Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1962, Blaðsíða 8

............. ■ ' ■ • ................................................ • • ■• •

■
__________________________________________________________________________________________________________

■
Pfj ' ;
síKI
em f-

-■ ■■■'-■• ’
UM JÓLIN FYRIR 150 ÁRUM hvHdi
þungur akuggi yfir þúsundum heimila
í Bvrópu. í Frakklandi, Ítalíu, Prúss-
landi, Rínarlöndum, Póllandi og jafnvel
Sviss, Spáni og Hollandi biðu fjölskyld-
ur eftir fregnum af því, hvort feðurnir,
bræðurnir og synirnir væru meða-1 þeirra
150 þús. manna, sem komust lífs af úr
hinum miklu ógnum, sem mættu her
Napóleons I. Frakklandskeisara á auðn-
um Rússlands. Rúmlega 600 þús. menn
hafðu lagt af stað í þessa herför, sem
átti að rek-a endahnútinn á landvinninga
keisarans á meginlandi Evrópu og vera
liður í því að koma „erfðaféndum
Frakka", Englendingum, á kné.
Þær voru því margar fjölskyldurnar,
sem biðu án árangurs eftir ástvinum
sínum. Flestir þeirra hermanna, sem
Riússar tóku til fanga, voru látnir lausir
1-814, en þeir voru fáir miðað við þann
fjölda, sem dauðinn hafði tekið í sinn
hlut, og hann skilar engu aftur. En von-
in lifir lengi, og 37 árum eftir að Nap-
óleon réðist inn í Rússland, spurðist
barnfóstra í Þýzkalandi fyrir um það
hvort enn væri búizt við fleiri stríðs-
föngum. Unnusti hennar, ungur her-
maður, hafði lagt af stað í herförina
með keisaranum og ekki átt aftur-
kvæmt, en unnusta hans beið og vonaði.
★ ★ ★
Eftir friðarsamningana í Vín 1809
stóð Napóleon á hátindi valdatímabils
síns. Þá var keisaradaemið Frakklánd
stærra en nokkru sinni. Franska þjóðin
var orðin langþreytt á styrjöldum keis-
arans og þráði frið, en samt ákvað hann
að fara með stríð á hendur Rússum.
Lokatakmark Napóleons var að sigra
En-glendinga. í þeim tilgangi hafði hann
tekið herskildi Mílanó, Alexandríu,
Róm, Vín, Rerlín og Madrid, og hann
var staðráðinn í því að taka Moskv-u
einnig, ef það reyndist nauðsynlegt til
þess að hann gæti lagt London að fót-
um sér.
Keisarinn vildi helzt vera laus við
herferðina til Moskvu, og þess vegna
lagði hann áherzl-u á það að halda friðar
samningana, sem hann hafði gert við
Alexander I. Rússakeisara í Tilsit 1807.
En það reyndist ókleift. Napóleon hafði
knúið bandamenn sína til þess að setja
hafnbann á brezkar vörur, og með því
hugðist hann hnekkja verz-lun Englend-
inga. Napóleon hafði það fyrir satt, að
Alexander hefði hafnbannið að engu.
Þó að zarinn bannaði enskum skipum
að sigla til hafna í Rússlandi, lét hann
óátalið, að skip, sem sigldu undir fánum
hlutlausra ríkja, aðaliega Bandaríkj-
anna, sigldu til Rússlands með brezkar
vörur.
1810 ritaði Napóleon zarnum bréf og
fór þess á leit, að hann léti leggja hald
á öli skip, sem flyttu vörur frá nýlend-
unum, þó að þau sigldu undir fánum
hlutla-usra ríkja. „Þetta verður hræði-
legt áfall fyrir Englendinga," s-krifaði
Napóleon. „Það er á valdi yðar hátignar
hvort friður verður tryggður eða styrj-
öldin dregst enn á langinn. Þér hljótið
að þrá frið, og friður m-un komast á, ef
þér gerið skip þessi og vörur þær, sem
þau flytja upptækar.“ Napóleon full-
vissaði zarinn u-m að öll skip, sem
flytt-u nýlenduvarning til Rússlands
væru brezk, hvort sem þau sigldu undir
fána Frakklands, Þýzkalands, Spánar,
Danmerkur, Rússlands eða Svíðþjóðar.
Alexander vildi ekki fallast á kröfur
Napóleons. Sagði hann, að það bryti í
bága við Tilsit samninginn, að gera
upptæk skip, sem væru eign hlutlausra
þjóða. Talið er, að þessi synjun zarsins
hafi gert Napóleoni mjög gramt í geði
og hafi valdið nokkru um það, að hann
lét innlima Oldenburg í ríki sitt, en í
hertogadæminu ríktu ættmenn zarsins.
Zarnum óaði útþensla hins franska
keisaradæmis. Honum hafði borizt til
eyrna orðróm-ur um, að Napóleon ætlaði
að endurreisa Pólland á kostnað Rúss-
lands, en Napóleon fullvissaði hann u-m
það í bréfi, að orðrómur þessi ætti ekki
við rök að styðjast. í sama bréfi segir
Frakkakeisari, að honum virðist allt
benda tii þess, að zarinn ætli að gera
bandalag við Englendinga og bætir við,
að það sé bein stríðsyfirtlýsing við
Frakkland. í lok bréfsins skorar Napó-
leon á zarinn, að styrkja bandalag það,
sem verið hafði milli Rússa og Frak-ka,
báðum ti-1 mikillar gæfu. Napóleoni tókst
þó ekki að fá zarinn aftur á sitt band,
því að heim-a fyrir var Alexander óspart
kvattur til þess að takast á hendur það
hlutverk að frelsa Vestur-Evrópu und-
an „harðstjórn“ Napóleons bæði af
rússneskum stjórnmálamönnum og þýzk
um þjóðernissinn-um, sem flúið höfðu
til St. Pétursborgar. Einni-g hafði það
ævinlega verið stefna Rússa að koma
í veg fyrir að nýtt pólskt riki risi við
vesturlanöamærin.
í júní 1811 kallaði Napóleon sendi-
herra sinn í St. Pétursborg, Caulain-
oourt, hertoga af Vicenza, heim ti-1 við-
ræðna. Ræddust þeir við í sjö klu-kku-
st-undir. Caulaincourt end-urtók þá það,
sem hann hafði áður tjáð keisara sínum
í bréfum, að til þess að tryggja friðinn
og treysta böndin við Rússland, yrði
Napóleon að láta heri sína yfirgefa hluta
Póllands. Keisarinn var a-llt annað en
hrifinn af þessari hugmynd og vrsaði
henni á bug, því að honum kom ekki
til huga-r að vei-kja varnir ríkis síns.
Ca-ulainoourt lagði áherzlu á það við
Napóleon, að hann yrði að velja milli
Póllands og Rússlandis og reyndi að
gera honum ljóst, hve erfitt yrði að
fara með her um Rússland vegna hins
öhagstæða loftsla-gs og ófullkomins
vegakerfis. Vitnaði hann í viðræður,
sem hann hafði átt við zarinn. Hafði
Alex-ander þá sa-gt: — Ef Napóleon kei-3
ari fer með stríð á hendur okkur, þá
er hugsanlegt og jafnvel mjög sennilegt,
að hann sigri okkur, ef við leggjum til
orustu við hann, en það tryggir hon-
um ekki frið. Hann hefur oft brotið
Spánverja á bak aftur í orustum, en þó
befur hann ekki sigrað þá. Það er ekki
eins langt frá Spáni til Parísar og frá
Rússlandi ti-1 Parísar, og á Spáni er
ekki sama loftslag og hér . . . Rússneski
veturinn mun berjast með okkur.“
Orðaskipti Napóleons og Cau-laincourts
urðu hvassari, er á leið. Caulaincourt
sagði: „Yðar hátign getur valið milli
stríðs og friðar. Bg bið yður að hugsa
um hamingju yðar sjálfe og velferð
Frakklands, þegar þér veljið milli hörm-
unga stríðsins og velsældar friðarins.“
„Þér talið eins og Rússi,“ sagði Napó-
león.
„Nei,“ svaraði Caulaincourt, „ég tala
eins og sannur Frakki og tryggur þjónn
yðar hátignar.“
„Ég óska ekki eftir styrjöld," sa-gði
þá Napóleon, „en ég get ekki komið i
veg fyrir, að Pólverjar þrái frelsi og
kalli á mig sér til hjálpar.“
★ ★ ★
Sambúðin milli Frakka og Rússa fór
nú síversnandi og Napóleon sannfærðist
æ betur u-m það, að zarinn hyiggðist inn
lima hluta Póllands í ríki sitt. Um
miðjan ágúst 1811 kallaði Napóleon utan
ríkisráðherra sinn Maret, hertoga af
Bassano, á sinn fund og fól honum að
gera grein fyrir ástæðun-um til þess, að
Napóleon var nú neyddur til þess að
fara með stríð á hendur zarnum. Pól-
land var efst á blaði: „Allt bendir til
þess,“ skrifar utanríkisráðherrann, „að
friður gæti haldizt, ef við létum af
hendi við Rússa 5—6 hundruð þúsund
íbúa hertogadæmisins Varsjár og það
land, sem þeir byggja. Hans hátign
myndi verða við þessari kröfu Rússa
til þess að afstýra styrjöld, ef íbúar
hertogadæmisins væru sérstök 5—8
32 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
33. tðlublað 1963