Lesbók Morgunblaðsins - 27.05.1945, Blaðsíða 1

t>óh
21. tölublaö
JWörgiwMalig «i£
Sunnudagur 27. maí 1945
XX árgangur.
W&fol4arT>r«ftUatl6)a bjl
FRÁ JÓNASI HALLGRÍMSSYNI
GREIN þessi er mipistaöan úr crindi, sem flutt var fyrir mörg-
um árum, í fyrstu á vcgum alþýdufrædslu stúdentafclags Reykja-
víkur og síðan í útvarpi, og var þar mjög stuftzt vid hcimildir. sem
þá voru óprentaðar, cinkum ýmis bréf frá Jónasi og til hans. Þau cru
geymd i handriti í söfnum í Höfn (safni Arna Magnússonar og ríkis-
skjalasafninu). Nú hafa mörg þcssara gagna vcrið birt á prenti í hinni
miklu útgáfu af ritum Jónasar, svo sem þessi hréf hans og fleiri, en
aftur cru cnn óprentuð flcst bréf til hans frá Konráði Gíslasyni o.
fl. svo og nokkur flciri gögn, scm drcpið cr á í þcssu crindi og varða
ævi Jónasar og lífskjör.
Jónas Hallgrímsson var, eins
og allir vita, norðlenzkur prests-
sonur, fæddur á Hrauni í Öxna-
dal 16. nóv. 1807. Föður sinn
missti hann 9 ára gamall, og móð-
ir hans stóð þá uppi bláfátæk
ekkja. Hún brauzt þó1 í, ásamt
frændum hans, að koma
honum í skóla, og þar lifði hann
mestmegnis á styrk þeim, sem
honum hlotnaðist þar. Þegar
hann var orðinn stúdent, 1829,
hætti hann við nám fyrst um sinn
vegna fátæktar, en réðst skrifari
til Ulstrups, bæjar- og landfógeta
í Reykjavík. Hann ætlaði að
safna fé til utanfarar.
Þá var Tómas Sæmundsson,
aldavinur hans úr skóla, kom-
inn til Hafnar. Þá var byltinga-
og vakningaöld í Norðurálfunni,
en ísland mátti þá enn heita í
svefni af margra alda áþján, og
lieimsstraumarnir náðu ekki svo
langt norður. En í Höfn urðu
nokkrir ungir íslendingar snortn-
ir og fóru að hugsa til þess að
vekja landa sína heima. Þar gerð-
ist Tómas Sæmundsson fremstur
í flokki (að látnum Baldvini Ein-
arssyni), rödd hrópandans í eyði-
mörkinni.
Tómas þekkti Jónas og vissi
hæfileika hans, og þá var nú ekki
sparað að eggja hann til utan-
íarar. Þegar Tómas vissi, að Jón-
as ætlaði ekki að koma árið sem
hann útskrifaðist, skrifar hann
honum frá Höfn:
Að eyða beztu tíð sinni hjá öðr-
um eins dóna og Ulstrup, sem ekki
veit orð í sinn haus. Guð hjálpi mér.
Þú segist vera neyddur til, en ætli
þú leggir mikið upp í 2 eða 3 ár í
Rvík, ætli þitt höfuð tæmist þar ekki
eins og vasinn fyllist.
Og þegar Jónas kom ekki held-
ur árið eftir, skrifar Tómas:
Ég ællaði að gera þig að slórum
manni, Jónas! Og hvernig getur þú
það, vesalingur (hugsar þú). Það get
cg vist. Hér þarf ekki annað en gefa
Ideen. Það cr nóg. Því tekur þú hana
ekki sjálfur, spyr þú. Af því ég er ei
nærri eins vel fallinn til þess. Þú ert
sá, sem bezt ert lagaður til að gera
það svo, að hólmirin okkar geti haft
sóma af.
Þetta sýnir, hve mikils Tómas
hefir metið hæfileika Jónasar.
Það ár fréttir Tómas, að Jónas
sé í þann veginn að trúlofast
heima á íslandi. Tómaá trúir því
ekki eða vill ekki trúa því og'
skrífar Jónasi:
en trúlofist þú, Jónas, þá aumka
ég þig og græt yfir þér, en hætti þó
ekki að vera vinur þinn. Ég græt yf-
ir þér, af því þú hefur þá faktiskt ex'-
klerað — ef þú vill ekki pralitiskl be-
visað — að þú ætlir ekki að bera
gæfu til að verða með þínum sannar-
léga stöku gáfum veslings gömlir
konunni, henni móður okkar, til
gagns og sóma.
Hér lýsir sér afbrýðisemi hjá