Lesbók Morgunblaðsins - 02.07.1967, Blaðsíða 7

og á Vesturlöndum. Mönnum fannst
brýn nauðsyn að ná til margra manna
með blessun heilagra sanninda, það
taldist til góðra verka. Þetta er auð-
velt með prentuðu máli þar sem til er
ritmál og nokkur lestrarkunnátta er
fyrir hendi. En víða um heim verður
fyrst að framleiða sjálft ritmálið, finna
heppilegt stafróf og setja fram mál-
fræði, svo að ritað mál verði ekki allt-
of laust í reipum. í fjölmörgum löndum
hafa kristhiboðar unnið þetta verk,
ásamt fyrstu kristnu mönnum þjóðanna,
og þeir hafa kennt mönnum að lesa.
Upphaf vestraenna fréttablaða.
Tilgangur manna með prentun fyrstu
bóka var trúarlegur og fræðilegur, að
dreifa efni, sem áður var til í hapd-
ritum. En tilgangur fyrstu blaðanna,
bæði í Róm og Peking, var að segja
almenningi frá tíðindum, einkum stjórn
arfarslegum. Öldum á undan prentuðu
máli voru til handskrifuð blöð, ætluð
embættismönnum konunga. Þegar
prentun var til komin, var hægt að
leyfa sér þann munað að svala forvitni
sinni og annarra.
Blaðamaður einn skrifaði á þessa
leið árið 1725:
„Fíkni vor í fréttir er afar skrítin;
samt verður að fullnægja henni, og þótt
útlendingum virðist hún spaug, þá er
hún samt skemmtun, sem vér getum
ekki án verið, og sprettur vissulega upp
úr frelsistilfinningu, sem blæs oss í
brjóst forvitni á að vita skil á málum
yfirmanna vorra, til þess að gagnrýna
þá eða hrósa þeim, eins og vér sjáum
ástæðu til“ (Steed, 106).
Áður en þetta var skrifað, hafði margt
borið við, sem heppilegt var til að vekja
forvitni manna. Kólumbus skrifaði bréf
skattmeistara Spánarkonungs árið 1493
og greindi frá ferðum sínum og fundi
nýrrar heimsálfu. Var bréfið þýtt á
margar tungur og má með nokkrum
rétti telja það til fyrstu fréttablaða, þeg-
* Aprll:
/»,•< í.r; :o
W Araoifvr.-
iotUHMU IVCT.
;SUobov.'
I. - Nr; 14Ö
Jollllb
Tupinm ríctttrln
inwlnrii?
Stelit Á«>|iÍ€Bi >
'ölkttniiur beíiirebtiíí
AP-SÁD Áí'í*)
Sition oíti-
J&JfcW m K ,«n»
u fúr úon
ui>u xu Un-;
W úo.r
).>r<s diplömnlisohn fíingcn i\vr Gr»nm:irhte lm N'ah-
osí-lvcnÚikt M'XJ.U: um !Moi>Uí» »ut brciter f'ront cín.
t'bcrra.sehcitítcrutíMSe btinb, \v>» (loHlisdn.' Beubachtej
in <Jcr ainoiknnischt'n Haupt.ita<J( vHjrmorlscn, ntrw
Koutrpntatibn /wísrhcn den Vricinígtfn Staatt'o und
.lir Sowm
Krívu aas. Sowohí <l«e
Kojisysin^ vor der UNO-VoItvcraammltmJF
díe Uedc Praaidcnt Johntunv m Wa#hTngt<
noírm sléx durch ihrcn c

Wáhivnd Prásident Jóhnsr;-
und de» ui'«buch<-»
Kionth.kti »' ’
íui'
XÍ<fHSYgm
;i W. U.-K.-■•'• Nach dwn WiHicn Kos-
sr.yjítnsbintr dm.:t:N'ö"VoUv«r*t»»>.i
:lnn;< ge^.nrn zuui Tmu»-'
ÍSoUetí. do>'h Joí"- ,
Uttí! K<>r.->' >á ^ M
ihnv -vst mit Cboos ontJii^
íímt.finv ‘ m >W4((d.n wm\>\ /X
Wmiíiii-i xu rrxiuien, w<-j«> di<*
ötitínttichkcit á'.c tliiíixc WoJ«bcit;
•tftwidr don K>iej{ ik>rX4hrt. I>io Kcriehttí ij
<i« btdíUta J.'nnjtatúrtf.n íi«d dtn «t*A
itUm, <JJ« nicht Ai«-<3x úte Kutrwer:
Xtttíííur gc;<i::igv.« sind,
S-sii br.siw. toxOfohiorhs &':<$$er tv-
rctfs pivtítktíj Át::cxí, P:<c:<á ««4
UrwseK ohn* j<oiúd> ;;>e«scn3<9j
dwtiiiíwtftr.' Seitíe Ar.w<.>«ir.g«> u«r«.
tícn \\<ix VtrirxWasteiitíx*
Zu lhr>.‘« í^-aúnon •>.■■ p/oio-
t:<mytd»í»:<4 ;4cítv« te<rtttort«::
Pt&tMófit: ?»:c15í » Suthnan. .»,(( Sahr:'. <Je,S:i:
'•>• vu,-n höct«»<•» Amt >>; iKsr asu,
>: :é(■ non
k-A ' HxsK&n* Vbttw
.« v/ruixlsatze . <
fiir deoti Fríeden ! K<«u
■ < tv'-
•ijb> böktische
.>>>.;.!r<u:ft etv/'as
■jrífíi"
' S. .. :i K:. <•
hi'. Ahíi íM •*« vittíí tíec ;■:
ínxian'-e /Noxscrs. Kr fccferio
:• ftxbínetr <í»-«<át> ;.
«>:<-«> íte.Ktíit d.sr
: ■ v>:*( • von Jr.h«sun vnrgeteglo í*rc-
4»to>:<n #;eht vcr:
K Anta-fcóöitupr <1.<st KwbtAv dct na-
<<•'»:,i,n>
lur ;:>>:'. <■■>>< 0«>»■« > ■ .•■••• • -
§»<••*»:<» R>v.pÚui:en kon-.jncn coiité,
■ JiUose :s:< y<' kst <:;eiu Utítx>i<rimdet,.
>«»« <!.iu knfv;;eítíu>>;{ in Kab'o
ibetí wKtet. físJtse.r echcíJít Ub>$vtíf«'
:j;< rrn »t>v«.nd«o >:« vvyjten. ítíf,
•hom >;<• f.tcv;:<U c« h-'.cb T<:'.i5t: :
ats f>:;«»l>; tsíd<t. a:.< tJegtemngo-
<h: f. ;>!s {:<:: i:'ifúi<r:>r. Ks konrt $..'>i:,
datt df« gtoSn: Krhxf inaíáí: dnr Kiar
:d<*r!ag>> íu <l$ypt«« : :arat. knœmb
íttm kí bx.úr •,>•■.•■«•-:. risr ivt<>t>>l «tft:
/Sjtíel tniií íí;;p:vtí.'<>» B>xien. v.-.'ius
rr <li>; A«<nnnT Utífcr íp. íln-
.<..'.v..<;,,v>x ><;Uiv'.(<.o<titv.í(otl. íw. :
KV" «»V<«<W1 WM*
Hítíciar Aer tíroefescheo KUcUKbtí'.' »
tttnter AU >>>>•:'
«íf;rUW-»
>-»"•. <v»k- w«r<h> <Jrr :
W$hertg<- áteit«.vc:nxendK: Riinfeto-pf'*- s
Mövnt M/>:tft>uvi fo»« y.ujn s;etí-.v:í>e-
wnow S5a->bs>rtoitái><>fe!« JW4 Uentter '
<i*9. >•< ástdr-«K'i> :<> cuScupoUtecbaij
"'•p, áiwiwáht;; Aóttén.-títáiáhtt ifetefbti
Wéaicit tt>*(t n.v Krío*?-
tmn<»:<./,- Srb:<fl>w>ddi4 Badrí uprJe ont-
tas.wo
E< ;:•« Vfeik ÍXflaser dflmsk.
«2<3^S'dtxfa!a: tú- várköftihítm. di>> «k •;
^■tíaol <<«tíúí)
;>;<ot>«r *>:m ^Kptícn nat.
f’OV'.. Aí«vto..
1
;'>:S^mn«*nn1Uík dmxfe. Wsx .l. Mttö>P4f‘Ilf<
ÞRéUN ÞIIRRA 06 SAGA
ar frá eru talin stjórnarblöð valdhafa.
Um og eftir aldamótin tóku verzlunar-
félög og sumir „athafnamenn“ að gefa
út frumstæð tíðindablöð um mikilvæg
mál. Þeim fjölgaði smátt og smátt á sið-
bótaröldinni, en lítil voru þau og frum-
stæð og útgáfa óregluleg.
Blaðamennskan var friðsöm og ein-
hæf meðan hún var í höndum stjórn-
arvalda, en þegar einstaklingar tóku að
prenta fréttablöð, fór að koma líf í tusk-
urnar. Yfirvöld hófu afskipti þegar í
stað. Saga enskrar blaðamennsku og
útgáfu er mikilvæg, því áhrif hennar
á útgáfu blaða um víða veröld voru
ómetanleg.
Hinrik áttundi, samtíðarmaður Lúth-
ers, var konungur Englands frá 1503
til 1547. Skotland var þá sjálfstætt. En
þegar konungur komst að því að menn
höfðu prentað fréttir af bardögum hans
við Skota, lét hann boð út ganga að
brenna skyldi blöðin innan sólarhrings
að viðlagðri handtöku prentaranna.
f stjórnartíð Elísabetar I, 1558 til
1603, komu út handskrifuð fréttablöð,
og fjölgaði þeim stöðugt. Þegar Jakob
I tók við, máttu menn prenta fréttir
frá öðrum löndum, en prentun heima-
tíðinda var bönnuð. Þetta takmarkaða
frelsi leiddi þó til þess að ýmiss konar
smáblöðum tók að fjölga í tið næsta
koriungs, sem var Karl I, 1625—1649.
Báru þau kynleg heiti, „Merkúrar, Ga-
zettur og Kórantar“.
Ekki munu þó þessi smáblöð hafa
verið sem áreiðanlegust í smáatriðum,
því að við messugjörðir háskólans í Ox-
ford fundu menn ástæðu til að flytja
svohljóðandi bæn fyrir blaðamönnum
þeirrar aldar:
„(Almáttugi Guð), vér þráum að
Kóranta útgefendur megi innblásnir
verða af Anda sannleikans, svo að menn
megi vita hvenær vegsama beri þitt lof-
aða og dýrlega nafn, og hvenær gera
bæn til þín; því að oft lofum vér og
vegsömum þitt heilaga nafn fyrir sigra
Svíakonungs, en eftir á heyrum vér að
enginn slíkur viðburður hefir átt sér
stað, og oft biðjum vér þig að bjarga
sama konungi í þrengingum hans, og
vér heyrum sömuleiðis að engin
ástæða hefir verið til þess“ (Steed, 107).
Sá konungur Svía, sem naut fyrir-
bæna háskólamanna í Oxford um þess-
ar mundir, var Gústaf Adolf. En há-
skólamenn voru nákvæmir og sam-
vizkusamir, og vildu ekki ónáða Guð að
ástæðulausu né þakka fyrir aðra sigra
en þá, sem unnir voru. Önákvæmni
blaðanna gerði mönnum erfitt fyrir í
flutningi viðeigandi bæna. Var því rök-
rétt að biðja fyrir blaðamönnunum
sjálfum, að þeir mættu innblásnir verða
af anda sannleikans. (Vér höfum einn-
ig beðið fyrir blaðamönnum hérlendis
um árabil, og höfum ástæðu til að þakka
að blöðin hafa ekki versnað. En ef blöð-
in skyldu nú fara á hreppinn eða ríkið,
þurfa margir að taka þátt í fyrirbæn
fyrir þeim).
Fyrstu blöð á meginlandi
Evrópu.
í Bretlandi gáfu menn út blöð þegar
þeim fannst tilefni til, en útgáfudagar
voru óvissir. Ef stormasamt var og lítið
af fréttum frá meginlandinu, gerðu
menn hlé á útgáfunni svo lengi sem
henta þótti. Mætti sennilega taka þetta
snjallræði upp aftur, og þegar forystu-
greinar eru lesnar upp í útvarpi, gæti
verið skynsamlegt að láta þær nægja
suma daga og safna þeim saman í
sunnudagsblöðin, og rétta þannig við
fjárhag blaðanna.
Það var á meginlandinu, sem blöð
tóku að koma út á fyrirfram ákveðn-
um dögum, hverju sem viðraði Sagn-
fræðingar telja að fyrsta reglulega
fréttablaðið hafi verið Avisa-Relation
oder Zeitung, prentað í Wolfenbúttel
og „Relation“ í Strassborg, en bæði
hófu göngu sína í jan. 1609. Tilgangur
fyrra blaðsins var að sætta mótmæl-
endur og rómversk-kaþólska, en tals-
vert var í því af fréttum. Þriðja elzta
reglulega blaðið, sem nú er kunnugt
um, var „Gedankenwúrdige Zeitung“
í Köln, útg. frá og með maímánuði
1610. (Steinberg, bls. 243—245). Næsta
áratug á eftir var tekið að gefa út meira
og minna regluleg fréttablöð í Amster-
dam, London og Fairís. Regla komst þó
ekki á blaðaútgáfu í París fyrr en árið
1631, og þetta fyrsta franska blað tók
sótt og dó eftir skamman tíma, en
annað nýtt tók við, Gazette, sem naut
stuðnings þess volduga kardínála, Riche-
lieus. Það er ekki ný íþrótt að drepa
frjáls blöð með ríkisstyrktum blöðum
og mun meira um það að segja síðar.
1 sögu fréttablaðanna veldur það ekki
litlum glundroða að elztu útgefendur
hirtu ekki um að halda sama nafninu
frá einu blaði til annars, og er því erfitt
að segja til um hvenær regluleg út-
gáfa blaða hefst í ýmsum löndum. Ein-
faldara er málið ef aðeins er miðað
við regluleg vikublöð, og er það stund-
um gert í sögu blaðanna.
Þjóðverjar urðu fyrstir til að gefa
út dagblað í eiginlegum skilningi, Leip-
ziger Zeitung, frá 1660 allt til 1921. í
höfuðborg Noregs tók vikublað að koma
út árið 1763.
Fyrsta dagblað Frakklands, „Journal
de Paris“, hóf ekki göngu sína fyrr en
1777, og var það 75 árum síðar en
fyrsta enska dagblaðið tók að koma
út. Belgískur prentari í Antwerpen er
merkur fyrir þá sök að hann notaði að
staðaldri myndir í blaði sinu, sem hann
tók að gefa út frá árinu 1620, en það
var ekki dagblað. Annars var lítið um
myndir í blöðum í hálfa aðra öld.
Elztu blöðin voru í mjög litlu broti,
miðað við það sem nú gerist, að jafn-
aði voru þau í sama broti og bækur, oft
eindálka, en stundum tvídálka. Gömlu
handskrifuðu blöðin voru mjög vinsæl,
enda oft fallega skrifuð, og þess vegna
stældu prentsmiðjur þau með því að
Framhald á bls. 13.
2. júlí 1967
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 7