Lesbók Morgunblaðsins - 10.04.1949, Blaðsíða 8

1%*
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
Alfreð Karlsson:
GILDI ÍSLENSKRAR ULLAR
Höfundur jjcssarai greinar, Alfrcð Karlsson, liefur stundað
ullariðnfræði í Svíþjóð og Daumörk uni fjögurra ára skcið.
FLESTIR munu kannast við sög-
una um Jason, sem átti að hljóta
críðaríki sitt gegn hinu gullna reifi.
Einhver mesti listamaður Norður-
landa Bertel Thorvaldscn sótti í þá
sögu efnið í eitt hinna fyrstu verka,
scm gerðu hann frægan, myndina
af Jason mcð ullarreifið á armin-
um. Eiida þótt gullreifið væri ekki
notað, sem venja er um ull og
Jason væri enginn brautryðjandi í
ullariðnaði er gaman að rifja upp
þcssa sögu, sem virðist ótvírætt
benda til þess að Grikkir hafi kunn
að að meta ullina á rjettan hátt.
Ekki er heldur úr vegi að minnast
þess að Aþena, hin mesta af gyðj-
unum, sjálf gyðja viskunnar, var
einnig verndari vefnaðar og lieim-
ilisiðnaðar.
Sumir álíta að uilariðnaður sje
elsti iðnaður i heimi. Ekki veit jeg
livort það er rjett, en Grikkir urðu
fyrstir manna til þess að vinna
klæði úr ull. Fleecc, Vlies, Tallön,
Toison finst í elsta máli Evrópu og
er notað enn í dag í mörgum tungu-
málum, sem nafn á þessum dýr-
mæta, samanhangandi i'eldi, sem
kindin gefur okkur.
Sagt er, að sumír liinir fyrstu
menn, sem liíðu af veiðum, hafi
bratt tekið að skynja, live mikið
gagn mátti hafa af þessum dýr-
um, sem gátu veitt þeim mjólk,
kjöt, húð og ull. Þá liafa menn
tekið að temja dýrin, reka þau
saman í hjarðir, verja þau gegn
villidýrum, sem eign sina og veita
þfeim hirðmgu cg husaskjol. Ullin
varó monnura íljótlega dyrraæt til
illía heimilisnota. Grikkir gengu
í heimaofnum ullarflíkum og not-
uðu ullarteppi í rúm sín. Ekki er
hægt að segja með vissu hvernig
ullarvinslan hefur gengið )il í þá
daga, sennilega hafa aðíerðirnar
verið nokkuð mismunandi. Stund-
um var ullin þvegin á kiadinni
sjálfri, stundum þegar búið var að
rýja, en vitanlega var þvotturinn
til þess gerður að ná burtu íitu,
svila og öllum óhreinindum úr ull-
inni. Til þvottarins var notað upp-
hitað rigningarvatn og til skolun-
ar það sama og enn í dag, hreint,
streymandi, kalt vatn. Sennilega
hefur ullin svo verið þurkuð með‘
sól og blæstri, ekki liafa þeir vilað
í þá daga, að þurkun ullar í sól-
skini cr henni mjög skaðleg.
Eftir þurkunina var ullin hrist
og barin, lil þess að ait ryk hyrfi
úr henni og auðveldara yrði að
kemba hana og spinna úr henni
fínan þráð. Ullarflokkun mun hafa
verið með líku sniði og hún er enn
í dag, víðast hvar fína ullin sjer og
sú grófa sjer. Kindin cr viðuj-kend,
sem mjög nægjusamt dýr og mj'er
finst hún fyrirmynd allra húsdýra.
Kindin getur þrifist þar sem gróð-
urinn er svo lítill, að hvaða oðru
húsdýri mundi reynast okleift að
aíla sjer lífsviðurværis. En auð-
vitað verður kjöt og ull því betra,
sem foðnð er kjarnmeira og oll
aðbúð og hirðing belri. Gildir það
ekld hvað s/st um uliina, Þess verð-
úr aldisi oí oít œinst, að b.í betri
hirðingu ssm kindin iær, skilar
hún meiía arði cg laur.ar því fuli-
komlega það, sem fyrir heuni er
• haft.
Lýsing á u II
Ilvað er ull? Einhverjum kynni
að detta í hug að brosa, því að
hvaða íslendingur er það, sem ekki
veit hvað ull er? En það gelur
verið nógu gaman að athuga ull-
ina nánar og byrja á þeim jarð-
vegi, sem hún vex í, húð kindar-
innar. Þá kemur brátt í Ijós að hún
er ekki jafn þykk alls staðar á
kroppnum. — Þykkust er hún á
hryggnum niður á móts við sið-
innar og á hnakkanum. Þá skul-
um við laka sjálft ullarhárið. —
Ilvernig vex það og hver er efna-
samselning þess? Ullarhárið er
mjög frábrugðið hári annara dýra.
Til þess að geta skilgreint ullina
og eiginleika hennar er nauðsyn-
legt að athuga ulj.artaugina og
vaxtarmáta hennar. Kindarhúðin
er samsett af þrernur lögum: vfir-
húð, millihúð og undirhúð. Ullar-
taugin vex í undirhúðinni og utan
hennar eru svita og fitukirtlar,
sem gefa frá sjer litu til verndar
ullimii gegu raka og hafa geisi-
mikla þýðingu fyrir ullina. Kirtl-
arnir hafa kúlumyndað form og
hafa beina utrás út í ullarpokann.
í undirhúðinni finnum við enn-
íremur blóðæðar, taugar og ullar-
æðarót. í róthmi myndast fruma,
sem leitar upp a við og harðnar
við br itingmn. Þsssá fruma mýnd-
ar svo ullarbárið, sem brcngvrr
sjer gegn urn millihúðina cg yflr-