Molda-Gnúps. Björn og Gnúpur,
Þorsteinn h rungnir og Þórður
leggjaldi. Bjöm dreymdi urn nótt
að bergbxii kæmi að honum og bauð
að gei'a fjelag við hann, en hann
þóttist játa því. Eftir það kom haf-