Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1958, Blaðsíða 40

688
LESBÓK MORGUNBLAÐSlNS
Jólaljösin
JÓLIN eru ljóssins hátíð, og voru
það sérstaklega á liðnum öldum.
Nú hafa rafmagnsljósin útrýmt
myrkrinu í híbýlum manna. En
það var öðru vísi áður fyr, og
þess vegna eru ljúfustu endur-
minningar manna á fyrri öld
bundnar við blessaða birtuna og
Ijósdýrðina á jólunum. Hér skuiu
raktar nokkrar frásagnir um það.
Jón Árnason
segir svo í Þjóðsögum sínum: Það
er nú svo sem sjálfsagt, að aliir
halda til jólanna, sem er móðir
allra hátíða annarra; þá er ekki
lítið um dýrðir fyrir börnunum.
hlakka til að sjá svo mörg
ljós sem kostur er á að sjá, bæði
í kirkjum og heimahúsum. — Hús
mæður settu ljós í hvern krók
og kima, svo hvergi bæri skugga
á. Þegar folkið fór að hátta hafði
húsfreya jafnan gát á því, að
ekkert ljós væri slökkt, og setti
þá upp ný Ijós í hverju horni,
þegar hin voru farin að loga út,
eða lét á lampana aftur, svo ljós-
in skyldu endast alla nóttina,
þangað til kominn var bjartur
dagur daginn eftir. Það er enn
sums staðar siður hér á landi að
láta ljós loga í baðstofum yfir
folkinu, þó það sé sofandi. og þó
ekki sé lengur kveykt ljós í
hverju horni, eldir það enn eftir
af ljósaganginum forna, að víða
er hverju mannsbarni á heimilinu
gefið kerti á aðfangadagskvöld
og kallað jólakerti.
Séra Þorkell á Reynivöllum:
Jólin voru þá (um miðja 1S.
öld) eins og nú hin mesta hátíð
ársins; þá var á öllum hinn mesti
gleðibragur; til jólanna hlökkuðu
börnin lengi áður, ekki síst vegna
kertanna, sem þau áttu von á að
fá, og sem þau höfðu svo undur-
gaman af. Kertaljósið ber svo
langt af lýsisljósinu að fegurð og
birtu, að það vekur eftirtekt hjá
öllum, og þó ekki síst börnutium.
Finnur Jónsson á Kerseyri:
Á Þorláksmessu voru steypt
tólgarkerti, bæði kerti og dásar,
í strokk. Því á aðfangadagskvöld
var öllum gefið kerti og börnun-
um dásar. Dásarnir voru mjó,
lítil kerti, álíka og mislitu jóla-
kertin barnanna, sem nú flytjast
í verslanir. Þegar kerti voru
steypt í strokk, var fyrst heít
i strokkinn sjóðandi vatni, og síð-
an bræddri tólg. Nokkrir ljósa-
garnspottar um 12 þuml. langir
voru festir á prik. Var þeim síðan
dýft í tólgina. Síðan var prikið
lagt yfir trog, eða annað ílát, ná-
lægt strokknum, og lak tólgin,
sem ekki storknaði, ofan í það.
Síðan var tekið annað prik með
jafnmörgum spottum og farið
með eins og hið fyrra. Fór prika-
fjöldinn eftir því, hvað mörg
kerti átti að steypa. Jafnóðum og
tólgin storknaði, var þeim dýft
í strokkinn á ný, þar til öll kertin
voru orðin nógu gild. Ekki var
mjög sjaldgæft að steypt voru
svonefnd kóngakerti. Þau voru
búin til þannig, að tveir liósa-
garnspottar voru hnýttir nokkuð
fyrir ofan miðju kertisraks og
látnir ganga á ská upp í prikið,
sitt hvoru megin við miðrakið.
Loguðu þrjú ljós á kertinu góða
stund á eftir að kveikt var á því.
í sumum kirkjum sá eg kónga-
kerti í altarisstjökum á hátíðum,
og entust Ijósin þrjú um messu-
tímann. — Á aðfangadagskvöld,
þegar allir voru komnir inn og
búið var að snæða kvöldmatinn,
fór folkið að þvo sér og klæðast
betri flíkum. Var þá hverjum
gefið jólakerti. Svo var gefið sætt
kaffi með sykruðum lummum.
Guðbjörg á Broddanesi:
Þegar búið var að kveikja og
allir höfðu haft fataskiftj, fór
móðir mín fram í stofuloft til að
sækja kertin Hún gaf öllum á
bænum tvö kerti ' Faðir minn
fekk tvö kertj eins og aðrir, þó
að hanr væri blindur. Eg fnan
hvað hann var sviphýr begar
hann var að handleika kertin
Þegar allir voru búnir að fá
kertin, fjölgaði ljósunum i bað-
stofunni. Nú voru blessuð jóhn
komin. Sumt folkið fór að lesa
í bók. Aðrir tóku skrifpúltin sín
og fóru að skrifa. Nú höfðu aliir
nóga birtu, nema faðir minn; þó
var enginn glaðari en hann; verið
getur að hann hafi einhvers
staðar átt skærra ljós en við hin.
Lýsislampinn í dyrastafnum
hætti nærri að bera birtu, kónga-
kertin á borðinu yfirgnæfðu birtu
hans. Kertaljósin voru svo hrein
og fögur. Ljósafjöldinn hefir
vafalaust stuðlað mikið að því
að gera jólin svo dýrleg sem þau
voru i huga manna. Þessi smá-
ljós, sem lýstu í lágum híbýium
dauðlegra manna, mintu á stóra
alheimsljósið: barnið í jötunni.
Þórleifur Bjarnason:
Helgi jólanna hófst á aðfanga-
dagskvöld klukkan sex með hug-
vekjulestri. Allur bærinn var ljós
-um skrýddur eftir því sem föng
voru til, og hvergi átti að ganga
í myrkri, þó að farið væri um
bæinn það kvöld, og var nú brngð
ið öllum sparsemisreglum Tólg-
arkertin lýstu upp baðstofuna og
hún varð hlýrri og notalegri en
venjulega. Ljós loguðu þá nótt
alla.
Kristleifur Þorsteinsson:
Fyrsti jólaglaðnmgurinn, sem
öllum var úthlutað jafnt, voru
kertin. Gestir voru sjaldan á jóla-
nótt. En kæmi það fyrir voru
það helzt heimilislausir föru-
karlar og var þeim þá rétt eitt
jólakerti líka, svo framarlega sem
þeir vildu þiggja það. Flestir
ungir og gamlir tóku við jóla-
kerti með gleðibrosi, en þó eink-
um börnin.
Það var allt fábreytt og fátæk-
legt á sveitarbæum, samanborið
við það sem nú er, bæðj bygg-
ingar, fæði og klæði. En það var
hin fagra og dásamlega helgísaga
um fæðingu Krists, sem gerði
jólanóttina svo himinhreina. Jóla
ljósin voru tendruð, svo að bjart
yrði í hverjum krók og kima. —
Tilefni jólanna átti að vera þessa
nótt efst í hug og hjarta hvers
manns og allt heimilisfolk átti að
vera sem einn maður.
.1 ,'J
) .t