Lesbók Morgunblaðsins - 19.04.1964, Blaðsíða 2

SVIP-
MVND

Fyrir tæpum mánuði sagQ
hinn 73 ára gamli konungur
í Líbýu, Idris II, af sér embætti síð-
degís á laugardegi, en tæpum sólar-
hring síðar hafði hann séð sig um
hönd og afturkallað afsögnina. Eftir
að ráðherrar hans höfðu lagt hart að
honum og þúsimdir þegna hans
höfðu streymt til Tóbruk og safnazt
saman úti fyrir konungshöllinni,
kom hinn aldraði konungur út á hall
arsvalirnar og sagði:
— Ég ákvað ajð leggja niður völd,
vegna þess að ég er orðinn of gam-
all og því ekki fær um að þjóna
þjóðinni með þeim hætti sem vert
væri. En þar sem þið óskið þess
sýnilega að ég sitji áfram, mun ég
vera um kyrrt í hásætinu, og þá er
það skylda ykkar að leiðrétta mig,
ef mér verða á mistök.
Þessari örstuttu stjórnarkreppu
lauk þannig með sigri konungs —■
og sá sigur hefur miklu víðtækara
gildi en ætla mætti við fyrstu sýn,
Hann er ekki fyrst og fremst bund-
irm persónu hins aldna konungs,
heldur er hér um að ræða pólitísk
átök sem ná langt út fyrir landa-
mæri Líbýu.
M argt bendir til þess að Idris kon
Ungur hafi tefit á tvær hættur — og
farið með sigur af hólmi.
Hann hefur á undanförnum mánuðum
verið miðdepill pólitískrar kreppu, sem
varð verulega alvarleg eftir að Nasser
forseti Egyptalands krafðist þess í ræðu
ekki alls fyrir löngu, að 3andaríkja-
menn og Bretar hyrfu brott frá herstöðv
um sínum í Líbýu, en skömmu síðar
lýsti Líbýu-stjórn því yfir, að herstöðv-
asamningarnir við Bandaríkin og Bret-
land yrðu ekki endurnýjaðir, þegar þeir
rynnu út.
Þar sem þessir samningar renna ekki
út fyrr en 1971 og 1973, virtist þessi yf-
irlýsing ekki fullnægja Egyptum. Nass-
er krafðist þess, að hinum vestrænu
stórveldum yrði vísað burt þegar í stað.
Idris konungur varð ekki við þessum
kröfum, en honum var ljóst, að í land-
inu var bæði rekinn mjög öflugur sam-
arabískur áróður, ekki sízt af hinum
fjöimenna hópi egypzkra skólakennara,
og eins höfðu Egyptar á prjónunum sam
særi gegn honum, sem m.a. miðaði að
því að koma í veg fyrir að krónprinsinn,
Hassan Ridha, bróðursonur konungs,
kæmist til valda, en í stað þess yrði
eftirmaður konungs Belkacem prins,
sem fylgir Egyptum að málúm.
RÆ’ð tilkynningunni um afsögn sína
olli Idris konungur hvörfum í hinni al-
varlegu pólitísku kreppu. Með því að
vekja hin öflugu viðbrögð bæði innan
ríkisstjórnarinnar og þó einkum með-
Utgefandl: H.f. Arvakur, Reykjavlk.
Framkv.stJ.: Slgfús Jónsson.
Kitstjórar: Siguröur BJarnason fr4 Vlffur.
Matthias Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýslngar: Ami Garóar Kristlnsson.
Ritstjórn: Aðalstrætl S. Sími 22480.
ríkjamenn voru urtdirritaðir árið 1954
og renna út árið 1971. Við undirritun
samninganna varð hins vegar að sam-
komulagi, að viðræður um herstöðvarn-
ar skyldu fara fram að tíu árum liðn-
um, og er sá tími nú upprunninn.
Ein af orsökunum fyrir stjórnarkrepp-
unni á dögunum er sú, að Idris kon-
ungur hefur orð fyrir að vera mjög vin-
veittur vestrænum ríkjum.
J. seinni heimsstyrjöld voru háðir
harðir bardagar í Líbýu, þar sem Musso-
lini hafði reynt að koma á fót „fyrir-
myndarnýlendu“ fyrir stríð. Árið 1949
var Idris viðurkenndur emír í Kýrena-
íka af Bretum. Tveimur árum síðar
varð Líbýa sjálfstætt konungdæmi, og
Idris II var útnefndur konungur. Að svo >
búnu fengu Bretar í Kýrenaíka og Trípó
litaníu og Frakkar í Fezzan hinni nýju
ríkisstjórn í Tóbruk öll völd í hendur,
og Sameinuðu þjóðirnar lögðu blessun
sína yfir það.
Herstöðvarnar og þó einkum vinsemd
konungs í garð vestrænna ríkja, sem er
grundvöllur valda hans, hafa lengi ver-
ið Nasser mikill þyrnir í augum. Spenn-
an milli hins aldna konungs og forseta
Egyptalands jókst enn til muna, þegar
Idris tók ekki þátt í ráðstefnu Araba-
leiðtoganna í Kaíró — og bar við slæmri
heilsu — heldur sendi krónprinsinn í
sinn stað.
K. onungi er ljóst, að hinar miklu
oííu-auðlindir Líbýu geta orðið land-
inu mikil blessu inn á við, en þær skapa
því stóraukna hættu út á við. Hann hef-
ur til þessa einkum reist vald sitt á
fylgi ættflokkanna utan borganna, en á
.seinni árum hefur gætt vaxandi ólgu
meðal eyðimerkurbúanna jafnt og borg-
arbúa. Ein meginástæðan er sú, að Fek-
ini og stjórn hans drógu úr sjálfstjórn.
og atkvæðamætti hinna þriggja fylkia
í Líbýu, sem eru Kýrenaíka, Trípólitanía
og Fezzan. Ættflokkarnir í eyðimörk-
inni líta á hin auknu völd ríkisstjórnar-
innar sem árás á aldagamla sjálfstjóra
þeirra.
Með afsögn sinni og afturköllun henn-
ar hélt Idris konungur nokkurs konar
„þjóðaratkvæði". Vildi þjóðin að hann
sæti áfram við völd eða ekki? Svarið
virtist skýlaust: hún vildi það. Þess-
vegna telur Idris konungur sig standa
betur að vígi en áður í átökunum um
herstöðvarnar og olíuna.
HAGALAGÐAR
TÍÐIN FYRIR 100 ÁRUM
Sama óhagstæða tíðarfarið, sem
hér byrjaði með veturnóttum, hélzt
óbreytt fyrstu þrjá mánuði ársins, sá-
felldir umhleypingar og oft feikna
stormar. Vorið var kalt og þurrt, svo
að grasvöxtur varð í minna lagi, sum
arið votviðrasamt fremur, en nýting
þó sæmileg. Haustið varð ærið rign-
ingasamt ,en frá veturnóttum til árs-
loka mátti heita æskilegt táðarfar.
(Árbækur Reykjavíkur 1864)
IDRIS II
al almennin.gs í landinu styrkti hann
mjög aðstöðu sína og fékk mun betri
spil á höndina í hinum viðsjárverðu á-
tökum sínum við Egypta og andspyrrvu-
öflin innan lands. '■
Kreppan varð fyrst verulega alvarleg
um miðjan janúar, þegar stúdentar í
Trípólis, Benghazí og öðrum borgum
Líbýu efndu til mikilla óeirða, eftir að
hin umbótasinnaða ríkisstjórn Fekin-
is, sem dró taum Araba, var þvinguð til
að segja af sér. Orsökin til afsagnarinn-
ar var sú, að stjórnin hafði sagt upp
nokkrum embættismönnum lögreglunn-
ar, sem höfðu gengið of harkalega fram
í viðureign sinni við stúdenta í fyrri
óeirðum.
Hin nýja ríkisstjórn Maóhmouds Munt
asirs, sem var studd af konungi, lét
hins vegar engan -bilbug á sér finna —
í óeirðunum í janúar létu margir lífið
og fjöldi stúdenta var fangelsaður.
T iðsjárnar milli Egyptalands og
nágrannalandsins Líbýu eiga sér eink-
um tvær orsakir: aðra utan landamæra
Líbýu, hina innan lands.
f ræðunni sem Nasser hélt, þegar
hann krafðist þess að Bretar og Banda-
ríkjamenn hyrfu frá herstöðvum sínum
í Líbýu, kom hann einnig fram með
kröfur um, að brezkar herstöðvar á Kýp
ur yrðu „þurrkaðar út“ — en Egyptar
hafa veitt Kýpur-Grikkjum verulega
hjálp. Nasser vill bæði losna við her-
stöðvarnar í Líbýu og á Kýpur til að
hafa meira svigrúm og frjálsari hendur,
þegar hann leggur til atlögu við ísrael,
sem virðist vera eitt helzta markmið
hans nú. --
Ea jafnframt er Líbýa sjálf orðia
hinai egypzku úbþensLuatof-nu eftirsókn-
arverður fengur.
Fyrir örfáum árum hófst hið mikla
olíuævintýri í Líbýu. Ekki færri en 19
alþjóðleg olíufélög eru nú í óða önn
að vinna hráolíu úr nýjum og að því er
virðist óþrjótandi olíulindum. Rúmlega
hálfri milljón tunna af olíu er daglega
dælt um olíuleiðslur til útskipunarhafn-
anna á strönd Miðjarðarhafsins. Árið
1963 nam ágóðinn af hinum nýja olíu-
iðnaði í Líbýu yfir þremur milljörð-
um ísl. króna.
landinu hefur þannig skyndi-
lega skapazt mikil velsæld. íbúarnir,
sem eru aðeins 1,2 milljónir, hafa
fengið áður óþekkta atvinnumöguleika
og gróðalindir, og tekjurnar af olíuiðn-
aðinum eru grundvöllur hinnar víðtæku
viðreisnaráætlunar sem Fekini og stjórn
hans lögðu drög að vorið 1963. Skiljan-
lega freista hinar geipilegu olíu-auð-
lindir nágrannanna í Egyptalandi, sem
lengi hafa barizt í bökkum við sívaxandi
ef nahagserf iðl eika.
Hinar stóru herstöðvar Breta og
Bandaríkjamanna eru átyllan. Hin risa-
vaxna flugstöð Bandaríkjamanna við
Wheelus nálægt Trípólis er mesta og.
mikilvægasta flugstöð þeirra utan
Bandaríkjanna. Hún er m.a. notuð til
að þjálfa þotuflugmenn frá aðildarríkj-
um Atlantshafsbandalagsins. Bretar reka
aðra flugstöð, ekki síður mikilvæga, við
E1 Adem skammt frá Tóbruk. Er hún
helzti viðkomustaðurinn þegar fluttir
eru flugmenn og herlið til Aden, Aust-
ur-Afríku og Malajsíu. 3retar hafa einn-
ig setulið við Trípólis og Benghazí.
H,
lerstöðvasammngarnir við Breta
voru undirritaðir árið 1953 og eiga að
gilda í 20 ár. Samningarnir við Banda-
2 I •ESBÓK MORGUNBLAÐSINS
14. tölublað 1964