Lesbók Morgunblaðsins - 21.03.1965, Blaðsíða 8

A fornum slóðum víkinga
Jm slíka hluti <»r mkknr tírtr!»ft t-.a,rr_ T'Iji'' n M *■ n M *
Um slíka hluti er okkur tíðraett, þeg-
ar við ökum norður eftir Skotlandi.
Fyrir norðan Inverness koraum við
brátt á fornar slóðir víkinga. Við rifj-
um upp fyrir okkur frásagnir Land-
námu af Sigurði jarli og Þorsteini,
ættfööur Hvammverja: „Þeir unnu
Eftir Magnús Magnússon
Magnúsarkirkja í KirkjuvogL
Katanes og Suðurland, Ross og Mer-
hsefi og meir en hálft Skotland. Var
Þorsteinn þar konungur yfir, áður
Skotar sviku hann, og féll hann þar
í orrustu." Kn það er eftir fall >or-
steins, að Auður djúpúðga ekkja hans
flyzt búferlum til íslands. Bf Þorsteinn
hefði ekki verið svikinn af Skotum,
hefði hin göfuga landnámskona ef til
vill aldrei stigið fæti sínum á íslenzka
grund.
Þegar við komuim norður í Suður-
land, kem.ur okkur allt í einu í hug,
hvernig Sigurður jarl lauk ævi sinni.
Hér erurn við komnir á sögustaði. Sig-
urður jarl hafði barizt við
Melbrigða tönn, skozkan höfðingja, og
vinnur á honum sigur. „Nú varð þar
harður bardagi og eigi langur, áður
Melbrigði jarl fellur og allt hans föru-
neyti, en Sigurður jarl lét festa höfuð
þeirra við slagólar til ágætis sér, og
þá riðu þeir heim og hrósuðu sigri.
Og er þeir voru á leið komnir, þá vildi
Sigurður jarl keyra hest sinn með fæti
og lýstur kálfanum í tönn þá, er skag-
aði úr höfði Melbrigða jarls, og skeind-
ist og laust í verk og þrota, pg það
leiddi hann til bana, og er Sigurður
hinn ríki heygður á Ekkja]sbakka.“
Enn þykjast menn geta bent á Sig-
urðarhaug, en slíkar frásagnir af forn-
um atburðum hressa upp á pílagríma,
sem eru að kanna ókunna stigu. Og
enn rennur áin Ekkjal þungum
straumi til sævar.
í Orkneyinga sögu er getið um Vík
á Katanesi, og þar stigum við úr bíln-
um og fórum með flugvél norður yfir
Péttlandsfjörð, áleiðis til Kirkjuvogs
á Hrossey í Orkneyjum. Við fljúgum
yfir Rögnvaldsey og skyggnumst um
yfir Skálpeiðisflóa, sem Englendingar
kalla Scapa Flow og kunnur er af at-
burðum í flotasögu Breta.
Flugvélin lendir í Orkneyjum, og það
er kaldur suddi og súld. Nordal vindur
sér út á völlinn, andar djúpt að sér
og segir fullur af lotningu: „Hér ber
norrænt veður að vitum mér“.
Við klöngrumst upp í flugvallar-
vagn, sem stritar með erfiðismunum eft-
ir bugðóttum vegi á leið til Kirkju-
vogs, og brátt erum við staddir uppi á
hæð einni, og framundan blasir við
spanskgrænt þakTð á kirkju heilags
Magnúsar mað göfugum turni. Þetta
er dómkirkj/! Orkneyja. Við þessa sýn
varð okkur öllum hýrt í geði, og Nor-
dal sagði: „Þessi hæð má gjarna kall-
ast Feginsb/ekka“, en pílagrímar til
Rómar kölluðu svo þann stað utan við
borgina, sem hin heilaga borg varð
fyrst litin, að hann héti Mons gaudii, en
það er Feginsbrekka á máli íslenzkra
pílagríma.
Þetta þótti okkur vel og tilfyndilega
að orði komizt, því að við gátum aldrei
skilizt við þá hugmynd, að hér værum
við í leit að helgum dómum. Allt sem
við sáum var litað af frásögn Orkn-
eyinga sögu, og okkur fannst við ekki
geta þverfótað fyrir minningum frá
dýrðartíma Orkneyja.
Magnúsarkirkja gnæfir yfir allt í
Kirkjuvogi, og þangað snerum við eftir
hellulögðum strætum þegar eftir kpm-
una til bæjarins.
Samkvæmt Orkneyinga sögu virðist
Kirkjuvogur einungis hafa verið smá-
þorp árið 1137, þegar þetta göfuga
guðshús var reist, og dómkirkjurtni á
Kirkj uvogur það að þakka, að hann
stækkaði og varð höfuðstaður eyjanna.
Magnúsarkirkja var smíðuð fyrir áheit
Rögnvalds kala, en hann var systur-
sonur Magnúsar Eyjajarls, sem þoldi
píslarvættisdauða á Egilsey 16. apríl
1115; dagur þessi heitir enn Magnúsar-
messa á íslenzku. Rögnvaldur kali gerði
það áheit, að hann myndi reisa hið
fegursta giuðshús til minningar um
frænda sinn ef sér tækist að ná jarl-
dórrri yfir eyjunum. Og áheit sitt efndi
Rögnvaldur af mikilli sæmd, þótt ef til
vill megi gérá ráð fyrir því, að fleira
hafi vakað fyrir honum en það eitt
að heiðra minningu Magnúsar. Dóm-
kirkjan átti eftir að styðja aðstöðu
Rögnvalds sjálfs.
Gestirnir á hótelinu i Kirkjuvogi ráku
upp stór augu, þegar fjórir annarlegir
ferðalangar hreiðruðu um sig úti í
horni á dagstofunni um kvöldið og Nor-
dal fór að lesa upphátt úr Orkneyinga
sögu. Hann valdi þennan ritningarstað
fyrir fyrsta kvöld okkar í Orkneyjum:
Frásögnina af drápi Magnúsar jarls einn
aprílmorgun fyrir 847 árum. Það er dýr
leg lýsing, einföld og sönn, og hún
færði okkur undarlega nærri þessum
atburðum. Þeir Magnús jarl og Hákon
frændi hans höfðu lagt með sér fund
í Egilsey.
„Stefndi Magnús jarl til sín þeim
mönnum öllum, er hann vissi vera góð-
gjarnasta'og líklegasta til umbóta með
þeim frændum. Hann hafði tvö skip
og jafnmarga menn sem mælt var. Og
er hann var búinn hélt hann til Egils-
eyjar, og er þeir réru í logni og sæ-
kyrru, þá reis boði á skipi því, er jarl
stýrði, og féll yfir skipið, þar er jarl
sat. Menn jarls undruðust mjög þenn-
an atburð, er boði féll í logni, þar sem
enginn maður vissi von til, að fyrri
hefði fallið, og djúpt var undir. Þá
sagði jarl: „Eigi er það ky-nlegt, áð
þér undrizt þetta, en það er hugsan
min, að þetta sé fyrirboðan lifláts miíns.
Kann vera, að það komi fram, er fyrir
er spáð um Hákon jarl. Skulum vér
svá hugsa vort mál, að ég get, að Há-
kon frændi minn mun búa eigi um
heilt við oss á þessum fundi.“ Menn
jarls urðu hryggir . við þessi orð, er
hann sagði svo bráðar vonir 9Íns líf-
láts, og báðu hann gæta lífs síns og fara
eigi á trúnað Hákonar jarls. Magnús
jarl svarar: „ Fara, skal nú að sinni, og
verði allt að guðs vilja um vorar ferð-
ir...“
Magnús jarl kom fyrr til Egilseyjar
með lið sitt, og er þeir sáu ferð Há-
konar jarls, sáu þeir, að hann hafði átta
herskip. Þóttist hann þá vita, að um
svik mundi búið. Sótti Magnús jarl
þá upp á eyna með lið sitt og til kirkju
til bænar og var þar um nóttina, en
menn hans buðu að verja hann. Jarl
svarar: „Leggja vil ég eigi líf yðvart í
hættu fyrir mig, og ef eigi verður frið-
ur settur með okkur frændum, þá
verði sem guð vill.“ Mönnum hans þótti
sannast það, er hann hafði sagt. Nú
af því að hann vissi fyrir um lífsstund-
ir sínar, hvort er það var heldur af
hugspeki hans eða guðlegri vitran, þá
vildi hann eigi flýja og eigi fara langt
frá fundi óvina sinna. Hann baðst fyr-
ir rækilaga og lét syngja sér messu.
Hákon og hans menn hlupu upp uim
morguninn og runnu fyrst til kirkj-
unnar og rannsökuðu hana og fundu
jarl eigi. Hann hafði við þriðja mann
gengið annan veg á eyna í leyni njdkkuð-
Og er hinn helgi Magwús jarl sá, að
þeir leituðu hans, þá kallar hann á þá
og segir hvar hann var. ,Bað hann þá
eigi annars leita. Og er Hákon sá hann,
þá hlupu þeir þangað með ópi o.g
vopnabraki. Magnús jarl var þá á bæn
sinni, er þeir kornu til hans, og er hann
lauk bæn sinni, þá signdi hann sig og
mælti til Hákonar jarls með staðföst-
um orðu.m:
„Eigi gerðir þú vel, frændi, er þú
gekkst á eiða þína, og mikil von, að
þú gerir þetta meir af annarra illsku
en þinni..“
Svlo varð hinn virðulegi Magnús jarl
glaðlegur sem honum væri til veizlu
boðið. Hvorki mælti hann með styggð
né reiðiorðum. Og eftir þessa ræðu féLl
hann til bænar og laut í gaupnir sér
og hellti út mörgum tárum í guðs aug-
iiti. Þá er hinn helgi Mag.nús jarl var
til dauða ráðinn, bauð Há.kon Ófeigi
merkismanni sinum að drepa jarl, en
hann neitti með hinni mestu reiði. Þá
neyddi hann Lífólf steikara sinn til að
bana Magnúsi, en hann tók að gráta
hástöfum.
„Ei skaltu gráta þetta," sagði jarl,
„því að frægð er í að vinna slikt. Vertu
með staðföstum hug, þvi að þú skalt
hafa klæði mín, sem siður er til og lög
hinna fyrri manna, og eigi skaltu hræð-
ast, þvi að þú gerir nauðugur, og sá
er þér nauðgar, misgerir meira en þú.“
En er jarl hafði þetta mælt, steypti
hann af sér kyrtlinum og gaf Lífólfi.
Síðan bað hann sér leyfis að biðjasit
fyrir, og það var honu.m veitt. Hann.
féll til jarðar og gaf sig guði og færðí
honum sjálfan sig í fórn.
Þá er guðs vinur var til högigs leiddur,
mælti hann til Lífólfs:
„Stattu fyrir mér og högg mig í höfuð
mikið sár, því að eigi sæmir að höggva
höfðingja sem þjófa. Styrkstu, aumiur,
því að ég hefi beðið fyrir þér til guðs,
að hann líkni þér....“
Sá staður var áður mosóttur og grýtt-
ur, en litlu síðar birtust verðleikar
Magnúss jarls við guð, svo að þar varð
grænn völlur, er hann var veginn, og
sýndi guð það, að hann væri fyrir
réttlæti veginn, og hann öðlaðist fegurð
og grænleik paradísar, er kallast jörð
lifandi manna....“
LEIÐRÉTTiNG
Línubrengl varð á einum stað í
síðastliðinn sunnudag í rabbi í
Gísla J. Ástþórssonar. („Eins í
og mér sýnist“) um mis-1
notkun „transistortækja“ eða fl
ráptækja. Tvær setningar l
brengluðust. Svona er þetta 2
rétt: „í>ó skal það heita hæfileg £
traktering iðnaðarfólki og verka- L
fólki, það sem engum dettur í l
hug að bera á borð fyrir bókara I
1 eða bankafólk skulum við segja l
ellegar bissnesmann sem fram- l
leiðir til dæmis grænsápu. Hér l
virðist það sjónarmið ríkjandi að |
maðurinn í smiðjunni og konan
1 við vigtina hafi ómerkilegra
taugakerfi en maðurinn í gjald-
1 kerabúrinu og konan við ritvél-
ina — að þau séu öðruvísi inn- t
réttmð “ 7
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
II. tbl. 1965.