Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1963, Blaðsíða 4
Matthías Jochumsson.
J ólin eru staðreynd í lífi manna,
sem enginn kemst hjá að meðtaka í ein-
hverjum mæli. Sjálfsagt eru þau mönn-
um misjaínlega heilög, en enginn fær
þó sniðgengið þau með öllu, né komizt
hjá því, að eitthvert leiftur þeirrar dýrð-
ar, sem frá þeim stafar, falli á hann.
Jafnvel þar sem mannleg grimmd hef
ur risið einna hæst í pyndingafangabúð-
um einræðisherranna, hefur meira að
segja stundum ekki hjá því farið, að
hjörtu pyndingameistaranna hafi orðið
crlítið mannúðlegri um jólin. Á þeim
stundum hafa þeir jafnvel slægzt til, að
gefa hinum soltnu fórnardýrum nokk-
urnveginn sómasamlega að éta.
í>annig verka jólin jafnvel á þeim
sviðum, þar sem maður teldi sízt von
að áhrifa þeirra gætti. Vera má, að
mönnum takist að herða hug sinn svo,
að dýrð jólanna hafi ekki teljandi áhrif
á þá, stundum kann sorg manna, örvænt
ing, sjúkleiki eða örbirgð að vera á svo
háu stigi, að litt eða ekki svíi undan
Ijósorku jólanna. Hitt mun þó langal-
gengast, að jólin hafi einhver mildandi
áhrif einnig á þeim sviðum.
E kki eru þó áhrif jólanna á mann-
fólkið ávallt á einn og sama veg, og geta
þau vakið mismunandi kenndir með
mönnum. Á meðan við erum vanþroska
börn, eru það jólagjafirnar og skrautið,
ijósin og öil.hin geislandi ytri dýrð, sem
verkar mest á okkur. En einnig verkar
það á börnin að finna, hvernig fram-
koma og viðmót fullorðna fólksins breyt
ist, skapið mýkist og bilið milli barns-
ins og hins fullorðna styttist raunveru-
lega. Því þeir fullorðnu yngjast, færast
nær uppnrna sínum, þeir ganga í end-
urnýjun lífdaganna við hátíðlega athöfn
og finna nautn í dýrkun hins almáttka,
skapandi afls, sem leikur þeim sem peð-
um um taflborð lífsins. Vanmáttartil-
finning þeirra fullorðnu gagnvart hLn-
um guðlega krafti færir þá nær baminu,
sem eðlilega hefur á sinn hátt vanmátt-
artilfinningu gagnvart þeim fullorðnu.
Og sú staðreynd, að verið er að halda
upp á fæðingarhátið frelsarans, slær síð
an lýsandi geislabaug um þessi huglægu
tengsl manns og bams.
Og aldrað fólk kennir einnig hátíð-
leika jólanna í ríkum mæli. Að vísu
roun það sjaldnar bíða með eftirvænt-
ingu eftir jólagjöfum, og eftirvænting
Guðmundur Kamban.
þess er að öðru leyti væntanlega minni
en bamanna, en hinsvegar hefur gamla
fólkið á margan hátt ágæta aðstöðu, til
að meðtaka frið og mildi jólanna og
njóta þeirra. Lífserill þess er venju-
lega minni, önn dagsins hvílir venju-
lega léttara á herðum þess, meginþungi
iífsbaráttunnar liggur að baki, en kyrrð
og friðsæld eilinnar er góður móttöku-
grundvöllur þeirrar helgi, er leikur um
jólahátíðina. Þannig snertir jólahelgin
venjulega fólk á öllum aldri, við ólíkar
aðstæður og ólík lífsviðhorf.
Hvernig bregðast skáldin við jól-
unum? Æðasláttur samtímans á að birt-
ast í ljóðum og sögum skáldanna. Það er
því ekki ófróðlegt viðfangsefni að gefa
því gaum, hvernig helztu skáld okkar
hafa brugðizt við áhrifum og helgi jól-
anna.
Að sjálfsögðu er það efni svo viðamik-
íð, að því verða Íítil skil gerð í stuttri
blaðagrein, það gæti fyllt margar bækur,
margar bókahillur, og yrði samt trúlega
vandtæmt. Hér verður aðeins blaðað
lauslega í nokkrum kvæðum og sögum
góðskáldanna og reynt að gera sér grein
fyrir hvernig andi þeirra bregzt við
komu og boðskap jólanna:
Hið þekkta jólakvæði þjóðskáldsirts
Matthíasar Jochumssonar, „Jólin 1891“,
er ofarlega í hugum flestra, er þeir
hugsa um fögur og hjartnæm jólakVæði:
Fullvel man ég fimmtíu ára sól
fullvel meir en hálfrar aldar jól,
man það fyrst, er sviftur allri sút
sat ég barn með rauðan vasaklút.
Kertin brunnu bjart í lágum snúð,
bræður fjórir áttu ljósin prúð,
mamma settist sjálf við okkar borð
sjáið, ennþá man ég hennar órð:
Þessa hátíð gefur okkur guð.
Guð hann skapar allan lífsfögnuð,
án hans gæzku aldrei sprytti rós,
án hans náðar dæi sérhvert ljós.
E kki þarf mönnum að koma á ó-
vart, þótt skáldið og kennimaðurinn,
Matthías Joehumsson verði snortinn af
minningunni um bernskuskjól sin. Þetta
skáld hins snögga innblásturs, hrifnæmi
og trúar þarf minna til, að andinn komi
yfir hann. Trú hans á Guð vefst saman
við ljúfar endurminningar bernskuheim-
Stephan G. Stephansson.
ilisins og gæðir kvæðið djúpum hátíð-
leika og lífsspeki.
Raunar fer það gjarna saman, að skáld
minnist bernskuheimilLs síns, er það yrk
ir um jólin. Flestar helgustu jólaminn-
ir.gar þess eru tengdar við bernskuheim-
ilið, foreldra og systkini.
í kvæði sínu „Jólakvöld“ segir Davíð
Stefánsson:
Nú skal leika á langspilið veika
og lífsins minnast í kveld,
hjartanu orna við hljóma forna
og heilagan jólaeld,
Meðan norðurljós kvika og blástjörnur
blika
og boganum mínum ég veld.
Ég blundaði hljóður við brjóst þín,
móðir,
sem blómið um lágnættið.
Þú söngst um mig kvæði; við sungum
bæði
um sakleysi, ástir og frið.
Þú gafst mér þann eld, sem ég ennþá
í kveld
get ornað hjartanu við.
Þú hófst mína sál yfir hégóma og tál
og hug mínum lyftir mót sól.
Þú gafst mér þá þrá, sem ég göfgasta á,
og gleði, sem aldrei kól.
Davíð Stefánsson.
Ef ég hallaði mér að hjarta þér,
var mér hlýtt; þar var alltaf skjóL
En útþráin seiddi mig ungan og leiddi
á ótroðinn skógarstig.
Þrestimir sungu; þyrnar stungu,
og þorstinn kvaldi mig;
þá græddi það sárin og sefaði tárin
að syngja og hugsa um þig.
Og nú vil ég syngja og sál mína yngja
með söngvum um lágnættið hljótt
og hvísla í norður ástarorðum,
meðan allt er kyrrt og rótt
og láta mig dreyma um ljósin heima,
sem loga hjá mömmu í nótt.
Þannig verður bæði Matthíasi og
Davíð hugsað til móður og bernsku-
heimilis jafnhliða jólunum.
Stefán frá Hvítadal yrkir um jólin:
Ó, blessuð jólin,
er barn ég var.
Ó mörg er gleðin
að minnast þar.
í gullnum ljóma
hver gjöf mér skín.
En kærust voru mér
kertin mín.
Því lausnari heimsins
þeim ljóma gaf.
Þau fegurst lýstu
er fólkið svaf.
Þau kerti brunnu
svo bjart og rótt
í Jesú nafni
um jólanótt.
Ó, láttu Kristur
þá laun sín fá
er ljós þín kveiktu
er lýstu þá.
Eg sé þær sólir,
mín sál er klökk
af helgri hrifning
og hjartans þökk.
Lýstu þelm héðan,
er lokast brá
heilaga Guðsmóðir
himnum frá.
Af síðasta erindinu verður ráðið, að
Stefán er kaþólskur orðinn, en ekki
dregur það úr trúarhitanum. Er mér
heldur ekki kunnugt um, að jólahátíðin
hafi orðið kaþólskum mönnum og
lútherskum ágreiningsefni, á seinni ár-
um a. m. k.
G uðmundur Böðvarsson segir í
lok kvæðis síns „Hin gömlu jól“:
Við munum og geymum með miklum yl
þær menjar, án nokkurs skugga,
Framhald á bls. 13.
Steinn Steinarr.
4 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
34. tölublað 1963.