Lesbók Morgunblaðsins - 29.08.1954, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
539
og undiir hverri hrúgu er slíkt heimili,
svo sem 12—15 þumlungum undir yfir-
borði jarðar. Fjölda margir gangar
liggja að hreiðrinu og sumir ná upp
á yfirborðið, eru útgöngudyr. Ég álít
— þótt ég hafi ekki sannanir fyrir því
— að moldvörpur gjóti aðeins einu
sinni á ári.
Aðalfaeða moldvörpunnar er ormar
og skordýr, sem lifa í mold, og hún
leitar uppi með þeffærunum. Þess
vegna eru gangar þeirra oft grunnt í
jörð, þar sem slíka veiði er helzt að
hafa. Einu sinni var ég að athuga
moldvörpuholu og tók þá eftir því, að
laut var í jarðveginn þar sem gangur-
inn lá frá henni. Það var svo grunnt
á ganginum að þakið hafði svignað.
Meðan ég var að athuga þetta, stakk
moldvarpa gulu trýninu út um holuna,
en dró sig óðar í hlé. Ég stakk þá
fingrinum að gamni inn í holuna, en
hafði það upp úr því að moldvarpan
beit mig illilega með nálhvössum tönn-
unum. Seinna kom ég að annarri holu
og ætlaði að láta mér ekki verða hið
sama á, svo að ég stakk staf mínum
inn í holuna, og ætlaði að króa af
moldvörpu. Hún beit þegar í stafinn.
Svo hefur hún víst séð að þar var
ekki við lambið að leika, og á andar-
taki gróf hún sér göng út úr þessum
rangala og komst inn í annan.
Vegna þess að moldvarpan hefst við
neðanjarðar, á hún fáum óvinum að
mæta, en refir, greifingjar og vislur
grafa þó stundum upp moldvörpu-
hreiðrin til þess að ná í þær. Og ef
þær eru úti við, þá er þeim hættg búin
af smyrlum og uglum. En þó eru mold-
vörpur ekki eftirsótt bráð, því að eitt-
hvert leiðindabragð er víst að kjöti
þeirra.
Moldvörpur eru mjög útbreiddar og
lifnaðarhættir þeirra eru alls staðar
hinir sömu.
C_-^S®®®<3\_5
LEIÐRÉTTING
Af vangá var í seinustu Lesbók birt
mynd af Flatey á Skjálfanda í stað-
inn fyrir Flatey á Breiðafirði. Á Flatey
á Skjálfanda hefir flugvöllur verið
ruddur, en á Flatey í Breiðafirði er
flugvallargerð 1 undirbúningi.
SALT
CALT hafa menn þekkt frá ó-
munatíð. En notkun þess hef-
ur farið vaxandi ár frá ári og hefur
aldrei verið meiri en nú, því að nú
er það eitt af aðalhráefnum iðnað-
arins.
Á hverju ári eru framleiddar um
20 milljónir tonna af salti víðsveg-
ar um heim og fimmti hlutinn af
því fer til efnaverksmiðjanna.
Annar fimmti hluti fer til neyslu í
Bandaríkjunum einum saman. En
engin þjóð kemst af án salts.
í iðnaði er saltið notað á marg-
víslegan hátt. Það er notað til fram-
leiðslu sprengiefna og áburðar, í
sápur og litunarefni, í glerung á
leirvörur, við stálherslu, við að
bræða blý, kopar og silfur, og svo
er það notað við frystingu mat-
væla. Auk þessa er það notað til
þess að verja fæðutegundir
skemmdum, eins og bezt er kunn-
ugt hér á landi, því að hlutfallslega
notar íslenzka þjóðin afar mikið
salt í fiskinn.
Mesta saltframleiðsla í heimi er
í Bandaríkjunum og Englandi og
framleiða Bretar um eina milljón
tonna af því á ári. Þá er og mikil
saltframleiðsla í Þýzkalandi, Rúss-
landi og Spáni .Skammt frá Krak-
au í Póllandi eru gríðarmiklar
saltnámur, sem veita hundruðum
manna atvinnu.
Saltið er tvenns konar: sjávar-
salt, sem unnið er úr sjó, og stein-
salt, sem unnið er úr námum. Áð-
ur var saltið höggvið í þessum
námum, en nú er farið að dæla
vatni niður í námumar og það lát-
ið drekka saltið í sig. Er saltlegin-
um síðan dælt upp á yfirborð jarð-
ar og vatnið látið gufa upp, alveg
eins og þar sem salt er unnið úr
sjó. í saltnámunum eru ókjör af
salti og hyggja menn að saltlögin
sé þar sums staðar margar þúsund-
ir feta á þykkt. Þar sem þessar
saltnámur eru, hafa einhvem tíma
í fymdinni verið sölt stöðuvötn.
Vatnið hefur gufað upp og saltið
orðið eftir.
Það er ekki mikil hætta á því, að
mannkynið verði nokkuru sinni í
hraki með salt, jiví að enda þótt
allar saltnámur væri tæmdar (og
þess er langt að bíða) þá er þó
sjórinn eftir. Mönnum telst svo til
að í sjónum muni vera 36.000.000.-
000.000.000 tonn af salti, en það eru
slík ókjör að það mundi geta þakið
allt þurrlendi jarðar með 400 feta
þykku l'agi. Þessi reikningur styðst
við það, að í hverri teningsmílu af
sjó muni vera að meðaltali 17.000.-
000 tonn af salti.
Þó er nú talið að sjórinn sé að
verða saltari með ári hverju, því
að allar ár bera mikið af salti í
hann árlega.
Salt hefur jafnan verið tallð
nauðsynlegt heilsu manna, sé þess
neytt í hófi. En nú á seinni árum
hafa risið upp menn, sem fordæma
saltið og segja að það valdi
skemmdum á nýrum og melting-
arfærum. En hætt er við að þess
verði langt að bíða, að menn af-
neiti saltinu með öllu. Menn eru svo
vanir því að telja það nauðsynja-
vöru. Og ekki fælir það menn frá
því að neyta salts, að skepnur eru
sólgnar í það. Margar skepnur fara
langar leiðir til þess að sleikja
salt. Kúm þykir salt gott, og ef
þeim er gefið talsvert af því, þá
hækkar það nyt þeirra og mjólkin
verður betri. Ekki virðist heldur að
þeir, sem vinna í saltnámum, sé
óhraustari en aðrir, og anda þeir
þó stöðugt að sér lofti sem er
þrungið af saltgufu. Þeir fá aldrei
kvef, gigt né lungnabólgu. Eins
hefur það jafnan verið talið heilsu-
bætandi að anda að sér sjávarlofti,
en það er vegna þess hve mikið er
í því af salti.