Lesbók Morgunblaðsins - 07.05.1967, Blaðsíða 1

SSIVEXZKIIR.
HPPIIWIVíii
MAÐUR I
BAVDARÍKJUVUl
Hjörtur Þórðarson rafmagnsverkfrœðingur
ALDARMINNING
Eftir Steingrím Jónsson, fyrrum rafmagnsstjóra

K;< *-vVWtWSK.

Hjörtur Þórðarson við bókaskápinn á heimili sinu.
Iljörtur Þórðarson rafmagnsfræðingur var
fæddur á Stað í Hrútafirði. Þar bjuggu þa foreldr-
ar hans Þórður Árnason frá Bjamastöðum í Hvít-
ársíðu Guðmundssonar af Háafellsætt og kona hans
Guðrún Grímsdóttir Steinólfssonar í Síðumúla og
siðar Grímsstöðum í Reykholtsdal. Árið 1868 kom
prestur að Stað og fluttu þau Þórður og Guðrún
þá af jörðinni, fyrst að Skeggjstöðum í næstu
sókn og voru þar árið, en 1870 fluttu þau að næsta
bæ, Dalgeirsstöðum, og bjuggu þar til 1873, er þau
fluttust til Vesturheims með „Stórhópnum", sem
fór frá Akureyri 1873.
Hjörtur var því þriggja ára er hann kom að
Dalgeirsstöðum og dvaldist þar til 6 ára aldurs,
er hann fluttist með foreldrum sínum til Veslur-
heims. Við Dalgeirsstaði eru því fyrstu æskuminn-
ingar Hjartar bundnar. Dalgeirsstaðir liggja hátt
i Vesturdal í Miðfirði, túnið um 200 m. yifir sjáv-
armái. Þar er víðsýnt mjög í björtu veðri.
Hjörtur sagði síðar svo frá að það væri
tvennt sem hann myndi einkum frá íslandi. Annað
væri hafaldan. Hefði íshafsaldan verið tilkomumik-
il. Hefir hann þá fengið að fara niður í Miðfjörð
og getað hlustað á gný brimöldunnar. Hitt voru
norðurljósin. Hann var eitt sinn um haust með
systur sinni að reka heim fé, þá líkléga 5 ára.
Kemur hann þá auga á bragandi norðurljós. Þeg-
ar heim kom spurði hann um hvað norðurljósin
væru og hví þau dönsuðu þannig, en fékk ekki
greið svör. Þótti honum furðulegt einnig, að full-
orðna fólkið skyldi ekki kunna skil á þessu.
Hjörtur kom með foreldrum sínum og 4 systkin-
um til borgarinnar Milwaukee í Wisconsinríki, en
ihún var um þær mundir talin miðstöð íslenzka
landnómsins í Bandaríkjunum. Þórður fékk þar þeg-
ar vinnu og gat því tekið sér tíma til að athuga
hvert halda skyldi til landnámsins. En eftir tæp-
lega 3 mánuði veiktist hann hastarlega. Var talið
að það væri taugaveiki og hann settur í sóttkví
en hann lézt eftir stutta legu. Stóð þá Guðrún
eftir ekkja, 46 ára með 5 börn, að vísu 2 uppkom-
in, Guðrúnu 22 ára, Grím 19 ára, en hin voru
Ingibjörg Hjálmrún, 13 ára, Hjörtur 6 og Árni 4.
Þau voru öll ókunnug háttum landsmanna og tungu.
Það eina sem Guðrún kunni skil á var búskapur að
íslenzkum hætti og börnin höfðu alizt upp við hann.
Guðrún fluttist þá með börn sín í sveit til Dane-
sýslu fyrir atbeina norska trúboðsins, er þarna
starfaði. Þarna voru norskir landnemar, sem voru
þeim hjálplegir, og þau lærðu fljótt að bjarga sér
í norsku.
Þegar Hjörtur kom til Danesýslu var bjálkakof-
inn sem fjölskyldan fékk til íbúðar rétt við furu-
skógarþykkni mikið. Var þetta æði ólikt víðlend-
inu, sem hann mundi eftir í Dalgeirsstöðum. Gerði
hann inargar rannsóknarferðir inn í myrkviðinn.
Þótti honum skógurinn fullur leyndardóma og hafði
margs að spyrja er heim kom, en hvorki móðirin
né eldri systkinin höfðu vanizt skógi, svo Hjörtur
varð litlu vísari.
Oft heyrði hann þau hins vegar tala sín á milli
um gamla landið og bera saman við hið nýja og
mátti finna söknuð í orðum þeirra fjarri öllum
gömlum kunningjum og vinum. Kom fljótit ævin-
týraljómi yfir minningar þeirra frá gamla landinu,
sem hreif Hjört snemma.
S kammt frá heimilinu rann lækur, sem
minnti Hjört á lækina í gamla landinu. Þar undi hann
sér vel á bakkanum. Hann spurðist fyrir um það,
„Thordarson Electric Manufacturing Company“ í 500
West Huron-stræti í Chicago. Fyrirtæki Hjartar var
þarna til húsa eftir 1918.
hvaðan lækurinn kæmi og hvert hann færi. Fékk
hann að vita að vatnið í læknum kæmi úr jörð-
inni langt að um margar uppsprettur. Datt honum
þá í hug að vel gæti verið að eitthvað af vatninu
kæmi frá gamla landinu. Hann bjó sér til hjól úr
spýtum og lét vatnsstrauminn snúa því. Smíðaði
hann sér mörg slí'k hjól og lék sér að þeim. Ein-
hverju sinni kom til hans þarna ung stúlka og
spurði hann hver hefði gert þessi hjól. Játaði Hjört-
ur þau á sig, dálítið uggandi, en stúlkan hrósaði
honum fyrir hugkvæmnina og gaf honum 10 cent.
Þetta varð barnakennari hans og kom hann í skóla
til hennar litlu síðar. Stúlka þessi var miss Ella
Wheeler, er síðar varð kunn skáldkona, Ella Wheel-
er Wilcox. Hún varð góðkunningi Guðrúnar móð-
ur Hjartar. Hún átti erfitt með nafnið Hjörtur og
kallaði hann Chester. Tók hann þá upp nafnið og
skrifaði sig síðan C.H. Thordarson.
Þegar leið að jólum stakk Hjörtur upp á þvl
við börnin í skólanum, að þau gæfu kennaranum
jólagjöf. Lagði hann sjálfur fram 10 cent, sem hann
hafði geymt. Þau skutu saman í bjöllu og var
Hjörtur eini „auðmaðurinn" í hópnum. Bjallan
kostaði 25 oent. Löngu seinna, er Hjörtur var orð-
inn kunnur, heimsótti Ella Wilcox hann og færði
honum bjölluna að gjöf til minningar um samveru
þeirra í sveitaskólanum. Hafði Hjörtur bjölluna
ávallt á borði sínu.
Hjörtur var þarna í skóla tvö haust, en þá flutt-
ust þau til Shawanosýslu norðan til í Wisconsin-
ríki. Þangað höfðu margir úr stórhópnum frá 1873
flutzt, svo þar var dálítil íslenzk nýlenda, en um
skóla var þar ekki að ræða.
au fréttu þarna að hafið væri nýtt land-
nám vestur á grassléttunum miklu í Norður-Dak-
ota. Væri það miklu betur fallið til kvikfjárræktar
en furuskógalandið í Wisconsin. Það varð því úr,
að flestir ef ekki allir íslendingarnir í Shawano tóku
sig upp sumarið 1879 og 1880 og fluttu til Norður-Dak
ota. Þau Guðrún og Grímur sonur hennar festu sér sitt
heimilisréttarlandið hvort (% deildar, 160 ekrur) og
héldu ásamt öðrum í hópi vestur til Garðarbyggð-
ar. Stefán G. Stefánsson skáld var með foreldrum
sínum i sama hópi og hann gaf byggðinni nafn