Lesbók Morgunblaðsins - 04.02.1968, Blaðsíða 5

Einn áhrifamesti málari samtímans
hefur aldrei í listaskóla komið
skilinn og freistingarnar hafa ekki
spillt honum, þó hann hafi haft kynni
af þeim.
Oftast lítur vinnustofa hans út eins
og ruslahaugur: þar situr hann sjálfur
í miðjum haugnum, en í myndum sínum
snýr hann þessu við. Þar eru engir
óþarfahlutir eða ringulreið og hann
hefur lýst myndum sínum þannig, að
„þær séu ringulreið í einangruðu tómi.“
Bacon bregður sér gjarnan á skemmti-
staði og klæðist þá rándýrum skóm og
fötum samkvæmt tízkunni. Hann er al-
gjörlega ópólitískur. Sá heimur, sem
hann lifir og hrærist í, er svo persónu-
bundinn og sérstæður, að þar er varla
hægt að tala um almenn viðhorf.
Það, sem örvar hann í þessum einka-
heimi, verður að einskonar þráhyggju
með honum. Hann skoðar hugarfóstur
sín með linnulausri ástríðu, eins og barn
skoðar tönn, sem hefur verið dregin úr
því.
Síðan hann ávann sér þennan sérstaka
stíl, sem hann hefur orðið frægur fyrir,
eru það einkum tveir meginþættir, sem
mest ber á í verkum hans: kynlífið
og dauðinn. Sjálfur skýrir hann þessa
þætti í verkum "sínum þannig, að hann
sé að leitast við að skapa gildru, sem
lokist snögglega á réttu augnabliki og
geri honum kleift að lýsa manninum
eins nákvæmlega og unnt er. Að áliti
Bacons er þetta eina rétta augnablik,
þegar maðurinn birtist í Ijósi þessara
tveggja meginþátta.
Tvíhyggjan og átökin milli andstæðra
krafta eru ævinlega mjög sterk í mynd-
Spenna leiðir af sér ofbeldi og of-
beldi blasir allsstaðar við í
myndum Bacons. Maður finnur návist
svo næmrar skynjunar, að hin minnsta
hvatning verkar sem árás. Enda segir
Bacon: „Ég trúi því, að allt sem til
er sé ofbeldi í sjálfu sér. Tilvera rósar-
innar er ofbeldi.“
Hann hefur sjálfur skapað verk, sem
líkjast helzt söxuðu holdi og fólk fær
velgju af að horfa á þau. Bacon er
maður trúlaus, en venjulega tengir
hann þessar myndir sínar krossfesting-
unni, sem í augum hans er tákn um
grimmd mannsins. Hann hefur líka
stundum tengt krossfestinguna slátrara-
búð eða skepnum, sem bíða slátrunar.
Hann notar litinn til að opinbera hina
dýpri þýðingu verksins, innihaldið
sjálft á bak við það, sem að áhorfandan
um snýr. .Það vottar ekki fyrir skop-
stælingu í myndum hans og þar er ekki
heldur um að ræða ýkjur frá hinni
eðlilegu sjón. Hann hefur miklar mætur
á myndlist, sem er eingöngu „illustratif",
það er, sýnir hlutina nákvæmlega eins
og þeir eru.
Um margt svipar Bacons til Picassos,
til dæmis í þráhyggju sinni, í einkalífi
og expressjóniskri ástríðu, sem hvet-
ur hann til að elta viðfangsefnin út á
yztu nöf. Þessi algerlega óskólagengni
listamaður býr öðrum myndlistar-
mönnum fremur yfir óviðjafnanlegri
gáfu til að láta litina tala hvern fyrir
sig og aldrei dregur hann upp svo-
kallaðar skissur eða frummyndir. List-
dómarar dást að kjarki hans í litameð-
ferð og því er slegið föstu, að hann sé
Mannvera á hjóli, málverk eftir Fran
cis Bacon. Stundum setur hann mann-
inn í einskonar búr í miðri myndinni
líkt og til að undirstrika að við erum
ein þegar allt kemur til alls.
tilraun til að gefa þessum leik dýpri
merkingu. Vissulega hefur honum tek-
izt það. Sú staðreynd, að myndir hans
finna sérstaklega hljómgrunn hjá
ungu fólki, sýnir að undir yfirborði
velmegunar og skemmtana er enn að
finna hið gamla djúp óttans og það
djúp er eins breitt og djúpt og nokkru
sinni fyrr. Bacon málar eins og maður,
sem hefur skyggnzt niður í þetta djúp,
ekki af rósemi hugrekkisins heldur í
ástríðufullri örvæntingu. Það er því
líkast að myndir hans hafi verið píndar
út úr honum: eins og hann sé að æla
lifur og lungum og losna þannig við
eitthvað, sem hefur verið of sársauka-
fullt til að hægt væri að halda því
niðri.
Bacon er sjálfur dálítið þjáningarlegur
á svipinn, hreyfir sig mjúklega og tungu
tak hans er einnig mjúkt. Hann er vissu
lega gáfaður og mannaður listamaður.
Hann er kyrrlátur maður og hljóður
og býr yfir þeirri duldu og óskýrgrein-
anlegu eigind, sem gerir þesskonar
manngerð áhrifameiri en bringuloðinn
kraftakarl. Þó er í rauninni hvergi
hægt að draga hann í dilk. Hann er
enskur að ætterni en borinn og barn-
fæddur í nánd við Dublin. Faðir hans
var hestatemjari þar, og taldist til efri
miðstéttarinnar. Bacon gékk í enskan
unglingaskóla en hefur, þó merkilegt
megi virðast, aldrei í listaskóla komið.
Venjulega býr hann í Kensington, en
dvelur oft langtímum saman í Marokko
eða Monaco og hann er ókvæntur. f
vinahópi hans eru bæði hinir allra
virðulegustu menn svo og rónar. Tóm-
stundaiðja hans er lestur góðra bóka,
spilamennska og drykkja. Hann er ör-
látur, hefur töfrandi framkomu, hrein-
Andlitsmynd af konu eftir Bacon. Það er sagt að hann leitist við að mála innri
manninn og þessar myndir eru dæmigerðar fyrir stíl hans, þar sem allt er hálf
afskræmt, sundurtætt og þrungið kvalræði.
um Bacons. Hann hefur ekki áhuga á
abstraktlist, og hefur það á tilfinning-
unni að þessi átök tapist þar, vegna
þess að í abstraktlist sinni menn ekki
innihaldinu af fagurfræðilegum ástæð-
um. Hrollkenndar hugmyndir hans eru
gotneskar að eðli. Hundur, sem er að
hverfa út úr sjónvídd dauðans, er negld
ur fastur og maður á göngu í herbergi
er stöðvaður í hreyfingunni og breytt
eins og konu Lots í myndrænan salt-
stólpa. Hinni tilviljunarkenndu óreiðu
er þjappað saman í hnotskurn flækj-
unnar. Pensildrátturinn, sem lýsir svip
brigðum vinarins hefur á sér mót ástar-
innar, svo sterkt, að það er eins og
opið sár. Bacon vitnar oft i Oscar
Wilde: „Allir myrða yndi sitt“, og
bætir gjarnan við á þann hátt, sem ein-
kennir hann: „Er þetta rétt?, ég veit
það ekki.“
sífellt í framför. Að uppruna er lita-
spjald hans í ætt við hið gjallandi ó-
samræmi litanna hjá Graham Suther-
land, og það hefur enn í sér þau ein-
kenni, sem franskur höfundur hefur
nefnt litaspjald gamalla enskra hefðar-
meyja, það er fjólublátt, grænt og rós-
rautt. Fyr lrmyn’úr Bacons virðast ævin-
lega búa yfir sterkum kyneigind-
um og þó eru þetta ekki alltaf nektar-
myndir, heldur myndir af fólki, sem virð
ist vera myndað að óvörum við að klæða
sig, líkt og höfundur myndarinnar hefði
staðið þar í leyni. Og myndirnar eru
vissulega mjög holdlegar. Línur þeirra
eru ýmist ástríðuþrungnar boglínur eða
þær slitna undan nærgöngulli áleitni.
Klefinn, grasið, teppið, allt hefur það
á sér blæ átaka, sem bera keim af
kynvillu. Likaminn, sem liggur endi-
Framhald á bls. 12.
4. febrúar 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5