Lesbók Morgunblaðsins - 08.01.1967, Blaðsíða 5

Bókasöín fom og ný IX:
Effir Sigurlaug Drynleifsson
Ilok átjándu aldar og mieð
upphafi þeirrar nitjándu
hefst nýtt tímabil í sögu mannkyns-
ins, iðnbyltingin. Iðnbyltingin hefst
á Englandi og berst þaðan til ann-
arra landa. Fjöldaframleiðsla tek-
ur við af handverki, framleiðsluget-
an stóreykst, matvælaöflunin verð-
ur mun auðveldari og samgöngur
stórbatna. Aukin matvæli, bætt
heilsufarsástand lengir meðalaldur-
inn og bamadauðinn verður hverf-
andi hjá því sem áður var. Þassi
þróun varð til þess að þörf var á
enn aukinni framleiðslu. Fólkinu
tekur að stórfjölga á nítjándu öld-
inni í þeim löndum þar sem áhrifa
iðnbyltingarinnar gætti. Meiri
framleiðsla, bætt kjör og þörf sér-
hæfingar og sérþekkingar í atvinnu-
greinum jók þörfina fyrir meiri
fræðslu, sem krefst aukins bóka-
kosts og veldur byltingu í bóka-
safnsmálum. Almenningssöfnum
stórfjölgar og bókaeign eldri safna
stóreykst. Framfarir í prenttækni
haldast í hendur við aukna útgáfu-
starfsemi. Þessar breytingar ger-
ast á misjafnlega löngum tíma eft-
ir löndum og aðstæðum, en þeg-
ar kemur fram á seinni hluta nítj-
ándu aldar og þá tuttugustu eykst
þessi þróun stórkostlega. Almennt
læsi ýtir undir aukna útgáfustarf-
semi og styttri vinnutími eykur
tómstundir, sem oft voru og eru
notaðar til lestrar. Einkasöfnum
fjölgar með aukinni velmegun og
áhugi manna á bókum verður al-
mennari en áður fyrr. Bóksalan
eykst og bækur verða ódýrari en
áður vegna betri tækni og aukinna
upplaga.
E nski aðallinn átti á 18. öldinni
mörg vönduðustu bókasöfn Evrópu. A
nitjándu öld var engu minni gróska í
einkasöfnun þar í landi. London verð-
ur miðstóð bókauppboðanna ásamt
París. Ein elzta fornbókaverzlun og síð-
ar uppboðsfyrirtæki á Englandi er
Sotheby & Co, sem var stofnuð 1744
og er nú merkasta fyrirtæki sinnar teg-
undar í heiminum. Þar skipta dýrmæt-
ustu rit um eigendur. Meðal
merkari verka, sem þar hafa
farið undir hamarinn nýlega var Skarðs
bók. Verð gamalla bóka er mjög mis-
jafnt, en eftirsóttar bækur fara stöð-
ugt hækkandi. Ein hæsta sala á bóka-
safni hjá Sotheby var hið svonefnda
Britwell safn, sem var boðið upp á
Bókasafnið í Los Angeles.
árunum 1916-1919 og náði verðið hálfri
milljón punda eða um sextíu milljónum
ísl. króna. Þetta safn var runnið frá
William Henry Miller, brezkum þing-
manni, sem safnaði einkum enskum
bókmenntum og eignaðist eitt vandað-
asta safn sinnar tegundar á 19. öld-
inni. William Beckford var rithöfundur
og bókasafnari. Hann safnaði bókum
af mikilli ástríðu og kom því fyrir í
Fonthill Abbey, sem var bústaður hans
þar til hann varð að selja eignina og
safnið 1822, þá taldi safnið um 22 þús-
und bindi. Safnið var svo selt á upp-
boði árið eftir af hinum nýja eiganda.
Beckford hafði haldið eftir nokkru
magni bóka og hóf aftur söfnun og
varð vel ágengt. Hann eignaðist mjög
vandað safn og lagði megináherzluna
á fagrar bækur og listrænt bókband.
Þegar hann lézt 1844 rann safnið til
tengdasonar hans hertogans af Ham-
ilton, en það var síðar selt hjá Sotheby
á árunum 1882-84. Alexander hertogi
af Hamilton sá tíundi í röðinni átti
mjög gott safn fyrir, einkum var hand-
ritasafn hans talið með miklum ágæt-
um. Sá hluti safnsins var seldur af af-
komendum hans og var kaupandinn
ríkisstjórn Prússlands. Richai-d Heber,
brezkur þingmaður og safnari, hóf
bókasöfnun í æsku og eignaðist ein-
stakt bókasafn. Walter Scott, sem var
sjálfur safnari, sagði, að bókasafn Heb-
ers og vínkjallari ættu hvergi sinn lika
á Englandi. Heber mætti á flestöllum
bókauppboðum í London á árunum
1810-30 og keypti oft heil söfn, sem
vorni á boðstólum. Safn hans taldi um
150 þúsund bindi og hann varðveitti
það í átta húsum, ýmist á Englandi
eða á meginlandi Evrópu. Hann taldi
sig hafa notað um 100 þúsund pund til
þess hluta safnsins, sem hann geymdi
á Englandi. Hann safnaði einkum bók-
um varðandi sagnfræði og bókmenntir
og átti meðal annars ágætt safn gam-
alla ítalskra og spænskra rita, hann
átti fjölbreytt safn húmanista og sjald-
séðar útgáfur klassíkeranna. Að hon-
um látnum var safnið selt á árunum
1834-37 á milli 60 og 70 þúsund pund.
Jólaleyfið er vel þegið í anna-
sömum skammdegissortanum, öll-
um þykir gott að sofa út nokkra
morgna þegar myrkast er úti og
vetrarþreytan hefur tekið sér ból-
Bfestu í líkam-
anum. Og
hressir, út-
hvíldir og
endurnœrðir
hefja menn
störf á nýju
ári.
Einn er sá
hópur manna,
sem jólaleyf-
ið kemur dá-
lítið ankanna-
lega við, en það eru nemendur í
framhaldsskólum og œðri mennta-
stofnunum. Þessir skólar hefja
margir störf nœrri mánaðarmótum
september og október og hafa
ra
þannig starfað í rúma tvo mánuði
þegar fer að koma los á starfsem-
ina vegna jólaundirbúnings.
Kennslutíminn fyrir jól verður
þannig óeðlilega skammur, því það
er alkunna, að verulegur skriður
kemst ekki á nám fyrr en skólar
hafa starfað allt að því einn mán-
uð. Það tekur sinn tima fyrir nem-
endur að aðlaga sig þessum nýju
starfsháttum og koma sér á veru-
legan skrið við ný viðfangsefni,
sem alltaf eru einhver í upphafi
hvers vetrar. Námstíminn fram til
jóla nýtist því ekki sem skyldi og
á þetta við um allt nám, allt frá
gagnfræðastigi og til háskólanáms
og verður þó ef til vill örlagaríkast
í því síðasttalda.
Að liðnu jólaleyfi taka við miðs-
vetrarpróf í skólum landsins. Þá
er prófað í því, sem kennt hefur
verið á haustmisseri, og gefin stig
og einkunnir fyrir frammistöðuna.
En nemandinn er aldrei að vetrin-
um verr undir það búinn að þreyta
próf en einmitt í janúar, svo fremi
sem hann hefur varið jólaleyfi sínu
eins og til er œtlazt, til hvíldar og
hressingar.
Eðlilegra vœri fyrir skólastarfið,
að hafa hlé hvíldar og hressing-
ar að loknum miðsvetrarprófum,
þá vœri nemendum hollt að hvíla
huga og hönd og safna kröftum til
átaka við viðfangsefni, sem bíða
á vormisseri.
Hér er þörf samrœmingar, því
engum er greiði gerður með því
að nám komi ekki að notum eða
nauðsynlegur hvíldartími fari til
spillis vegna skipulagsleysis og
skorts á hagrœðingu. Og þá er
spurningin þessi: Hvað er hægt að
gera til úrbóta?
Þetta ósamrœmi jólaleyfis og
miðsvetrarprófa hefur verið leyst
þannig við suma háskóla á Norð-
urlöndum, að kennslumisseri að
hausti hefst í byrjun september
eða lok ágúst. Er þá fullur skrið-
ur kominn á nám allt í byrjun
október, sem helzt út nóvember. t
desembermánuði hefjast svo próf,
sem standa fram til jóla. Þarna
kemur jólaleyfið mjög eðlilega við,
til hvíldar og endurnœringar að
loknum erfiðum áfanga. Vormiss-
eri hefst svo í janúar og þá er tek-
ið til við ný verkefni.
Ekki virðist neitt því til fyrir-
stöðu, að svipað fyrirkomulag yrði
tekið upp hér á landi. Kennsluár
œtti að geta hafizt í byrjun septem-
ber og ekkert œtti að vera því til
fyrirstöðu, að skólar lykju þá störf-
um fyrr að vorinu sem því svarar.
Með þessu móti notaðist kennslan
fyrir áramót mun betur og allt
skólastarfið yrði í betra samrœmi.
Jón Hnefill Aðalsteinsson.
8. janúar 1967.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5