Lesbók Morgunblaðsins - 21.03.1965, Blaðsíða 2

é.
Dr. Konrad Adenaucr hefur
skráð nafn sitt óafmáanlega á
söguspjöld aldarinnar með því að
skapa Vestur-Þýzkaland og tengja
það hinurn vestræna heimi. Hann
hefur gert meira en nokkur annar
einstaklingur til að reisa land sitt
úr rústum, sameina sigraða og
sundraða þjóð í hersetnu landi,
skapa ríkinu velsæld og virðingu.
Eftir að Þjóðverjar höfðu þeðið
mesta afhroð sem um getur í sög-
unni, gerði Adenauer Vestur-Þýzka-
land á 14 ára valdaferli sínum vold-
ugasta iðnaðar- og herveldi í Vest-
ur-Evrópu, þriðja mesta iðnaðar-
og verzlunarveldi í heiminum. Á ár-
unum 1949-1963 mátti heita að Aden
auer væri einvaldur í Vestur-Þýzka-
landi, þó hann styddist að vísu við
lýðræðislega kosið þing. Þessi ráð-
ríki, kröfuharði og margreyndi leið-
togi gerði sér ljóst, að gagnslaust
væri að biðja þjóðina að gera það
sem nauðsynlegt væri, heldur yrði
að skipa henni það. Þjóðverjar voru
því vanastir að láta segja sér fyr>
verkum og áttu erfitt með að venj-
ast þingrgsðislegum stjórnarháttuna
enda kom á daginn að persónuleg-
ur stjórnarstíll Adenauers átti vel
við þá, en sá stíll hefur verið nefnd-
ur „Kanzlerdemokratie“ (kanslara-
lýðræði).
Það er ein af þversögnunum í stjórn-
arferli Adenauers, að einmitt hann, sem
er fjarlægastur því að vera þjóðernis-
sinnaður allra þýzkra stjórnmálamanna,
skyldi verða til að styrkja og sameina
þýzku þjóðina, en hins vegar skyldi hon
um mistakast sú fyrirætlun að mynda
náið samband hinna kaþólskú ríkja Vest-
ur-Svrópu, sem hann trúði á.
^A-mrad Adenauer hafði ekki
gegnt neinu veigamiklu eða áberandi
hlutverki í innlendum. hvað þá alþjóð-
legum, stjórnmálum, fyrr en hann var
72 ára gamall. Hann fæddist 5. janúar
1876 og var þannig 13 árum eldri en
Adolf Hitler, Hann var einn af mörg-
um sonum illa launaðs embættismanns
hjá borgarstjórninni í Köln. Adenauer
lagði stund á lögfræði við háskóiana
í Bonn, Múnchen og Freiburg, en að
námi loknu sneri hann sér fljótlega að
embættisstörfum. Hann var iðjusamur,
viljasterkur og hafði sömu óbeit og hin-
ir rómversk-kaþólsku samV rgarar hans
í Köln á innlimun þessarar stoltu höf-
uðborgar Rínarlanda í hið prússneska
veldi mótmælenda og hernaðarsinna.
Hann átti skjótum embætitisframa að
fagna. Arið 1909 var ungi maðurinn,
sem hafði aðeins fimm árum áður byrj-
að að starfa í dómsmáladeild borgar-
stjórnarinnar, orðinn aðalráðunautur
borgarstjórans — og árið 1917 var hann
sjálfur orðinn borgarstjóri Kölriar.
Tveimur árum síðar leiddi Versala-
sáttinálinn til þess, að brotnir voru nið-
11. tbl. 1986,
ur hinir miklu virkisveggir kringum
borgina sem höfðu heft útþenslu henn-
ar. Eftir það tók Köln örum vexti og
varð á skömmum tíma þriðja stærsta
borg Þýzkalands — næst á eftir Berlín
og Hamborg. Hinn ungi og framtaks-
sami borgarstjóri lærði þá lexíu til hlít-
ar, að snúa mætti ósigri upp í velsæld,
og í samfleytt sextán ár stjórnaði ttann
hinni umfangsmiklu uppbyggingu og út-
þenslu Kölnar, kom á fót háskóanum
lét gera græna beltið í borginni og reisa
glæsilegustu brú borgarinnar yfir Bín.
Maðurinn sem stjórnaði Köln var stöðu
sinnar vegna einnig áhrifamikið afl í
Kaþólska miðflokknum, þar sem hann
studdi íhaldsarminn. Utan Rínarlanda
va_ hann þekktur meðal helztu stjóm-
málamanna sem meðlimur prússneska
ríkisráðsins — efri deildar ríkisþingsins
— en hann hafði engin áhrif á stjórn-
málin í Þýzkalandi og var ekki kunnur
meðal almennings.
E ngin af hinum mörgu kreppum
Weimar-lýðveldisins varð til að kalla
fram leiðtogahæfileikana í Konrad Aden-
auer. Jafnvel meðan stóð á baráttu að-
skilnaðaraflanna í Rínarlöndum og með-
an Frakkar hersátu Ruhr-héruðin, lét
hann opinber embættisstörf sitja i fyrir-
rúmi ög -virtist fús til að stjórna Köln
undir hvaða rikisstjóm sem væri. Hann
var svo óhlutdeilinn um þjóðmál, að
andstæðingar hans hafa síðar sakað
hann um skort á föðurlandsást, en jafn-
framt svo gætinn, að ekki einu sinni naz-
istar gátu rennt stoðum undir þá ákæru,
að hann hefði verið stuðningsmaður að-
skilnaðaraflanna. Þessi umbrotasömu ár
hljóta samt að hafa lagt grundvöll þeirr-
ar einlægu sannfæringar Adenauers, að
hvorki Þýzkalandi né Frakklandi gæti
vegnað vel, nema bæði löndin ynnu
bug á hefðbLindnum og aldagö-mlum
fjandskap sínum.
Adenauer var frá upphafi ósveigjan-
legur í andstöðu sinni við nazismann,
og nazistar settu hann af jafnskjótt og
þeir komust til valda. Þeir handtóku
hann þiisvar á fyrstu valdaárum sín-
um. Síðar leyfðu þeir hinum aldna fyrr-
verandi borgarstjóra að rækta rósir sín-
ar í friði. Því Konrad Adenauer trúði
aldrei á starfsemi neðanjarðarhreyfing-
ar og var jafnvel enn einangraðri frá
öllum opinberum málum en þeir landar
hans sem trúðu á neðanjarðarstarfsemi.
Þegar ríki nazismans hrundi loks til
grunna eftir fimm ára blóðuga heims-
styrjöld, rauf Adenauer einanigrun sína
og kom fram á hinn pólitíska vettvang
vel hvíldiur, óbundinn og með hreinan
skjöld.
B andaríska herstjórnin setti hann
þegar í stað aftur í embætti borgar-
stjóra, eftir að borgin hafði verið unnin,
en brátt lenti þessum stolta og ráðríka
manni saiman við brezku hernámsyfir-
völdin. f>auvsetfcu ha.nn af með heldur
'ovióurkvæmilegum nætti, og var sakar-
giftin „slprtur á starfsorku og fram-
taki.“ Það var aðeins fyrirsláttur, því
ekki mátti láta uppskátt um hina rauri-
verulegu orsök, sem var sú, að Aden-
auer hafði tekið þátt í viðræðum við
flokksfélaga sína á franska hernáms-
svæðinu og franska milligönguimen.n,
sem mið'uðu að því að sameina öll Rín-
arlönd undir franska hernáimsstjórn —
en sú fyrirætlun var gagnstæð samn-
ingum bandamanna og að sjálfsöigðu eit-
ur í beinum 3reta.
Þegar Adenauer hafði misst embætti
sitt, ha-fði hann frjálsar hendur og næg-
an tíma til að einbeita sér að uppbygg-
ingu flokks síns, Ki-istilega lýðræðis-
bandalagsins, á brezka hernámssvæð-
inu. Að fyrirmynd flokksins í Berlín
var hinn nýi flokkur Adenauers á breið
ari giundvelli en gamli flok.kui'inn —
þar voru íhaldssamir mótmælendur auk
kaþólika. í tvískiptu Þýzkalandi, þar
sem hungur, ringulreið, borgir í rústum
og allslausir flóttamenn voru meginein-
kennin, og þar sem Sósíaldemókratar
prédikuðu róttæka félagslega og efna-
hagslega byltingu, varð Kristilega lýð-
ræðisbandalagið vettvangur þeirra, sein
vildu hverfa aftur til jafnvægis í þjóð-
félaginu, til sterkrar stjórnar án íhlut-
unar í ein-kalíf manna. Allar kosningar
í hinum einstöku héruðu.m (Lander)
leiddu í ljós að bandalagið var annar
tveggja stærstu flokka hins nýja Þýzka-
lands og hafði aðeins betur en Sósíal-
demókratar.
i egar Vesturveldin samþykktu
myndun löggjafarþings árið 1948 ,þar
sem sætu fulltrúar hinna ýmsu héraos-
þinga, virtist mönnum eðlilegt að kjör-
inn yrði í forsæti þess hinn virðuleigi
gamli maður, sem átti rætur sínar aftur
í keisaratímanum, handan við óróleik
Weimar-lýðveldisins og hörmungar HitL-
ers-tímans. A þessu fámenna þingi, þar
sem aðrir unnu sér orðstír með glæistri
ræðumennsku, lét Adenauer sér næg-a
að búa þannig um hnútana á sinn hljóð-
láta hátt, að væntanlegur kanslari fengi
sterka aðstöðu (ekki er hægt að steypa
honum af stóli nema með meirihlúta
atkvæða og útnefningu nýs kanslara u-m
leið), og að samkomulag yrði um upp-
kast að stjórnarslcrá sém hernámsveldin.
gætu fallizt á. En jafnvel eftir að hnn-
um hafði tekizt að fá fyrirætlunum sín-
um framgengt og hin nýja stjórnarskrá
hafði verið samkþykkt í maí 1949, var
hann ekki enn orðinn raunverulegur
pólitískur leiðtogi. Frægðar- óg valda-
ferill hans hófst ekki fyrir alvöru fyrr
en með sigri hans í fyrstu alrikiskosn-
ingunum í ágúst 1949, og þó einkanlega
eftir að hann var kjörinn fyrsti kanslari
Sarnbandslýðveldisins Þýzkalands í byrj
un september —■ með eins atkvæðis
meirihluta.
I?
í ram til þess tima hafði hann oft
í ræðum sínum tekið undir gremju þjóð-
arinnar yfir hlutskipti sínu eftir styrj-
öldina. En jafnskjótt og hann hafði tek-
ið við embætti (raunveruleg völd fékk
hann ekki fyrr en seinna), var hann ó-
sveigjanlegur í þeirri stefnu sinni að
endurreisa Þýzkaland í náinni sam-
Framhald á bls. 9.
^igxas jonsson
Ritstjórar: Sigurður Bjarnasop frá Vicur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Arm Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Simi 22480
Utgefandi: H.t. Arvakur Reykjavílc.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS