Lesbók Morgunblaðsins - 17.03.1963, Blaðsíða 11

Lesbók Morgunblaðsins - 17.03.1963, Blaðsíða 11
Jónas Magnússon, Stardal: Búskapur Eggerts Brlem i Vibey Vorverkin og önnur útivinna r egar fór að líða að vori, var mikið að gera í Viðey — og margt, sem kallaði að — svo að segja samtímis. Stúlkurnar þurftu að gera allt húsið hreint hátt og lágt. Það stóð venjulegast yfir viku eða meira. En það varð að vera búið fyrir sumardaginn fyrsta. Var allt á tjá og tundri meðan á þessum hrein- gerningum stóð — og húsmóðirin sjálf í broddi fylkingar. Vorverk byrjuðu oftast snemma, því I Viðey voraði fyrr en á nokkrum stað öðrum við Faxaflóa. Klaki fór þar fljótt úr jörðu, og mátti þess vegna byrja snemma á voryrkjunni. Koma þurfti út áburði á túnin, því sem ekki var ekið út að vetrinum, og vinna á þeim. Tún- évinnsla þar var ekki fljótunnin fyrstu árin, því túnin voru mjög þýfð. JL únávinnsla í Viðey var með lík- um hætti og gerðist almennt hjá bænd- um. Rakað var yfir með klóru og járn- tindahrífum, sem þar voru notaðar. Mokað var jafnóðum úr öllum haug, sem ekið var út að vetrinum. Þá var fljótrakað yfir á vorin. Til þess voru hafðar járntindahrífur, sem voru haus- styttri og allar heldur klúrari en venju- legar heyvinnuhrífur. Túnávinnsla stóð stutt yfir, gekk með miklum hraða. Var unnið við hana af mörgu fólki,' körlum og konum. Sumar stúlkurnar voru látn- ar hreinsa og raka úr hrossatöðum á engjum vestur á eynni. Það var alltaf mikið af hrossum í Viðey á vetrum, sem aldrei komu í hús, en gengu vestur á eynni. Eins og á hefur verið minnzt, var rist ofan af feiknamiklu í túninu á hverju hausti. Til þess voru teknir aukamenn á hverju hausti; að rista ofan af og þekja yfir, sem var gert jöfnum hönd- um fyrstu vikurnar eftir sláttinn. Var því óhemjumikið af flögum á vorin, svo að skipti mörgum dagsláttum, sem þurfti að ljúka; herfa, jafna og reiðá áburð í flögin og þekja yfir þau. En flögin voru oftast plægð strax á eftir Ofanafristunni á haustin. Það var því alltaf bætt við 3—4 verkamönnum um tíma, meðan á jarðvinnslunni stóð. Það voru lika teknar tvær vorstúlkur vegna túnávinnslunnar, og þá einkum vegna varpsins, sem mikil rækt var lögð við. Mr að var mikið tilstand og undir- búningur, þegar reiða átti fjóshauginn í flögin. En það var miklu oftar sem reiða varð hann í kláfum heldur en aka honum á hestvagni, því hvort tveggja var, að túnið vildi skerast, og eins voru flögin svo gljúp, að klárarnir drógu ekkí vagninn eftir þeim. Varð því að reiða hauginn á hestum. Það var alltaf mikið af áburðarhrossum í Viðey, svo og reiðingum og kláfum og þess háttar áhöldum. Þegar svona áhlaupa- og skyndiverk átti að framkvæma — og ljúka á fáum dögum, þá var hús- bóndinn sjálfur ætíð með og fremstur í flokki. • Það var reitt á <J og 7 hestum, og S—4 karlmenn stóðu í haugnum og mokuðu í kláfana, og aðra, jafnmarga Ihestunum, þurfti til að teyma þá. Allir voru teknir í þetta verk, sem máttu missa sig frá öðrum verkum, þar á meðal húsmóðirin, frú Karín, systur hennar, Ásta og Guðrún Thorsteinsson, sem þá voru ógiftar, fallegar stúlkur í Viðey og heimasæturnar þar. Þetta var engin þrifavinna, mykjan heldur blaut og vildi slettast, þegar hleypt var úr kláfunum. En það var ekki laust við að húsbóndinn hefði gaman af því; hann var stundum í flaginu og hleypti. Ann- ars hafði kvenfólkið gaman af, ef svo bar við, að bregða sér í draslvinnu. Þessi haugburður stóð oftast nokkra daga, eða þar til lokið var undirburði í öll flögin. En aldrei hef ég séð síðan, og ekkert líkt því, eins mikinn hús- dýraáburð borinn í flög, eins og í Viðey. Það mátti næstum segja, þegar gengið var um flatirnar fyrst á eftir, að búið væri að þekja yfir, að það reri undir fæti líkast -og gengið væri á dýi. En þær spruttu líka vel þessar nýju flatir. Mátti tvíslá þær sama sumarið. Það var líka mikill áburður til, og þurfti ekki ÞRIÐJI HLUTI heyjað var vestur á engjunum. En það var alltaf talsvert af kindum í Viðey, sem þeir áttu Kleppsbræður, flutninga- formennirnir. En bæði vegna varpsins og til að friða vestur-eyna, þar sem allt var heyjað utan túns, var allur fénaður fluttur í land, nema tveir vinnuhestar. Öllu öðru hrossastóði kom Eggert fyrir uppi í sveit (í Stardal), þar sem litið var eftir því, Og hægt var að sækja hestana á vissan stað þegar til þeirra þurfti að taka, einkum reið- hestana, sem Eggert átti allmarga. Þurfti oft á þeim að halda, þegar líða fór á vorið, vegna ýmissa ferðalaga. Á : lltaf var gaman að flytja hrossa- stóðið milli lands og eyjar. Var það flutt yfir í Gufunes og stillt svo til, að Viðeyjarstofa og kirkjan að spara hann, þvf túnstærðin þá var ekki í hlutfalli við kúafjöldann. — Stundum var borið talsvert af „þara“ í flögin. H . ann var tekinn upp, eins og áð- ur var á drepið, á fjörunum vestur á Eiðinu og látinn þar í fúlgur. Síðan var hann reiddur, eða honum ekið á sleða — ef hægt var að koma því við — heim í flögin og notaður með sem und- irburður. Þetta var meira gert sem til- raun heldur en að hann hefði svo mikið áburðargildi, edns og Eggert sagði stundum sjálfur, því í þetta fór tals- verð vinna. Mikla rækt lagði Eggert við æðar- varpið þessi árin í Viðey. Enda mun það hafa aukizt til muna á þessu tíma- bili, eða þar til Milljónafélagið kom til sögunnar í Viðey og setti á laggirnar stórútgerð austur á eynni, þeim megin sem æðarvarpið var aðallega. Eftir það lagðist fuglinn smám saman frá eynni, vegna umferðar, sem varð mikil á sjó, beggja vegna eyjarinnar. Jókst þá líka fólksumferðin á eynni sjálfri. Það var föst regla hjá Eggert að láta flytja allar skepnur í land yfir sumarið, sem gengu á eynni yfir vetur- inn. Eggert átti aldrei sauðfé í Viðey þessi árin. En hann átti mikið af hross- um, enda þurfti mikið að nota hesta um heyskapartímann, einkum meðan höfninni, á bátum í kringum Viðey a5 ólöglegum veiðum. Stundum komu þeir upp að landsteinum og skutu fugla. Eggert varð oft að manna út bát og elta veiðiþjófana og reka þá á flótta, eða hann beinlínis tók þá. Það var höfð talsverð aðgæzla í þessu efni einkum á vorin. Voru veiðiþjófarnir helzt á ferli, er komið var undir kvöld eða háttatíma. JC itt sinn lentu Eggert og menn hans í svona ævintýri, þegar menn voru að skjóta vestur með Eynni, alveg uppi við landsteina seint um kvöld í logni og björtu veðri. Eggert mannaði mjólkurbátinn og fór við fjórða mann tii að taka þjófana. Þegar þeir sjá Við- eyjarbátinn koma, taka þeir knálegan róður beint til Reykjavíkur. Þeir Egg- ert gátu tekið þá rétt áður en þeir komust inn á leguna í Reykjavíkur- höfn. Þá voru þeir með eitthvað af æðarfugli í bátnum. Síðan fylgdu Við- eyingar sökudólgunum til Reykjavíkur, og þar voru þeir kærðir. Þetta þótti þar í Viðey allvel af sér vikið, Og ekki hvað sízt fyrir það, að þeir voru staðn- ir að því að skjóta æðarfugl. Eggert og þeir félagar voru í senn hreyknir og slæptir, þegar þeir komu heim undir morgun. Eggert sagði, að Bjarni Gests- son hefði þá verið drjúgur á árinni; hinir tveir reru á móti honum, en Egg- ert stýrði. Heldur þótti það vont verk og leið- inlegt að hreinsa dúninn, þurrka hann og „kræla“, sem kallað var. Þær sátu við þetta stúlkurnar uppi á fjóslofti milli mála, dögum saman. Sumar stúlknanna - voru vanar dúnhreinsun, þær sem voru úr Breiðafjarðareyjum. Voru flestar stúlkurnar í Viðey þá annaðhvort af Vestfjörðum eða frá Breiðafirði, úr ættsveitum húsmóður- innar, Katrínar Briem. Æðarvarp og dúntekja mun hafa auk- izt til muna í Viðey þessi ár Eggerts Briem þar. Dúntekja í Viðey var þá talin 90—110 pund af fyrsta flokks dún. Þetta hefur því verið mikill plógur. Þá var bezti æðardúnn í miklu hærra verði en hann var síðar um langt skeið. Á þessum árum heyrði ég talað um 18.00 kr. pundið. Þá fengu meðal- kaupamenn um sláttinn 12,00 kr. á viku. Eggert lagði mikla rækt og alúð við æðarvarpið, friðun og vernd á varp- svæðunum, endúrbætti aðferðir til hreinsunar og verkunar dúnsins svo að hann yrði sem verðmætastur. lágsjávað væri. Þá tóku hrossin fljótt niður Gufuness-megin. Sumt af trippa- dótinu var rekið yfir, þá fór bátur á undan með 3—4 hesta í taumi. Voru svo hin hrossin rekin á eftir á öðrum bát. En þegar kýr voru fluttar á milli, voru þær alltaf skipulagðar, eins og kallað var. Þá var alltaf farið að og frá Vatnagörðunum. Það þurfti að hafa mikið af „köttum“ í Viðey, því þar var oft mikill rottugangur. En þeir máttu ekki vera þar í eynni á sumrin vegna varpsins, því þeir lágu þá í ungunum, þegar þeir komu úr eggi, og fældu æðarfuglinn. Köttunum, sem voru 7 eða 8, var þá komið fyrir á Kleppi hjá Þorbirni Finnssyni, bónda, sem þá bjó þar. Eggert var mjög eftirlitssamur með varpið og vildi ekki, að heimafólkið gengi mikið um austur-eyna að óþörfu (þeim megin var yfirleitt allt æðar- varpið), nema þær stúlkur, sem áttu að taka dúninn. Aldrei mátti taka egg. Ef svo var gert, gerði Eggert það sjálf- ur. Snemma á vorin málaði Eggert hvíta bletti á steina hér og þar um austur- eyna. Ég var með Eggert í þessu verki og spurði hann, hvað þetta hefði að þýða og hvers vegna hann væri að þessu. Kollurnar halda, að þetta séu blikar, blikar, sagði hann og brosti að. Það var oft mikið af skotmönnum úr Reykjavík og á skipum, sem lágu á Mr egar sláttur byrjaði, sem alltaf var nijög snemma í Viðey — og miklu fyrr en yfirleitt gerðist á þeim tíma, því túnin í Viðey spruttu fljótt og mikið, þá var bætt við mörgu fólki. Aldrei voru færri en 6 og 7 karlmenn við slátt, og 4—5 kaupakonur voru teknar umfram fastastúlkur heimilis- ins, sem frá er sagt. En þær gengu að heyvinnu milli mjalta. Það voru því oftast 12 manns stöðugt, auk annars heimafólks, til ígripa, eftir því sem á stóð. Heyskapur í Viðey fór fram með lík- um hætti og gerðist annars staðar hjá bændum í sveit, að öðru leyti en því, að þar var styttri vinnutími, og var það afar vinsælt. Þar var aldrei unnið lengur en til kl. 8 á kvöldin. Kæmi það fyrir, við uppsætingu eða hirðingu, að lengur væri unnið, þá borgaði Egg- ert það umfram. Fólkið virti slíkt og mat mikils, þó það ætlaðist ekki bein- línis til þess. Þá voru engin hjálpartæki komin til léttis eða aukinna afkasta við heyskap- inn, einungis gömlu áhöldin, orfið og hrífan. Við samantekningu á þurru heyi var ýtt saman með hesti á öllum sléttum. Var það bæði flýtisauki og vinnuléttir. Af túninu var ekið að hey- hlöðunni á hestvögnum, a.m.k. af slétt- unum. Allan annan heyskap varð að reiða. Framhald á bls. 12 10. tölublað 1063 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.