Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1965, Blaðsíða 6

Hún liggur í rúminu í Landa
kotsspítala, hvíthærð kona,
í gipsi upp fyrir mitti- En það sem
sængin ekki hylur, armar og andlit,
er kvikt og líflegt og dökk augun
brosandi. Og hún spjallar létti-
lega. Þetta er eiginlega ekki sú
mynd, sem ég hafði gert mér. af
frú Önnu Jónsson. Við, sem aldrei
þekktum þau hjón, Einar. Jónsson,
myndhöggvara og frú Önnu, höf-
um gjarnan lagt okkur til mynd af
alvarlega þenkjandi innilokuðu
fólki, sem lifði fyrir listina og ekki
blandaði auðveldlega geði við aðra.
Og svo liggur hún þarna, þessi
glaðlega kona og talar um hve
leið hún sé yfir að missa svo marga
mánuði frá störfum, einmitt þegar
hún ætlaði að nota haustið og vet-
urinn svo vel til að ljúka við að
skrásetja bókasafnið í Hnitbjörg-
um og fara í gegnum öll bréf
Einars. Það er æði tafsamt verk að
fara í gegnum þetta allt, segir hún.
Frú Anna hafði verið að koma úr
fríi frá Danmörku í ágústmánuði, út-
hví;a og reiðúbúin til að taka til hendi,
þegar hún hrasaði við að stíga út úr
áætlunarbílnum frá Keflavíkurflugvelli
og hlaut brot við mjöðmina, sem svo
greri ekki rétt og var brotið upp aftur.
Þegar vikið er að sýnilegri lífsgleði
hennar og óþvinguðum tjáningarmáta,
segist hún alltaf hafa haft létta lund
og ætíð litið björtum augum á tilveruna.
Einar gat ekki þolað að sjá mig niður-
dregna. Þá byrjaði hann að reyna að
fá mig til að brosa. Og auðvitað end-
aði það alltaf með því að ég hló.
Ég var miklu opnari og mannblendnari
en hann. Þessvegna varð ég dálítið leið,
þegar sameiginlegir vinir okkar gáfu
sig lítið að mér eftir að hann dó. Ég
þurfti svo á þeim að halda, og ég
fór að hugsa um það hvort enginn hefði
í launinni kært sig um að sjá mig, að-
eins Einar. Svo komst ég seinna að því,
að þetta var á misskilningi byggt. Allir
héldu að ég kysi að fá að vera ein og í
friði.
N. . ,
l’ú á ég það erindi við þessa átt-
ræðu konu í rúminu, að fá að kynnast
ofurlítið og kynna dönsku stúlkuna, sem
hitti íslenzkan myndlistarmann laust eft-
ir aidamót, beið hans í 15 ár meðan hann
barðist við fátækt og leitaði sér frama,
llfði síðan fyrir hann og með honum í
steinkastalanum á Skólavörðuhæð í nær
40 ár og er nú að ganga frá í litla hús-
inu í garðinum, þar sem þau bjuggu
síðustu árin og hún ein nú.
— Hvernig ég kynntist Einari? Ja, ég
hefi nú sagt frá því áður og vil ógjarnán
að fólk haldi að mér sé svo umhugað um
að halda því á lofti, segir frú Anna. En
hún lætur samt tilleiðast að segja frá
nýjársfagnaði islenzka Stúdentafélagsins
í Prins Wilhelms Palæ í Kaupmanna-
höfn um áramótin 1901—2. Hún var þá
17 ára gömul og faðir hennar,
hafði leyft henni að fara þang-
að með danskri stúlku, sem trúlofuð var
íslendingi, en á heimili þessarar stúlku
haíði Einar Jónsson einmitt búið. —
Emar kom um miðnættið með Sigurði
Eggerz. Ég var kynnt fyrir honum og
hann bauð mér seinna upp í
dans. Hann hafði lært að dansa
hjá tveimur gömlum dömum í
Rosengaarden. Iðnnemarnir sem hann
bjó þá með, voru sendir til þeirra til að
fá á sig svolítinn heimsmannabrag. Þetta
vöru piltar víðsvégar áð af landsbyggð-
inni og Einar lýsti því oft fyrir mér
seinna, hve klossaðir þeir voru og hve
skringileg þessi danskennsla hafði ver-
ið. Jæja, við dönsuðum fyrst vals og svo
Lancier. Á einum stað átti að lyfta döm-
unr.i upp. Einar hóf mig svo hátt, að
pilsin sveifluðust út í loftið og ég sagði
móðguð: „Svona fer maður ekki með
dömur". Oft stríddi Einar mér á því
síðar, að ég hefði byrjað að ala hann
upp fyrsta kvöldið. Seinna átti að vera
sameiginlegt borðhald og Einar bauð að
leiða mig til borðs. Ég sagðist vera upp-
tekin, einhver fslendingur væri búinn
að nefna við mig að vera hans borð-
dama „Það skal ég sjá um“, svaraði
Einar, og hefur líklega haldið beint til
mannsins og gengið frá málinu. Við
spjölluðum svo mikið saman um kvöldið
ug Einar fylgdist með okkur, þegar
vinkona mín og unnusti hennar óku.
mér heim. En pabbi hafði sétt það skil-
yrði fyrir ballferðinni, að þau gættu
mín vel og skiluðu mér sjálf að dyr-
unurri. Pabbi var mjög strangur og ég
var dauðhrædd við að svara játandi,
þegar Einar spurði hvort hann mætti
koma og heimsækja foreldra mína. Strax
kvöldið eftir- kom hann svo. Mömmu og
pabba leizt vel á hann. Ég var stein-
hiss.-i, þegar pabbi játaði því undir eins,
er Einar spurði hvo>T hann mætti bjóða
mér út. Hann sótti hljómleika og fór í
óperuna, þegar hann gat. Það fyrsta,
sem við sáum saman, var Faust. Um
þetta leyti var Einar búinn að fá styrk-
inn frá íslandi til Ítalíufararinnar. Og
um vorið fór hann og var í burtu í
hálft annað ár.
— Voruð þið þá heitbundin?
— Nei, nei, hann sagði: „Anna litla,
nú fer ég og ég veit ekki hvort við sjá-
umst nokkurn tíma aftur. Framtíð mín
er svo ótrygg og þú ert svo ung!“ Þegar
Einar kom aftur átti hann ekki grænan
eyri og fékk vin sinn til að bjóða okkur
báðum að borða fyrsta kvöldið.
— Á hverju lifði Einar þessi árin?
SeJd; hann myndir?
— Nei, stærri verkin seldi hann ekki.
En hann gerði mannamyndir eftir pönt-
un og af því lifði hann aðallega. En
það nægði ekki íil að hann gæti hugs-
að til að kvænast. Góður vinur Einars,
og hjálparhellá, Thor Tulinius, kaup-
maður, hjálpaði honum eftir Rómar-
ferðina, Fékk hann inni á afdönkuðu
elliheimili og byrjaði af krafti að
vinna. Ég hafði ,lært að sauma,
því ég átti 6 yngri systur og
átti að hjálpa til við að sauma á þær.
Mamma stakk því upp á því við pabba,
að hann gæfi mér saumavél og einhver
húsgögn, svo ég gæti flutt að heiman
og sett upp saumastofu. Ég leigði tvö
herbergi og byrjaði að sauma fyrir
fólk. Seinna kaus ég svo heldur að
sauma á heimilum, því þá gat ég tekið
frí stöku dag. Einar bjó ekki langt frá
saumastofunni, og við vorum saman
hvert kvöld og þegar ég gat. Ég vissi í
hvílíku basli hann átti og vænti ekki
neins frekar. Þannig gekk það til 1914.
—•- Ekki hefur foreldrum yðar þótt
það glæsileg framtíð fyrir dóttur sína.
Reyndu þau aldrei að hafa áhrif á yður?
— Jú, það gerðu þau reyndar. Ein-
hverju sinni hafði pabbi haft orð á því
við mömmu, hve einkennilega treg ég
væri að tala um okkur Einar. Og
mamma svaraði því til, að það væri
ekk1. undarlegt, svo oft sem ég hefði
komið heim geislandi glöð og haldið að
r.ú væri áreiðanlega að snúast til betri
vegar fyrir Einari, og svo alltaf orðið
fyrir vonbrigðum. Á þessum árum
reyndi Einar með öllu móti að skapa
sér lífvænlega aðstöðu. Hann fór til
Berlínar, því þar hafði verið skrifað
svo vel um verk hans og hann reyndi
að fara til Vínarborgar og London. En
eins og þýzkur listdómari sagði við
hann, hvert land hefur nóg með að
sjá sínum eigin listamönnum farborða.
Þegar hann fór til Berlínar árið 1909,
kvað hann upp úr með það, að nú
yrð: að slíta þau bönd, sem bundu okk-
ur. Honum fannst ekki rétt að standa í
vegi fyrir mér lengur. Þannig stóð líka
á, að hann átti ríkan meðbiðil. Einari
geðjaðist að þessum manni og vissi að
hann gat boðið m,ér allt, sem hann
átti ekki sjálfur. Ég fór alltaf á sunnu-
dögum til kirkju nálægt heimili foreldra
minna og þangað kom þessi maður ávallt
akandi utan úr sveit. Ég var ekki lofuð
og hann hélt áfram að biðja
mín. En mig skipti það engu.
Einar var eitt ár í Berlín. Svo hittumst
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
24. desember 1965