Lesbók Morgunblaðsins - 06.02.1966, Blaðsíða 8

KIRKJA mun hafa verið á Höfðabrekku
frá öndverðri kristni. Þar hafði útsynn-
ingsstormur brotið tvær kirkjur áður en
Jón Loftsson „hafði þar gera látið nýja
kirkju og mjög vandaða að smíði“. Átti
Þorlákur biskup helgi að vígja hana,
er hann var á heimleið úr yfirreið um
Austfjörðu. Vör honum búin vegleg
veizla á Höfðabrekku, en Jón var þar
fyrir og margir mikilsháttar menn. En
þegar talað var um máldaga kirkjunnar
og biskup spurði Jón, hvort hann hefði
ekki heyrt erindi erkibiskups um kirkna-
eignir, gaf Jón hið fræga svar: „Heyra
má ég erkibiskups boffskap, en ráffinn
er ég í aff halda hann aff engu og eigi
hygg ég harm viti betur né vilji en
mínir foreldrar, Sæmundar hinn fróði
og synir hans“. Varð þeim biskupi þetta
ásamt fleiru mjög að deiluefni eins og
alkunna er, en Jón lét ekki hlut sinn.
Biskup undi lítt við þau málalok. Samt
vígði hánn kirkjuna og söng messu, þótt
ekki fengi hann vilja sínum framgengt.
Næst skal Höfðabrekkukirkju getið,
er Katla gýs 3. nóv. 1660. Þá var séra
Jón Salómonsson prestur í Reynisþing-
um og sat á Heiði. Hefur hann ritað frá-
sögn af Iþessu Kötluhlaupi. Höifðabrekku
bærinn stóð þá neðan undir fjallinu.
Samthóldu menn, að honum mundi óhætt
í hlaupi þessu eins og jafnan áður, en
það fór á ar.nan veg. Þann 8. nóv. var
vatnsflóðið úr hlaupinu komið beggja
megin kirkjunnar og braut það strax
iþilið frá henni. Var því þá bjargað úr
kirkjunni, sem til náðist. Var séra Jón
sjálfur á staðnum og gekk fram ásamt
öðrum í björgunarstarfinu. Tók hann
kJukkurnar og bar þær, sína í hvorri
hendi, upp svakaliaða Tíðabrekku. Svo
ó>. vatnsflaumurinn, að við ekkert varð
ráðið. „Varð þá allt slétt af sandi, svo
að kirkjan fór í kaf að mestu", segir
í frásögn sr. Jóns.
Bbenezer Henderson, sem getur um
þetta Kötlulhlaup í ferðabók sinni, segir
að kirkjan hafi sópazt burt með flóð-
öldunni ,,og sást kirkjan fljóta innan um
ísinn góðan spöl út á sjó, unz hún liðað-
ist í sundur“.
Eftir þetta hlaup var bærinn færður
upp á brekkuna. Segir Sveinn Pálsson,
að hann hafi „verið fluttur tvisvar eða
þrisvár hærra upp“.
Uppi á fjallinu þurfti ekki að óttast
að Höfðabrekkukirkja færi að grafast í
sand eða sópast á brott undan flóðum
frá Mýrdalsjökli í Kötluhlaupum. En
þar uppi gnauðuðu um hana sterkir
stormar eins og allt, sem stendur hátt,
og stórregnið buldi á henni með öllum
sínum þunga. Þess vegna var engin furða
þótt eiganda Höfðabrekkukirkju veittist
oft erfitt að verja sitt guðshús bæði fyr-
ir vindum og vætu sunnlenzkra slag-
veðra. Vprður hér vitanlega ekki rakin
ýtarlega saga þess, aðeins drépið á nokk-
og þöglu. Finnur prófastur taldi sér
skylt að þakka honum það í umboði
kirkjueiganda.
Eftir þetta mun kirkjunni óðum hafa
hrakað og rúmlega tveim öldum eftir að
sr. Jón Salómonsson hafði keifað með
klukkurnar upp Tíðabrekku til að bjarga
iþeim frá því að grafast í sandinn og sá
guðshús sitt liðast í sundur í Kötlu-
hlaupi, rauf þakið af Höfðabrekkukirkj u
í miklu stormveðri, það var 9. marz
1882. Þá voru veður ærið skakviðrasöm,
útsynningsrosar og illviðri. Það þoldi
ekki húsið á þessum veðursama stað,
brúninni á Höfðabrekkufjalli.
Þegar hér var komið sögu, var Magn-
ús, hinn ríki og fróði, á Skaftárdal orð-
inn eigandi Höfðabrekku, en bóndi þar
var Ólafur Pálsson umboðsmaður frá
Hörgsdal. Var nú ekki hugsað um við-
gerð á hinu gamla guðshúsi heldur nýtt
reist frá grunni. Til þess var ráðinn
hinn afkastamikli smiður, Páll „snikk-
ari“ á Geirlandi. Hann var bróðir Ólafs
umboðsmanns. Vann Páll að kirkjusmíð-
inni alls í 144 daga á árunum 1882 og
’83 og fé'kk í kaup auk fæðis 240 krónur,
en alls kostaði kirkjan 1310 krónur 55
aura. — Ekki er vitað hvenær smíði
hennar lauk, en fyrst mun hafa verið
messað í henni á nýársdag 1883. Hún var
öll úr timbri, turnlaus með tveim glugg-
um á hvorri hlið, fyrst bikuð utan, síðan
járnklædd eftir að bárujárnið fór að
flytjast. Þykir Matthíasi fornmenjaverði
hún óásjáleg er hann sá hana rúmlega
þrítuga.
En vel rækti Höfðabrekkusöfnuður
helgar tíðir í kirkju sinni og heimtaði
jafnmargar messur og Reynissókn, sem
þó var næstum fimm sinnum fjölmenn-
ari. Þetta sækja þeir svo fast, að prestur
skrifar biskupi og biður um úrskurð
hans þar sem sóknarnefndirnar geta ekki
komið sér saman.
Þann 17. júní 1894 vúsiterar Hallgrímur
biskup Vestur-Skaftafellsprófastsdæmi.
Á Höfðabrekku getur hann ýmissa
kirkjugripa sem í notkun eru, en „göm-
ui, óbrúkanleg altaristafla fráskrifast".
Hinsvegar telur Matthías í sinni lýs-
ingu upp alla kirkjugripi, og lýsir skrúða
og öðru af sinni venjulegu nákvæmnú
En senn fór að ganga báglega með
viðhaldið og þetta tiltölulega nýja hús
fór að láta allmjög á sjá. Strax á næsta
ári varð vart við leka, þrátt fyrir tvö-
falt þak, skráin er biluð, tvær rúður
brotnar, „og enn er sú hin rifna klukka
hljóðlaus og þarf því bráðrar endurbót-
ar við“. Og lýsinguna, sem þetta er tekið
ú.t og gerð er 27. júní 1850, endar prófast-
urinn í Hörgsdal, Páll Pálsson, á
þessum orðum : „Ennfremur er þess
að geta, að viðkomandi sóknar-
pres'tur og nálægir (viðstaddir)
sóknarmenn álíta nauðsynlegt að nýr
gluggi verði á súðina settur til að bera
fullkomna birtu á predikunarstólinn“ —
þótt komið sé fram yfir sólstöður, er það
enn í fersku minni hve presti hefur
gengið seint að stauta sig fram úr
predikuninni einhvern dimman sunnu-
dag í skammdeginu veturinn áður.
En svo er að sjá, sem áminningar
prófasts um nauðsynlegar lagfæringar
á kirkjunni og gripum hennar hafi lítil
áhrif haft. Og næstsíðasta sinn, sem sr.
Páll vísiterar Höfðabrekkukirkju, vorið
1859, tekur hann svo til orða, að „haldi
þessu fram með vanhirðing kirkjunnar
verður prófastur að leita til stiptyfir-
valda úrskurðar hvað hana snertir“. En
Síðasta kirkjan á Höfðabreklru
Höfðabrekka
Kirkjur i Reynisþingum:
Höfðobrekka
Eftir séra Gísla Brynjólfsson
ur atriði þar sem hægast hefur verið að
afla heimilda.
Á miðju sumri 1848 vísiterar Helgi
biskup Thordarsen Höfðabrekkukirkju,
sem þá er nýlega byggð, „öll úr timbri
á háum grundvelli af grjóti". Hún er
um 8 m á lengd og 4,6 m á breidd. Þæitti
það ekki stór stofa í nýtízkuíbúð. Á
henni er tvöfalt timburþak, skarsúð að
innan, rennisúð hið ytra. í henni allri
er fjalagólf. Altarið er ómálað en að
öðru leyti allþokkalegt með hurð fyrir,
sem vantar bæði járn og læsingu. Aftur
á móti er útihurðin bæði með skrá og
lykli og handarhaldi úr kopar. „Húsið
reyndist vel byggt og sterklegt og af
góðum viðum en vottar þó til að þiljur
eru farnar að gisna. Öllu er því vel
við faaldið með bikun“.
Um kirkjunnar orna- og instrumenta
er þess getið m.a., að í henni er „altaris-
tafla má'luð, gömul og geggjuð, sem þó
á sínum tíma hefur verið séleg“. Klukk-
urnar eru tvær, hanga í ramböldum
í framkirkjunni „hvar af sú stærri er
rifin“.
prófastinum í Hörgsdal mun ekki hafa
enat aldur til að fá dóm stiptsyfirvald-
anna um kirkjuhaldið á Höfðabrekku.
Og svo mikið er víst, að sr. Páll var
búinn að liggja í grötf sinni í 14 ár þegar
hægt var að samhringja í Höfðabrekku-
kirkju, því að það er ekki fyrr en við
vísitazíu 1875, að prófasturinn, sr. Jón
Sigurðsson á Mýrum, lætur þess getið
að „kirkjuverjari" (kirkjubóndinn?) hafi
gefið henni nýja klukku fyrir þá gömlu
g LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
6. febrúar 1961«