Lesbók Morgunblaðsins - 09.04.1967, Blaðsíða 7
Það mátti með sanni segja, að Guðjóni fórst allra
manna bezt að finna að verkum, sem honum þóttu
ekki vel fara eða rétt unnin, því hann kunni
sjálfur manna bezt hvert verk og handtak, sem til-
■heyrði vegalagningu, en það hafa verið og eru til
menn, sem sjá um ýmis verk og hafa vit á hvernig
það skal vera, en kunna bara ekki sjálfir að vinna
verkið og þá ekki að sýna þau réttu vinnuhandtök.
Guðjón kunni ágætavel að byggja úr klofnu grjóti,
þaulvanur því í vegagerð og byggingum í Reykja-
vík. Hann kenndi það til hlítar þeim, er hann hafði
við byggingu brúarstöpla og ræsakampa, að kljúfa
grjót, setja það, höggva saman og hlaða. Það er
vandaverk og líka skemmtilegt að höggva saman
klofið grjót og hlaða og láta falla vel og rétt sam-
an, einkum varð að vanda hleðslu brúarstólpa og
stærri ræsa, þar sem var mikill vatnagangur. Það
mátti ekki flísa upp í „fúurnar" — holurnar, og
troða svo í sementi eins og síðar var gert. Nei, það
varð að standa nakið fyrir auga verkstjórans,
hvernig það var unnið. En þetta var líka góður verk-
námsskóli ungum mönnum, sem flestum kom að
góðu gagni í lífinu, við hvaða störf, sem menn ann-
ars völdu sér.
Það er ekki otfmælt, þótt sagt sé, að á mörgum
heimilum mátti sjá þess merki, þar sem einhverjar
útiframkvæmdir voru gerðar, að á því mátti sjá
svip af handbrögðum, sem menn lærðu af Guðjóni
í Laxnesi.
Hér hefur verið að nokkru drepið á vegaverk-
stjórn Guðjóns í Laxnesi, stjórn hans og verkþekk-
ingu, en jafnhliða var hann hygginn og praktískur
á að fá sem mest fyrir þá peninga, sem hann hafði
A
SEINNI HLUTI
EFTIR JÓNÁS MAGNÚSSON
til umráða hverju sinni, sem m.a. kom fram bein-
línis vegna hans fjölhæfu verkkunnáttu, sem hann
beint hagaði til eftir ástæðum, sem við átti og gerði
sama gagn, en þó fyrst og fremst að hann kunni
betur til verka sjáLfur en nokkur annar og gat þar
af leiðandi beitt fleiri aðferðum. Vil ég geta hér um
eina hlið þess, sem mér hefur fundizt jafnmikið til
um í dag og þá.
Árið 1910 var gerð að nokkurs konar fjallvegi leiðin
upp úr Mosfellsdal ofan Laxness, um Mosfellsbring-
ur, þaðan upp Suðurmýrar og upp þaðan á Þing-
vallaveg um Borgarhóla. Þessi umferðarleið var að-
allega gerð sem reiðvegur og varð mjög vinsæl, þar
sem allir ferðuðust þá á hestum og lengi síðan. Þessi
leið var einkar hentug lausríðandi fólki, hvort held-
ur var að austan eða frá Reykjavík um Mosfells-
sveit á austurleið um Þingvöll. Það stytti leiðina til
muna og alls staðar góður hagi og sjálfur Mosfells-
heiðarvegurinn styttist stórlega.
Guðjón í Laxnesi átti mestan þátt í að fá þessa
leið viðurkennda með fjárframlögum úr Landssjóði
árlega til að gera hana sæmilega færa, og var unn-
ið að endurbótum þessarar leiðar í nokkur ár með
því að leggja veg yfir blautar mýrar og mölbera
þá kafla, brúa rásir og skurði, ryðja holt og þurr-
lenda móa, og varð þessi leið ágætalega greiðfær og
skemmtileg ríðandi fólki og mátti einnig vel fara
þarna á milli með hestvagn.
Það var í sláttarbyrjun 1912, þegar lokið var vega-
vinnu á Mosfellsheiði, þá átti Guðjón eftir eitthvað
af peningum frá því fyrr um vorið í Bringnaveg-
inn eins og hann var kallaður. Lét þá Guðjón okk-
ur nokkra menn verðá eftir til að brúa 4 eða 5 djúpa,
illfæra skurði á þessari leið sem yfir varð að fara.
Þessi kafli leiðarinnar var yfir slétt graslendi og ekki
blautt, en þverskorið af djúpum grafningsskurðum,
sem nauðsyn var að brúa með einhverjum ráðum.
Ekkert grjót var þarna að fá í rennukampa og auk
þess illflytjandi á hestvögnum. Þá lét Guðjón hlaða
„torfboga“ úr mýrarstrengjum, en hann sagði til um,
hvernig ætti að stinga og hlaða bogann. Hlaða skal
bogann að sér jafnt neðan frá botni og strengirnir
hlaðnir á víxl, kamparnir hlaðist saman 50 cm. neðar
veghæð, fella saman langa strengi á víxl yfir í
fulla hæð undir malar ofaníburðarlagið, breidd bog-
ans sama og vegbreiddin, ca. 3 m. Svo var keilan
út frá kömpunum hlaðin á sama hátt og venja var
úr snyddu. Þessir torfbogar voru svo vel gerðir og
T
UUQJ
M
Sigríður og Guðjón. Myndin mun tekin skömmu
eftir að þau giftust.
njónin í Laxnesi ásamt llalldóri syni sínum.
sterkir, að þeir halda sér enn eftir meir en 50 ár, en
undirstöðulagið var haít úr grjóti, þar sem vatnið
gnauðar mest á. Með þessari aðferð gat Guðjón brú-
að alla skurðina, sem kostaði ekki meir en eitt ræsi
hlaðið úr grjóti og timburhlera yfir, sem hefði svo
orðið að bíða til næstu ára, en þá voru ekki síður
en alltaf hefur verið takmarkaðir peningar og þurfti
að gera mikið og þörfin brýn, þótt smáar væru
fjárveitingar.
Guðjón sagði okkur, að víða hefði hann látið gera
svona torfbogaræsi austur í Hornafirði og á Norður-
landi, þar sem mýrlendi var og dýrt og erfitt að
koma að grjóti, og hafi þeir reynzt vel, ef þeir
væru rétt hlaðnir, góður frágangur og vel mölborið
— og kostnaður 3—4 sinnum minni, ef góð stnengja-
stunga er við ræsið.
F.g efast um, að nokkur núlifandi vegagerðar-
maður kannist við byggingu ræsa með þessari aðferð.
Oftast lauk Guðjón vegavinnu hverju sinni um
sláttukomu. Þá voru allflestir af verkamönnum hans
bundnir slættinum og hann þá einnig sjálfur. Þetta
vinnutímabil o.g fyrirkomulag kom sér vel fyrir alla,
sem hjá honum unnu, enda mjög vinsælt. Þetta
voru allt bændasynir víðs vegar að úr héraðinu,
sem þurftu svo að vera heima um heyskapartím-
ann, en með þessari tilhögun vegavinnunnar vei'tti
Guðjón miklu fleiri mönnum vinnu, sem höfðu
þörf fyrir hana á þessu 5—7 vikna tímabili, en hitt
að halda út mikinn hluta sumarsins og vera með
hálfu færri menn og hesta. Þetta fyrirkomulag hafði
Guðjón á vegavinnunni til þess að sem flestir gætu
fengið vinnu þetta tímabil. Vel sáu sumir menn
það, að sjálfum honum var þetta ódrýgra. Stundum
var Guðjón með vegalagningu á haustin snemma og
þá innan héraðs, fyrir sýsluna eða sveitarfélagið, og
hafði einnig sum haustin menn á Mosfellsheiði til
að hlaða vörður meðfram Þingvallaveginum og fleira
þess háttar.
í allri daglegri umgengni var Guðjón góður og
vinsæll yfirmaður, alltaf þessi jafna prúða fram-
koma, sanngjarn í kröfum og aðfinnslum, ef svo
bar við. Alltaf var hann skemmtilegur í viðræð-
um, þegar hann talaði við strákana á vinnustað,
enda virtur og metinn af sínum mönnum.
Á þessum árum, sem hér er verið að segja frá,
áttu verkamenn í vegavinnu að minnsta kosti meira
undir sínum verkstjóra en síðar varð; þá var þetta
mátti heita eina fáanlega peningavinnan, sem færri
fengu en um sóttu, og verkstjórinn 'hafði nokkurt
úrskurðarvald um mismun á kaupi manna. Þá voru
engir svo að segja ákveðnir kauptaxtar annað en
hámarkskaup kr. 3 á dag, en vegaverkstjóranum var
þá fyrirlagt af landsverkfræðingi og landsstjórn að
greiða þet'ta hámarkskaup nokkuð eftir hæfni manna
og dugnaði án sérstaks tillits til aldurS. Þá voru
engir kauptaxtar á annan hátt né heldur verka-
lýðsfélög. Þegar um svona kaupmismun var að ræða,
fór það eftir mati verkstjórans; þá var hann hæsti-
réttur og engum dugði að mögla. En verkstjórinn
þurfti líka að hafa nákvæma og glögga yfirsýn,
fylgjast vel með á vinnustað, kynnast verkamönn-
unum, hvernig þeir unnu og höguðu sér á vinnu-
stað.
Vel man ég eftir að gerður var nokkur mismunur
á kaupi fullorðinna manna, um 10 og 20 aura á dag,
þegar hæst var borgað 3 kr. á dag, en flokksstjóra
kr; 3.20. Það var alltaf nokkur spenningur eða
nokkurs konar glímuskjálfti við fyrstu útborgun. Þá
kom matið dómarans. Eins var þetta með strákana,
það var ekki heldur farið eftir aldursflokkum sér-
staklega. Enginn sagði orð um þetta við verkstjór-
ann, það var aldrei nema þá helzt í sinn hóp, þá var
það stundum huggunin, að munurinn ætti að vera
meiri, hann ætti ekki nema „kúskakaup", en þetta
var miklu meira metnaðarmál en sá litli kaupmun-
ur, þótt hver tíeyringur þá hefði nokkurt gildi á
dagkaupið. Það kom líka fyrir, að einn slikur maður
hækkaði í fullt kaup við næstu útborgun. Hinn sami
sá, að ekki var hægt að skýla sér með sérhlífni og
dundi í skjóli fjöldans, án þess að verkstjórinn
veitti því athygli. Guðjón var næmur og glöggur að
sjá út, ef mienn voru sérhlífnir, en höfðu heilsu og
burði til fullra vinnuafkasta. En þó að einhver hefði
ekki burði og vinnuþrek á við unga og sterka menn,
galt hann þess aldrei í kaupi.
Aldrei skipaði Guðjón til verka eins og algengt er
hjá verkstjórum, heldur sagði ævinlega: „Ég ætia að
biðja þig eða ykkur. Við verðum að hafa þetta
svona, drengir mínir. Eigum við ekki að bæta við
einu pari af vögnum, piltar mínir?“ Þetta sagði
hann, ef honum fannst of langt hlé í gryfjunni hjá
þeim, sem mokuðu í vagnana. En þetta verkaði á
karlana eins og .hann leitaði samþykkis þeirra og
væri þeirra jafningi fremur en bein skipun. Þannig
voru umgengnishættir Guðjóns hvort heldur var á
hans eigin heimili eða verkstjóri í vegavinnunni. Ég
held að það sé sanna myndin og lýsingin á Guðjóni,
■hversu hann var virtur og innst inni metinn af sín-
um starfsmönnum. Stundum þurfti hann að fara í
útréttingar fyrir veginn, sem tók þá tvo daga. Hann
lagði fyrir, hvað átti að vinna á meðan. En það var
alltaf eins og þegjandi samtök allra að láta ganga
sem bezt vinnuna á meðan hann var í burtu.
Alltaf gaf Guðjón okkur heimferðardag á fullu
kaupi, þegar hætt var hverju sinni. Þetta þótti okk-
ur nú vænt um 1 þá daga. Það var ekki siður þá að
borga nema þá daga sem unnið var. Eins var það
ef einhvern vanhagaði um aura fyrirfram, þá var
alltaf gott að koma til Guðjóns.
Stuttu eftir að Guðjón fluttist að Laxnesi, hlóð-
ust á hann ýmis sveitarstörf, sem vænta mátti, því
hann var mi'kið greindur maður og fjölhæfur og
svo líka ágætlega vel að sér til hvers sem þurfti í
sveitarmálefnum, gætinn framfaramaður og hygginn,
félagslyndur, og með allri sinni hægu framkomu var
hann allra manna skemmtilegastur í samstarfi, en
þó alvörumaður. Það var því engin tilviljun, þótt
Guðjón í Laxnesi væri kjörinn í margvísleg sveitar-
málefni og trúnaðarstörf. Guðjón var í hreppsnefnd
Framhald á bls. 12
9. apríl 1967
LESBÓK LIORGUNBLAÐSINS 7